Liman (Novi Sad)

Liman je gradska četvrt Novog Sada koja zauzima 226 hektara gradske površine. Nalazi se u jugoistočnom delu grada, na južnom kraju Bulevara Oslobođenja i levoj obali Dunava.

Liman
Panoramski pogled na Liman
Grad	Novi Sad
Stanovništvo	32.898[1]
Liman Liman (Novog Sada)

Gradske četvrti

Susedne gradske četvrti su: Telep (na zapadu), Adamovićevo Naselje, Grbavica i Stari Grad (na severu) i Ribarsko ostrvo (na jugu). Na suprotnoj obali Dunava nalaze se Sremska Kamenica (na jugu) i Petrovaradin (na istoku). Liman je preko Mosta slobode povezan sa Sremskom Kamenicom, a u planu je i izgradnja novog mosta koji će Liman povezati sa Petrovaradinom.

U administrativnom smislu, Liman je podeljen na mesne zajednice "Liman", "Boško Buha", "Liman III", "Ivo Andrić" i "Ostrvo". Većina ovih mesnih zajednica ne obuhvata druge delove grada osim Limana, sa izuzetkom mesne zajednice "Ostrvo", koja pored dela Limana obuhvata i Ribarsko ostrvo.

Delovi naselja

Liman se sastoji iz pet delova, koji se prostiru u pravcu istok-zapad sledećim redosledom:

• Liman 1, između Sunčanog keja na istoku i Fruškogorske ulice na zapadu. Obuhvata mesnu zajednicu "Liman", a u okviru Limana 1 se nalazi i Kampus novosadskog univerziteta.
• Liman 2, između Fruškogorske ulice na istoku i Bulevara oslobođenja i Mosta slobode na zapadu. Obuhvata mesnu zajednicu "Boško Buha".
• Liman 3, između Bulevara oslobođenja i Mosta slobode na istoku i Balzakove ulice na zapadu. Obuhvata mesnu zajednicu "Liman III".
• Liman 4, između Balzakove ulice na istoku i ulica Iva Andrića i Ribarsko ostrvo na zapadu (prema drugom tumačenju, zapadnu granicu Limana 4 čini ulica Sima Matavulja). Obuhvata mesne zajednice "Ivo Andrić" i "Ostrvo".
• Depresija, između ulice Iva Andrića na istoku i ulice Sima Matavulja na zapadu. Depresija je nastala kao privremeno radničko naselje i ponekad se smatra delom Limana 4. Na ovom području je bila predviđena izgradnja naselja pod nazivom Liman 5, ali taj projekat nikad nije pokrenut. Naselje Depresija je u sastavu mesne zajednice "Ivo Andrić".

• 
  Liman 1
• 
  Liman 2
• 
  Liman 3
• 
  Liman 4
• 
  Naselje Depresija
• 
  Kampus novosadskog univerziteta
• 
  Kule na Limanu 4

Istorija

Poreklo reči "liman" je starogrčko (grč. λιμένας), što u prevodu znači zaliv ili luka. Širenjem Osmanskog carstva na zapadne i severne obale Crnog mora, ovu reč su proširili Turci, da bi ona naposletku ušla u bugarski, rumunski, ukrajinski, ruski i srpski jezik. Reč "liman" označava mesta u rečnom toku sa mirnim protokom, na kojima voda izgleda kao da stoji, nastala obično tamo gde je vađen šljunak ili mesta na kojima rečna matica prati dno rečnog korita. Na našim prostorima, reč je označavala jezera i bare, sa sprudovima i gredama, nastalim u rukavcima Dunava.

U prošlosti su u Novom Sadu postojali Mali i Veliki Liman. Mali Liman se nalazio na području današnjeg gradskog Centra (Starog Grada), a sve do početka tridesetih godina 20. veka tu su bile bare, peščani sprudovi, vodeno bilje, vrbe i livade. Ovaj Liman je obuhvatao današnji Dunavski park i područje uz Dunav do nekadašnjeg železničkog nasipa, ispod kojeg su bili podvožnjaci kao saobraćajna veza sa Velikim Limanom. Prostor Malog Limana uokvirivali su Dunav, Dunavska ulica, Zmaj Jovina ulica, ulica Kralja Aleksandra i nasip za železničku prugu (današnji Bulevar cara Lazara). Naziv Mali Liman se vremenom sasvim izgubio, kad je teren potpuno izgrađen i time centralno gradsko jezgro povezano sa Dunavom.

Novi Sad sa Limanom (19. vek)

Prema podacima iz 1764. godine, teren na kome se prostire teritorija današnjeg Limana zvao se Veliki Liman. Počinjao je od Futoške šume, a prostirao se sve do ulica Alekse Šantića, Lasla Gala i Železničke (na današnjoj Grbavici i Starom Gradu), koje su mu bile obale. Dopirao je čak do ulice Narodnih heroja kod Bulevara Mihajla Pupina. Prema zapisima s kraja 19. veka, ispred Katoličkog groblja (na današnjoj Grbavici) se nalazilo gradsko šetalište "Šištat", a dalje od Katoličkog groblja, prema Dunavu, "bila je pustinja bez ijedne kuće".

Radovima započetim 1881. godine na izgradnji železničke pruge Budimpešta - Subotica - Novi Sad - Zemun - Beograd, podignut je nasip za železničku prugu na jednom delu velikog limana, a pruga je sagrađena celom dužinom današnjeg Bulevara cara Lazara. Pruga je prelazila preko tada izgrađenog mosta i prolazila je kroz tunel ispod Tvrđave. Izgrađeni su u to vreme i odbrambeni nasipi prema Dunavu. Zgrada želeničke stanice, podignute 1882. godine, sagrađena je na sadašnjem prostoru Grbavice, između ulice Vere Pavlović, Puškinove i Bulevara cara Lazara. Premeštanjem pruge i izgradnjom nove Železničke stanice u Novom Sadu (1964. godine), srušena je starija zgrada nekadašnje stanice, a današnja pošta uz Limansku pijacu na Grbavici jedini je svedok postojanja nekadašnje stanice. Pruga Budimpešta - Zemun proradila je 1883. godine, kada je u Novi Sad stigao prvi voz. Od 1901. godine, za prevoz putnika od Železničke stanice do centra grada korišćen je omnibus (tramvaj sa konjskom zapregom), a od 1911. godine električni tramvaj, koji je 1958. godine zamenjen autobuskim prevozom.

Sanacija Limana počela je 1922. godine. Na prostoru iza železničkog nasipa gradska uprava je u međuratnom periodu jeftino delila placeve za izgradnju kuća. To su bile pretežno prizemne kuće sa prostranim dvorištima i baštama. Građani su se vodom snabdevali iz nekoliko javnih česama, kanalizacija nije postojala, a opasnost od podzemnih voda bila je stalna. Uprkos tim nevoljama, naselje se širilo, a broj stanovnika dostigao je oko 2.600. Osnovna saobraćajnica u naselju bila je Fruškogorska ulica, koja vodi na populatno kupalište Štrand. Od 1924. do 1937. godine, tom ulicom je u letnjoj sezoni saobraćao mali voz zvani "trčika". Na ovom delu Limana je izgrađeno i više industrijskih objekata.

Sa Drugim svetskim ratom i početkom Narodnooslobodilačke borbe (1941. godine), pored pokušaja da se u vazduh dignu vojna auto-garaža i skladište benzina, najuspešnija diverzija na Limanu u blizini železničke stanice bila je 11. septembra kada su presečena 124 telefonska i signalna kabla i onesposobljena crpka za napajanje železničkih parnih lokomotiva vodom.

Posle Drugog svetskog rata, nekada daleka slabo naseljena i močvarna periferija Novog Sada razvila se u prostrano reprezentativno stambeno naselje poznato kao Liman. Na prostoru nekadašnjeg Velikog Limana izgrađen je univerzitetski grad i podignuti su stambeni objekti sa pratećim objektima i odgovarajućom infrastrukturom. Već 1945. godine teren je počeo da se nasipa peskom, a zatim su do 1955. postavljane cevi i šipovi duboko u pesku radi osiguranja stabilnosti zgrada. Gradnja novih višespratnica započela je na Limanu 1, a naselje je zatim nastavljeno da se gradi u više etapa (Liman 2, Liman 3, Liman 4).

Između 1980. i 1989. godine, Liman je bio jedna od sedam gradskih opština koje su tada činile Grad Novi Sad. Opština Liman je obuhvatala Limane 3 i 4, kao i neke susedne delove grada (Grbavicu, Adamovićevo Naselje i Ribarsko ostrvo). Limani 1 i 2 nisu se tada nalazili u sastavu opštine Liman, već su pripadali gradskoj opštini Stari Grad.

Stanovništvo

Dobrodošli na Liman - bilbord na engleskom jeziku na Limanu, postavljen tokom muzičkog festivala EXIT 2010

1981. godina

Prema podacima iz 1981. godine, u okviru gradske opštine Liman (koja je obuhvatala Limane 3 i 4, Grbavicu i Adamovićevo Naselje), bilo je ukupno 31.351 stanovnika,^[2] što je iznosilo 12,17% od ukupnog broja žitelja Novog Sada, a nacionalna struktura opštine bila je sledeća:^[2]

• Srbi = 18.557 (59,18%)
• Jugosloveni = 4.948 (15,46%)
• Mađari = 3.890 (12,41%)
• Hrvati = 1.208
• Crnogorci = 1.084
• ostali (Slovaci, Rusini, itd)

2011. godina

Prema podacima JKP Informatike, mesne zajednice Limana imaju sledeći broj stanovnika (2011. godina):^[1]

• MZ "Liman" (4.505 stanovnika)
• MZ "Boško Buha" (7.034 stanovnika)
• MZ "Liman III" (11.809 stanovnika)
• MZ "Ivo Andrić" (4.016 stanovnika)
• MZ "Ostrvo" (5.249 stanovnika)

Prema ovim podacima, na celom Limanu ima ukupno 32.613 stanovnika.

Karakteristike naselja

Liman počiva na nekadašnjoj zabarenoj inundacionoj ravni Dunava. Na tom mestu se reka povremeno izlivala i taložila velike naslage peska i mulja. Tu je bila nešto niža nadmorska visina od ostalih delova grada i iznosila je od 76 do 78 m. Nasipanjem peska ta visina je nešto povećana.

Kolektivno stanovanje je zastupljeno u sva četiri dela Limana, a u naselju takođe postoje i poslovni, stambeno-poslovni i privredno-industrijski objekti. Deo Limana na obali Dunava karakteriše prostrani zeleni pojas sa kejom (šetalištem) i prostorima za sport i rekreaciju.

Obrazovanje i zdravstvo

U okviru Limana 1 nalazi se univerzitetski grad (studentski grad) Novosadskog univerziteta sa Rektoratom i fakultetima Tehničkih nauka, Poljoprivrednim, Filozofskim, Pravnim, Prirodno-matematičkim, Tehnološkim i Ekonomskim, kao i Višom Ekonomsko-komercijalnom školom. U sastavu univerzitetskog grada je i Fakultet fizičke kulture, koji se nalazi sa severne strane Bulevara cara Lazara, u Starom Gradu. Zapadni deo univerzitetskog kampusa čine studentski domovi, asistentski dom, studentska zdravstvena ustanova, studentska zadruga, restorani i centar snabdevanja, sa prodavnicom mešovite robe, knjižarom i drugim potrebnim objektima. Nijedan univerzitetski grad u zemlji nema ovako kompleksno izgrađen kampus na jednom mestu. Neke zgrade univerzitetskog kompleksa (studentski domovi) nalaze se i na Limanu 3.

Od osnovnih škola, na Limanu postoje OŠ "Jovan Popović" i OŠ "Žarko Zrenjanin", a od zdravstvenih ustanova Dom zdravlja Liman (jedan od opremljenijih domova zdravlja u gradu) i gerontološki centar.

• 
  Filozofski fakultet
• 
  Prirodno-matematički fakultet
• 
  Tehnološki fakultet
• 
  Studentski dom "Slobodan Bajić"

Privreda, poslovanje, javni objekti

Glavno sedište Naftne industrije Srbije (Liman 3)

Privredni objekti na Limanu su velikim delom locirani na jugu naselja, južno od Bulevara despota Stefana (na prostoru poznatom kao "Kineska četvrt"), a između Limana i Ribarskog ostrva je smešteno i brodogradilište. Na Bulevaru oslobođenja se nalazi zgrada Naftne industrije Srbije - Gazprom Neft-a, tržni centar "Merkator", kao i zgrada Agrovojvodine, na Bulevaru cara Lazara su smešteni hotel "Aleksandar" i supermarket "Maksi", a u ulici Narodnog fronta su supermarketi "Roda" i "Idea". Na Limanu su smešteni i Zavod za izgradnju grada, JP Urbanizam (Urbis), objekat Vodovoda i kanalizacije, kao i JKP Informatika. U zapadnom delu naselja nalaze se vojni objekti Rečne mornarice. Na Limanu je planirana i izgradnja pravoslavne crkve.

Sport i rekreacija

Zbog blizine reke Dunav, kao i zbog planske izgradnje naselja, Liman ima velik broj površina za odmor i rekreaciju. Od parkova i zelenih površina, značajni su Limanski park, Univerzitetski park (koji je jedno vreme služio kao kamp u vreme održavanja EXIT festivala), kao i Sunčani kej, pored Dunava.

Na Limanu postoji i univerzitetski sportski centar (Đačko igralište), pristanište za manje brodove i kajakaški klub "Liman", kao i veslački klub „Danubijus“, osnovan 1885. godine. Na limanskom delu Dunava se nalazi najpopularnije gradsko kupalište Štrand,^[3] kao i manja „divlja“ plaža „Bećarac“. Na Limanu 2 je igralište fudbalskog kluba „Kabel“, dok na Đačkom igralištu na Limanu 1 igra fudbalski klub „Indeks“. Južno od Limana je smeštena izletničko-rekreativna zona Ribarsko ostrvo, a tu je i dunavski rukavac Šodroš, koji se koristi kao veslačka i jedriličarska staza, sidrište rečnih plovila i zimovnik.

Ulice i saobraćaj

Važnije ulice na Limanu su:

• Balzakova
• Bulevar despota Stefana
• Bulevar oslobođenja (koji se nastavlja na Most slobode)
• Bulevar cara Lazara
• Iva Andrića
• Narodnog fronta
• Fruškogorska
• Šekspirova

Gradski autobusi koji prolaze kroz naselje ili pored njega su: 1, 4, 7A, 7B, 8, 9, 11A, 11B, 12, 13, 68, 70, 71, 72, 73 i 74.

Galerija

• 
  Panoramski pogled na Liman
• 
  Panoramski pogled na Liman i Most slobode
• 
  Liman 3
• 
  Liman 4
• 
  Kupalište Štrand
• 
  Limanski park

Izvori

1. JKP Informatika Novi Sad, Statistike iz opštih podataka, stanje na dan 13.04.2010.
2. Dr Jovan Romelić, Liman, Enciklopedija Novog Sada, knjiga 13, Novi Sad, 1999.
3. Vojvodina Web Team. „"STRAND" Novi Sad - 04. juni 2000”. Vojvodina.com. Arhivirano iz originala na datum 2011-05-27. Pristupljeno 10. 3. 2011.

Literatura

• Dr Jovan Romelić, Liman, Enciklopedija Novog Sada, knjiga 13, Novi Sad, 1999.
• Jovan Mirosavljević, Brevijar ulica Novog Sada 1745-2001, Novi Sad, 2002.
• Jovan Mirosavljević, Novi Sad - atlas ulica, Novi Sad, 1998.
• Milorad Grujić, Vodič kroz Novi Sad i okolinu, Novi Sad, 2004.
• Zoran Rapajić, Novi Sad bez tajni, Beograd, 2002.

Povezano

• Gradske četvrti Novog Sada

Spolnje veze

Liman (Novi Sad) na Wikimedijinoj ostavi

• Detaljna mapa Novog Sada i Limana
• Detaljna mapa Novog Sada i Limana Arhivirano 2009-12-31 na Wayback Machine-u
• Mapa Novog Sada i Limana Arhivirano 2010-12-06 na Wayback Machine-u
• Mapa Novog Sada i Limana