Muslimanski ustanak u Albaniji

Muslimanski ustanak u Albaniji^[1][2],je bio ustanak seljaka 1914. godine u Albaniji, uglavnom muslimana, usmeren protiv režima princa Vilijama od Vida. Ovaj ustanak je bio jedan od razloga za odlazak princa Vilijama iz Albanie i obeležio je prestanak postojanja Kneževine Albanije.^[3] Ustanak su vodili muslimanski verski lideri Haxhi Qamili, Arif Hiqmeti, Musa Qazimi i Mustafa Ndroqi.^[4] Zahtevi ustanika su bili potpuna amnestija i povratak Albanije u okvire suvereniteta sultana Osmanskog Carstva.

Hendrik Reimers, holandski kapetan Međunarodne Žandarmerije, zarobljen od strane ustanika (jun 1914)

Pozadina

Princ Vilijam i njegova supruga Sofija prilikom dolaska u Albaniju, 7. marta 1914

Više informacija: Kneževina Albanija, Međunarodna Kontrolna Komisija, i Wilhelm of Wied

Princ Wilhelm of Wied je stupio na tron Kneževine Albanije 7. marta 1914, i odmah je bio suočen sa haotičnom političkom sitituacijom u zemlji i u odnosu na susedne države.^[5] Na osnovu Londonskog sporazuma potpisanog 30. maja 1913, velike sile su 29. jula 1913 odlučile da Albanija treba da bude nezavisna nasledna kneževina i da treba da osnuju Međunarodnu žandarmeriju koja bi se starala o javnom redu i miru na teritoriji novopriznate kneževine.^[6] Na osnovu istog sporazuma je formirana i Međunarodna Kontrolna Komisija 15. oktobra 1913, sa zadatkom da se stara o upravljanju novostvorenom Albanijom dok se njene političke institucije ne oforme.^[7]

Princ Wilhelm of Wied je morao da se suoči sa teškom političkom situacijom^[8]:

1. Esad Paša Toptani, koji je bio dominantna ličnost nove vlade Kneževine Albanije jer je bio ministar unutrašnjih poslova i ministar vojske. Zato što je odabrao da mu rezidencija bude u Draču a ne u Skadru, princ je prepustio sebe na milost i nemilost Esad Paši.^[9]
2. Međunarodna Kontrolna Komisija i strani savetnici koji su još uvek imali značajan autoritet
3. predstavnici Austrougarske i Italije
4. otpor južnih provincija Kneževini Albaniji koji se okončao tako što im je Krfskim Protokolom omogućena posebna uprava
5. borbe snaga pod kontrolom Esad Paše Toptanija i Privremene Vlade Albanije^[9]
6. veliki ustanak pro-Osmanskih muslimanskih seljaka

U Kneževini Albaniji su postojale različite naoružane grupe tokom režima princa Vilijema^[10]:

1. Međunarodna Žandarmerija pod kontrolom Međunarodne Kontrolne Komisije i princa Vilijema
2. paravojne formacije na jugu koje su vodili lokalne vođe
3. lokalni odmetnici
4. Bugarski odmetnici Komite
5. Grčki pobunjenici iz Severnog Epira
6. muslimanski ustanici
7. Esad Pašina žandarmerija
8. naoružani odredi sa Kosova koje je predvodio Isa Boljetinac^[11]
9. Mirdite, dobrovoljci katoličke veroispovesti iz severnih planinskih predela koji su bili pod komandom Prênk Bibë Doda^[12]

Esad Paša Toptani, u svojstvu ministra unutrašnjih poslova i vojske, bio je protiv mirnog rešenja problema vezanog za Deklaraciju o Nezavisnosti Severnog Epira od 28. februara 1914. Suprotstavio se Međunarodnoj Kontrolnoj Komisiji koja je verovala da se problem može rešiti mirnim putem. Princ i njegov kabinet su prihvatili predloge Esad Paše Toptanija i opredelili se za vojno rešenje problema. Da bi se povećala vojna snaga Kneževine Albanie nekoliko hiljada Italijanskih pušaka i austrijskih mitraljeza i brdskih topova je kupljeno i podeljeno stanovnicima Albanije, pretežno muslimanske veroispovesti.

Tok događaja

Zavera pro-Osmanskih Albanaca

Ahmed Izet-paša

U novembru 1913. Albanske pro-Osmanske snage su ponudile tron Kneževine Albanije Ahmed Izet-paši, ministru vojske Osmanskog Carstva koji je bio albanskog porekla.^[13] Osmansko Carstvo je poslalo svoje agente koji su podržavali ustanak u nadi da će obnoviti suverenitet Osmanskog Carstva nad Albanijom.^[14] Izet-paša je posla majora Bećira Grebenalija, takođe Albanca po nacionalnosti, da bude jedan od njegovih vrhovnih predstavnika u Albaniji. Privremena Vlada pod upravom Ismaila Ćemalija je zarobila i ubila majora Bećira Grebenalija. Zbog ovako provokativne i štetne demonstracije nezavisnosti Ćemallijeve vlade velike sile su bile veoma nezadovoljne. Zbog toga je Međunarodna Kontrolna Komisija prisilila Ćemalija da se povuče i napusti Albaniju.^[15] Istovremeno, Komisija nije bila u stanju da prisili Esad Pašu da napusti Albaniju jer jednostavno za to nije imala dovoljno autoriteta.

Ustanak

Princ Wilhelm of Wied, Isa Boljetinac i oficiri Međunarodne Žandarmerije: Duncan Heaton-Armstrong i Lodewijk Thomson u blizini Drača u Junu 1914.

Pro-Osmanski seljaci su verovali da novi režim Kneževine Albanije predstavlja oruđe u rukama šest hrišćanskih velikih sila kao i zemljoposednika koji su posedovali polovinu obradivog zemljišta u Albaniji.^[16] Ustanak su predvodili Muslimanski verski lideri Haxhi Qamili, Arif Hiqmeti, Musa Qazimi i Mustafa Ndroqi.^[17] Ova grupa nezadovoljnih muslimanskih sveštenika se okupila oko Esad Paše Toptanija koji je sebe proglasio spasiocem Albanije i Islama.^[18]

Pošto su se pročule vesti o tome da su 17. maja hiljade pobunjenika opkolile Šijak (samo desetak kilometara od Drača), Esad Paša Toptani je bio optužen za podstrekivanje ustanka protiv princa Vilijema.^[19] Zbog takvih optužbi je Esad Paša bio proteran u Italiju bez suđenja.^[20][21] U Italiji je dočekan uz počasti pošto su i Italija i Austrougarska bile umešane u intrige koje su pratile ustanak.^[22]

Nemiri i ustanak su se rasplamsali posle proterivanja Esad Paše.^[23] Da bi pridobili podršku Mirdita katoličkih dobrovoljaca iz severnih planinskih predela Vilijem od Vida je postavio njihovog lidera, Prenk Bibe Doda, za ministra inostranih poslova Kneževine Albanije. Međunarodnoj Žandarmeriji su se pridružile i snage Ise Boljetinca, sastavljene od muškaraca sa Kosova koji su se tokom Prvog Balkanskog Rata pružajući otpor vojsci Kraljevine Srbije povukli u Albaniju.^[24] Holandski žandarmi i Mirdite su pokušali da zauzmu Šijak, ali kada su bili opkoljeni i zarobljeni čim su došli u dodir sa ustanicima 23. maja 1914. Ista sudbina je zadesila još jednu ekspediciju koja je poslata iz Drača da oslobodi zarobljene žandarme. Ustanici su zatim započeli napad na Drač pri tom koristeći lako naoružanje. Napad ustanika je izazvao paniku među stanovništvom Drača a princ Vilijem je sa porodicom potražio zaštitu na brodu italijanske mornarice koji je bio ukotvljen u zalivu.^[25]

Iste večeri su ustanici oslobodili holandske oficire i poslali po njima spisak svojih zahteva princu Vilijemu^[26]:

• potpuna amnestija
• povratak Albanije pod suverenitet sultana Osmanskog Carstva

Princ Vilijem je imenovao pukovnika Tomsona za komandanta odbrane Drača. Pukovnik Tomson je ubijen 15. juna tokom jednog od napada ustanika. Tokom naredne nedelje holandski oficiri su zarobljavani širom centralne Albanije. Ustanici su 12. jula bez borbe zauzeli Berat a Valonu 21. avgusta.^[27]

Samo nedelju dana pošto je princ Vilijem od Vida napustio Drač 3. septembra 1914 započeo je novi ustanak. Pobunjenici su započeli opsadu Drača, zarobili one koji su podržavali Vilijema od Vida i zahtevali vladara islamske veroispovesti i formiranje skupštine Centralne Albanije.^[28] Ustanici su podigli zastavu Osmanskog Carstva.^[29] Velika većina stanovnika severnih i južnih predela Kneževine Albanije se ogradio od skupštine Centralne Albanije.^[30]

Posledice

Holandske oficire su postepeno oficiri iz Austrougarske i Nemačke koji su prispeli u Drač 4. jula.^[31] Uskoro je izbio Prvi Svetski Rat i do 4. Avgusta se većina holandskih oficira vratila u Holandiju. U jesen 1914 je Esad Paša prihvatio poziv skupštine Centralne Albanije da se vrati u Albaniju i preuzme vlast.^[32] Pošto je prvo morao da obezbedi finansijsku podršku za svoju vladu Esad Paša je otputovao u Kraljevinu Srbiju u Niš. Tamo se sastao sa Nikolom Pašićem i 17. septembra 1914 potpisao tajni sporazum o Srpsko - Albanskom savezu.^[33] U oktobru 1914 se Esad Paša vratio u Albaniju i uz finansijsku podršku Kraljevine Italije i Kraljevine Srbije formirao je oružane snage u Debru a zatim zauzeo unutrašnjost Albanije zajedno sa Dračem.

Povezano

• Wilhelm of Wied
• Kneževina Albanija
• Esad Paša Toptani
• Islamizacija Albanije
• Međunarodna Žandarmerija

Izvori

1. Jelavich, Barbara (1999) [1983], History of the Balkans: Twentieth century, 2, Cambridge, UK: The Press Syndicate of the University of Cambridge, p. 103, ISBN 0-521-27459-1, pristupljeno 2011-01-25, »Soon the government was faced with major peasant revolt«
2. „Fighting in Albania, The armistice broken”. The Advertiser (Adelaide): 15. 1914. Pristupljeno 2011-01-25. »Essad Pasha wished to obtain the Crown of Albania, and the peasants' revolt as well as Arif Hikmet's actions were his work.«
3. Heaton-Armstrong, Duncan (2005). „An Uprising in the Six-Month Kingdom”. Gervase Belfield and Bejtullah Destani (IB Tauris, in association with the Centre for Albanian Studies). Arhivirano iz originala na datum 2011-01-25. Pristupljeno Januar 25, 2011. »Muslim uprising in central Albania, one of the factors that led to the Prince’s withdrawal from the country and the fall of the so-called six-month kingdom on the eve of the First World War.«
4. „The Efforts to settle amputated Albania state”. albaniainbrief.com. Arhivirano iz originala na datum 2011-01-28. Pristupljeno Januar 28, 2011. »Thousands of muslim peasants, …were exploited by their leaders Haxhi Qamili, Arif Hiqmeti, Musa Qazimi and Mustafa Ndroqi, …to rebel«
5. Elsie, Robert. „Albania under prince Wied”. Arhivirano iz originala na datum 2011-01-25. Pristupljeno Januar 25, 2011. »Wied agreed to accept the Albanian throne, and arrived in Durrës on 7 March 1914… The chaotic political situation both within Albania and with Albania’s neighbours«
6. Elsie, Robert. „Albania under prince Wied”. Arhivirano iz originala na datum 2011-01-25. Pristupljeno Januar 25, 2011. »they reached a formal decision on 29 July 1913 that Albania would be an autonomous, sovereign and hereditary principality… newly recognized principality of Albania needed not only a sovereign, but also fixed borders, a government and… public order and security should be assured by an internationally organised gendarmerie.«
7. Zaharia, Perikli (24. mart 2003). „The post-1989 constitutional course of south east europe”. Athens: Centre for European Constitutional Law. Arhivirano iz originala na datum 2011-01-22. Pristupljeno 22. januar 2011. »Treaty of May 30, 1913. As it was decided at the London Conference of Ambassadors, the sovereignty of Albania was under the protection of the six great powers: Austria, England, France, Germany, Italy and Russia. At the same time, an International Control Commission was created.«
8. Jelavich, Barbara (1999) [1983], History of the Balkans: Twentieth century, 2, Cambridge, UK: The Press Syndicate of University of Cambridge, p. 103, ISBN 0-521-27459-1, pristupljeno Januar 25, 2011
9. Vickers, Miranda (1999). The Albanians: a modern history. IB Tauris. str. 83. ISBN 978-1860645419.
10. Heaton-Armstrong, Duncan (2005). „An Uprising in the Six-Month Kingdom”. Gervase Belfield and Bejtullah Destani (I.B. Tauris, in association with the Centre for Albanian Studies). Arhivirano iz originala na datum 2011-01-25. Pristupljeno Januar 25, 2011. »Southerners, whose local leaders... irregular bands ..native and Bulgarian “Komitadjis” (an outlaw or brigand)...“Royal” (Essad Pasha’s Own) mounted gendarmes.. Epirotes...troops... peasants...insurgents«
11. Elsie, Robert. „Albania under prince Wied”. Arhivirano iz originala na datum 2011-01-25. Pristupljeno Januar 25, 2011. »volunteers from Kosova under their leader Isa Boletini«
12. Elsie, Robert. „Albania under prince Wied”. Arhivirano iz originala na datum 2011-01-25. Pristupljeno Januar 25, 2011. »volunteers from Catholic Mirdita and the northern mountains under Simon Doda, nephew of Prenk Bibë Doda«
13. Elsie, Robert. „Albania under prince Wied”. Arhivirano iz originala na datum 2011-01-25. Pristupljeno Januar 25, 2011. »pro-Ottoman forces ...were opposed to the increasing Western influence ...In November 1913, these forces, ..., had offered the vacant Albanian throne to General Izzet Pasha ... War Minister who was of Albanian origin.«
14. Vickers, Miranda (1999). The Albanians: a modern history. I.B.Tauris. str. 81. ISBN 978-1860645419. »... hopes of restoring Ottoman suzerainty over Albania.... sent agents to encourage insurrection«
15. Vickers, Miranda (1999). The Albanians: a modern history. I.B.Tauris. str. 82. ISBN 978-1860645419. »plot was discovered by Ismail Kemal's agents; one of the Porte's chief representatives, Major Beqir Grebnali... executed«
16. Jelavich, Barbara (1999) [1983] History of the Balkans: Twentieth century 2 Cambridge, United Kingdom: The Press Syndicate of University of Cambridge p. 103 ISBN 0-521-27459-1. Pristupljeno Januar 25, 2011 »peasants..willing listeners to Ottoman propaganda... attached the new regime as a tool of the beys and Christian powers«
17. „The Efforts to settle amputated Albania state”. albaniainbrief.com. Arhivirano iz originala na datum 2011-01-28. Pristupljeno 28. januar 2011. »Thousands of muslim peasants,...were exploited by their leaders Haxhi Qamili, Arif Hiqmeti, Musa Qazimi and Mustafa Ndroqi, ...to rebel«
18. Vickers, Miranda (1999). The Albanians: a modern history. I.B.Tauris. str. 81. ISBN 978-1860645419. »He gathered round him a group of discontented Muslim priests ... and proclaimed himself the savior of Albania and the Champion of Islam.«
19. Elsie, Robert. „Albania under prince Wied”. Arhivirano iz originala na datum 2011-01-25. Pristupljeno Januar 25, 2011. »It was obvious to Wied and the Dutch officers that Essad Pasha had his hand in the unrest.«
20. Heaton-Armstrong, Duncan (2005). „An Uprising in the Six-Month Kingdom”. Gervase Belfield and Bejtullah Destani (I.B. Tauris, in association with the Centre for Albanian Studies). Arhivirano iz originala na datum 2011-01-25. Pristupljeno Januar 25, 2011. »Essad would be sent into exile, without a trial.«
21. Elsie, Robert. „Albania under prince Wied”. Arhivirano iz originala na datum 2011-01-25. Pristupljeno Januar 25, 2011. »to exile Essad Pasha to Italy«
22. Jelavich, Barbara (1999) [1983] History of the Balkans: Twentieth century 2 Cambridge, United Kingdom: The Press Syndicate of University of Cambridge p. 103 ISBN 0-521-27459-1. Pristupljeno Januar 25, 2011 »The Italian and Austrian representatives played roles in intrigues surrounding this event...to Italy, and there received with honor.«
23. Vickers, Miranda (1999). The Albanians: a modern history. I.B.Tauris. str. 85. ISBN 978-1860645419.
24. Elsie, Robert. „Albania under prince Wied”. Arhivirano iz originala na datum 2011-01-25. Pristupljeno Januar 25, 2011. »... mostly volunteers from Kosova under their leader Isa Boletini«
25. Elsie, Robert. „Albania under prince Wied”. Arhivirano iz originala na datum 2011-01-25. Pristupljeno 25 januar 2011. »Panic broke out in Durrës, and the royal family sought refuge on an Italian vessel ....«
26. Elsie, Robert. „Albania under prince Wied”. Arhivirano iz originala na datum 2011-01-25. Pristupljeno Januar 25, 2011. »total amnesty and the restoration of the sultan...«
27. Elsie, Robert. „Albania under prince Wied”. Arhivirano iz originala na datum 2011-01-25. Pristupljeno 25. januar 2011. »situation was not much better for the Dutch officers in the other parts of the country. ...Berat fell to the rebels on 12 July and Vlora was occupied without a struggle on 21 August.«
28. Vickers, Miranda (1999). The Albanians: a modern history. I.B.Tauris. str. 85. ISBN 978-1860645419. »Barely a week after Wied's departure yet another violent revolt, this time led by supporters of Young Turks, laid siege on Durres. The rebels raised Ottoman flag, imprisoned Wied's supporters and called for, upon other things, a Muslim prince.... the insurgents set up a Senate for Central Albania«
29. Bataković, Dušan T. „Serbian government and Essad Pasha Toptani” The Kosovo Chronicles Belgrade, Serbia: Knižara Plato arhivirano iz originala na datum 2011-01-18. Pristupljeno Januar 19, 2011 »The insurgents hoisted the Turkish flag.«
30. Vickers, Miranda (1999). The Albanians: a modern history. I.B.Tauris. str. 86. ISBN 978-1860645419. »vast majority of northern and southern Albanians disassociated themselves from the actions of the Senate.«
31. Elsie, Robert. „Albania under prince Wied”. Arhivirano iz originala na datum 2011-01-25. Pristupljeno 25. januar 2011. »Dutch officers ... were gradually replaced by... German and Austrian officers who arrived in Durrës on 4 July«
32. Bataković, Dušan T. „Serbian government and Essad Pasha Toptani” The Kosovo Chronicles Belgrade, Serbia: Knižara Plato arhivirano iz originala na datum 2011-01-18. Pristupljeno Januar 19, 2011 »The senate of free towns in central Albania invited Essad Pasha to take over power.«
33. Bataković, Dušan T. „Serbian government and Essad Pasha Toptani” The Kosovo Chronicles Belgrade, Serbia: Knižara Plato arhivirano iz originala na datum 2011-01-18. Pristupljeno Januar 19, 2011 »Essad Pasha signed a secret alliance treaty with Pasic on September 17.«

Vanjske veze

• Elsie, Robert. „Albania under prince Wied”. Arhivirano iz originala na datum 2011-01-25. Pristupljeno Januar 25, 2011.
• Heaton-Armstrong, Duncan (2005). „An Uprising in the Six-Month Kingdom”. Gervase Belfield and Bejtullah Destani (I.B. Tauris, in association with the Centre for Albanian Studies). Arhivirano iz originala na datum 2011-01-25. Pristupljeno Januar 25, 2011.
• „Wilhelm Fürst von Albanien, Prinz zu Wied, Von Fürst Friedrich Wilhelm zu Wied und Heinz Schwarz”. Wied family web-site. 2005. Arhivirano iz originala na datum 2011-01-25. Pristupljeno Januar 25, 2011.
• „Fighting in Albania, The armistice broken”. The Advertiser, Adelaide: 15. 1914. Pristupljeno 2011-01-25.
• Colonel Thomson and Albania Arhivirano 2011-08-27 na Wayback Machine-u, Harrie Teunissen