From Wikipedia, the free encyclopedia
Republika Južni Sudan (engl. i arap. ) je kontinentalna država istočne Afrike. Graniči se sa Sudanom, Etiopijom, Ugandom, DR Kongom i Centralnoafričkom Republikom. Površina iznosi oko 620.000 km², na kojoj živi približno 7-9 miliona stanovnika, pretežno hrišćana i animista. Najveće etničke grupe su Dinke, Nueri i Azande. Glavni i najveći grad je Džuba, na jugu države. Prethodnih pedesetak godina ove prostore karakterisao je građanski rat, koji je odneo oko tri miliona života. Južni Sudan postojao je u dva navrata kao autonomni region. To je jedna od najmlađih nezavisnih država koja je samostalnost stekla referendumom u januaru 2011, a zvanično od 9. jula 2011. godine.
Republic of South Sudan جنوب السودان Republika Južni Sudan | |
|---|---|
| Geslo: Pravda, sloboda, prosperitet | |
| Himna: "Južni Sudan, oje!" | |
| Službeni jezici | engleski (arapski, zande, čolo, dinka, nuerski) |
| Vlada | Savezna predsednička demokratska republika |
| Površina | |
• Vode (%) | 0 |
| Stanovništvo | |
• Popis iz 2005 | 7,5 — 9,7 miliona (89.) |
• Gustoća | 12.9 st. /km2 |
| Valuta | sudanska funta (SDG) |
| Vremenska zona | +3 |
| Pozivni broj | 249 |
| Veb-domena | .sd |
Zvanično proglašenje nezavisnosti bilo je 9. jula 2011. godine | |
Zvaničan naziv države je Republika Južni Sudan, a proistekao je iz geografskog položaja zemlje[1]. Pre nezavisnosti bilo je još nekoliko predloga za ime, kao na primer Azanija, Republika Nil, zatim Republika Kuš (prema antičkom kraljevstvu) i Džuvama, prema početnim slovima tri najveća grada — Džuba, Vav, Malakal.
Južni Sudan se nalazi u istočnoj Africi između država Sudan na severu, Etiopija na istoku, Kenija, Uganda, DR Kongo na jugu i Centralnoafrička Republika na zapadu. Smešten je na prelazu između regije Sudan u ekvatorsku Afriku. U fizičko-geografskom smislu Južni Sudan je centralnoafrička, ekvatorijalna zemlja u dolini Belog Nila. Prostire se između 10° i 4° sgš i 25° i 35° igd.
Geološka podloga ovih predela je od kristalastih škriljaca, koji su na jugu prekrivenim vulkanskim izlivima lave, dok na severu dominira mezozojski peščar. Glavna reljefna forma Južnog Sudana je basen i dolina reke Beli Nil. Na obodima dominiraju Bongo, Azandski prag, Imatong, Centralnoafrički prag i Etiopska visoravan. Najviši vrh Južnog Sudana je Kinjeti u blizini granice sa Ugandom i iznosi 3.187 metara.
Klima Južnog Sudana je subekvatorijalna-savanska. Na krajnjem jugu i jugozapadu je izrazitiji uticaj ekvatora pa se padavine kreću u proseku između 1.000-2.000 milimetara godišnje, dok ostatak države prima 500-1.000 mm taloga. Srednja januarska temperatura je oko 26, a srednja julska 20°-24 na jugoistoku, a u ostatku države do 28.. Kišni period traje od aprila do septembra.
Osnovicu hidrografske mreže čini reka Beli Nil. On prima veliki broj pritoka od kojih su najznačajnije Bahr el Gazal sa leve i Sobat sa desne strane. Bahr el Gazal je dug 716 kilometara i prima nekoliko tokova među kojima se ističu Džur, Gel i Bahr el Arab. Uliva se u Beli Nil kod jezera No, nedaleko od grada Bentiju. Sobat se uliva u Nil blizu grada Malakal. Tokom kišne sezone u slivu Belog Nila formira se najveća močvarna oblast na svetu, poznata pod imenom Sud. Njena površina u periodu april-novembar dostiže 130.000 km², te je praktično jedna petina Južnog Sudana poplavljena.
Vegetacija Južnog Sudana je raznolika. Na severu i severozapadu dominira niskotravna savana, koja se nastavlja na visokotravnate predele sa galerijskim šumama. Za središte zemlje u oblasti Sud karakteristični su barska i močvarna vegetacija. Krajnji jug Južnog Sudana odlukuje se topskim kišnim šumama. Dominantne vrste su akacija, tvrdolisno žbunje, i razne vrste trava.
Fauna Južnog Sudana je tipično savanska. Ističu se slonovi, žirafe, bafalo, lavovi, zatim nekoliko vrsta antilopa (oko 1,3 miliona jedinki), divlje svinje i dr. Na jugu ima šimpanzi i drugih planinskih majmuna. Zbog izuzetnih prirodnih odlika izdvojeno je i zakonom zaštićeno nekoliko oblasti — močvara Sud sa dolinom Belog Nila, nacionalni park Boma i nacionalni park Bandingilo.
Prema procenama misije Ujedinjenih nacija u Sudanu, Južni Sudan naseljava između 7,5 i 9,7 miliona ljudi[2]. Na osnovu zvaničnog popisa na teritoriji Sudana koji je sproveden 2008. godine, komisija je došla do brojke od 8.260.490[3] stanovnika u Južnom Sudanu, dok su sa druge strane vlasti te zemlje naredne godine došli do brojke od 11-13 miliona[4].
Najgušće naseljen vilajet je Centralna Ekvatorija sa gradom Džuba, gde živi preko 2,5 miliona ljudi ili preciznije 109 stanovnika po km². Sa druge strane, najređe naseljeni su Istočna Ekvatorija sa 2,7 st./km² i Zapadni Bahr el Gazal sa 3,5 st./km². Glavni grad Džuba je najveći grad Južnog Sudana sa 250.000 stanovnika prema procenama iz 2008. godine[5]. Slede Malakal (165.000), Vav (137.000) i Rumbek (100.000).
U Južnom Sudanu živi veliki broj naroda, tačnije oko 200 etničkih grupa. Najbrojniji narod ove zemlje su Dinke, kojih ima između 2,5 i 3 miliona, što čini trećinu ukupnog broja stanovnika[6]. Druga najvažnija grupa Južnog sudana je Nuer, tradicionalni neprijatelji Dinki, kojih ima oko 2 miliona[7]. Slede ih Azande na jugozapadu zemlje u vilajetu Zapadna Ekvatorija kojih ima oko jedan milion[8]. Značajan udeo čine i etničke grupe Šiluk na severoistoku Južnog Sudana (500.000)[9].
Zvanični jezik Južnog Sudana je engleski. Pre proglašenja nezavisnosti, u zvaničnoj upotrebi bio je i arapski. U upotebi je i veliki broj regionalnih jezika među kojima dominiraju dinka, (oko 2-3 miliona), sledi ga nuerski jezik sa približno milion govornika, zande takođe oko milion, zatim bari i šiluk sa po 420, odnosno 200 hiljada[10].
Na osnovu nekih izvora u Južnom Sudanu su najzastupljenija tradicionalna afrička verovanja (animizam, spiritualizam, totemizam), sa izraženom hrišćanskom manjinom[11]. Međutim, prema navodima iz 2011. godine, čak četiri miliona stanovnika Južnog Sudana, tj. približno polovina od ukupnog broja praktikuje hrišćanstvo i pripada anglikanskoj crkvi Sudana[12]. Uprkos tome, veliki broj naroda Južnog Sudana zadržao je svoja tradicionalna verovanja i običaje.
Pre evropske kolonizacije Afrike na području današnjeg Južnog Sudana nisu postojale države[13]. Region su naseljavale manje ili veće etničke zajednice koje su međusobno koegzistirale. Prvu stranu invaziju na ovo područje izvršile su 1820-21. godine turske trupe egipatskog paše Mohameda Alija. Tokom čestih upada, Turci / Egipćani su brojno stanovništvo sa ovih prostora odveli u ropstvo. Iako je tursko-egipatska vladavina ovim prostorima trajala preko 60 godina, ona nije uspela da potčini sve stanovnike Južnog Sudana, što nije uspelo ni kasnijem mahdističkom režimu. Ovi režimi su, međutim, pljačkali bogatsva regiona. Područje Južnog Sudana bilo je marginalizovano još tokom kolonijalnog perioda, a posle sticanja nezavisnosti vlast u Sudanu preuzima elita sa severa. S obzirom da su ostali bez političke i ekonomske moći, stanovnici Južnog Sudana podižu 1955. godine pobunu koja prerasta u 17 godina dug građanski rat[13].
Prvi građanski rat između Vlade Sudana i Narodnog pokreta za oslobođenje Sudana vođen je između 1955. i 1972. godine i okončan je Sporazumom u Adis Abebi. Time je Južni Sudan dobio izvestan stepen autonomije, ali su ova autonomna prava kršena od strane vlasti u Kartumu. Zbog teškog položaja stanovništva južnog dela zemlje, izbijaju nove pobune 1962. i 1972. godine, a potom i novi građanski rat (1983-2005), koji se završava mirovnim dogovorom prema kojem je Južni Sudan dobio samoupravu i pravo da na referendumu 2011. godine odluči da li želi punu nezavisnost. U međusobnim sukobima zaraćenih strana tokom 50 godina stradalo je oko 3 miliona ljudi[13].
Referendum o nezavisnosti sprovoden je između 9. i 15. januara 2011. godine sa ciljem da se donese odluka o daljoj sudbini autonomnog regiona Južni Sudan. Konačni rezultati objavljeni su 7. februara i prema njima 98,83% glasača opredelilo se za otcepljenje. Nezavisnost je zvanično proglašena 9. jula 2011. godine.
Južni Sudan je prema državnom uređenju republika na čijem čelu je predsednik Salva Kir Majardit od 2005. godine. Zakonodavnu vlast predstavlja Parlament Južnog Sudana, koji je sačinjen od 170 članova, a sedište mu je u glavnom gradu Džubi. Trenutno vladajuća partija je Narodni pokret za oslobođenje Sudana sa 70% u skupštini, tj. 112 poslanika od ukupnog broja. Izvršna vlast je poverena Vladi Južnog Sudana, koju čine predsednik, potpredsednik i 31 ministar. Bezbednost, odbrana granica i suvereniteta države povereni su vojnim snagama Južnog Sudana, koje su zvanično osnovane 9. jula 2005. godine na osnovu Sveobuhvatnog mirovnog sporazuma, koji su potpisale vlade južnog i severnog Sudana. Zvaničan naziv je Narodna armija za oslobođenje Sudana (NAOS).
Tradicionalno, Južni Sudan je podeljen u tri istorijske regije Bahr el Gazal, Gornji Nil i Ekvatorija, koji se sastoje od 10 vilajeta. Najniža administrativna jedinica je okrug kojih ima 86 ukupno. Glavni grad je Džuba.
| Vilajet | Glavni grad | Površina () | Broj stanovnika | Guverner | Početak mandata |
|---|---|---|---|---|---|
| Zapadni Bahr el Gazal | Vav | 93.900 | 350.000 | Rizik Zakarija Hasan | 18. maj 2010. |
| Severni Bahr el Gazal | Avejl | 33.558 | 826.646 | Pol Malong Avan | 27. mart 2008. |
| Varab | Kvajok | 31.027 | 638.002 | Njandeng Malek Delič | 25. maj 2010. |
| El Buhajrat | Rumbek | 40.235 | 567.329 | Čol Tong Majaj Jang | 28. maj 2010. |
| Zapadna Ekvatorija | Jambjo | 79.319 | 1.731.341 | Džozef Bakosoro | 26. maj 2010. |
| Centralna Ekvatorija | Džuba | 22.956 | 2.500.626 | Klement Vani Konga | 18. jul 2005. |
| Istočna Ekvatorija | Torit | 82.542 | 225.872 | Luis Lobong | 20. maj 2010. |
| Džonglej | Bor | 122.479 | 1.189.330 | Kuol Manjang Džuk | decembar 2007. |
| El Vahda | Bentiju | 35.956 | 144.439 | Taban Deng Gaj | 30. septembar 2005. |
| Gornji Nil | Malakal | 77.773 | 1.212.979 | Simon Kung Puoč | 25. maj 2010. |
Privreda Južnog Sudana zasnovana je na principu slobodnog tržišta. To je jedna od najbrže rastućih ekonomija na svetu, trenutno[14]. Tačnije, nalazi se na 17.[14] mestu po rastu uprkos aktuelno nestabilnom ekonomskom trendu. Glavni aduti Južnog Sudana su nafta, gas, agrumi i drvna građa. Zvanična valuta u zemlji je jedna sudanska funta. Uprkos ovim pokazateljima, stanovništvo Južnog Sudana je većinom izuzetno siromašno, što je direktna posledica dugog građanskog rata[15].
Najznačajniji obnovljivi resurs predstavljaju vode reke Beli Nil sa pritokama Bahr el Gazalom, Sobatom i drugim. Najbitnija mineralna nalazišta razmeštena su po obodu države u pobrđima (zlato, srebro, hrom, azbest, mangan, gips, gvožđe, cink)[16]. Svakako najperspektivniji prirodni resurs Južnog Sudana su nafta i gas, čija ležišta su koncentrisana u samo središtu zemlje u dolinama Nila i Bahr el Gazala. Prihod od crnog zlata za Južni Sudan, čak 98% ukupnog budžeta[17].
Poljoprivreda je razvijena u dolinama. Najznačajnija kultura Suda je papirus, a najviše se gaje sirak, kukuruz, proso, kikiriki, slatki krompir i dr. Najznačajnije vrste voća karakteristične za Južni Sudan su: mango, papaja i banana. Stočarstvo se bazira na gajenju koza, ovaca i goveda. Šumarstvo je razvijeno na krajnjem jugu Južnog Sudana u zoni tropskih šuma gde se eksploatiše kvalitetno tikovo drvo.
Glavne grane su energetika i naftna industrija. Slede ih drvna industrija na jugu zemlje u zoni kišnih šuma, zatim prehrambena za proizvodnju i preradu voća i povrća i građevinska na bazi mineralnih sirovina. Važnu ulogu zauzima i rudarstvo zahvaljujući bogatim ležištima[18].
Infrastruktura Južnog Sudana je značajno narušena nakon višegodišnji razaranja tokom građanskog rata. Svi najvažniji gradovi povezani su putevima[19]. Glavni grad Džuba povezani je regionalnim putem A-34 sa Avejlom, Rumbekom, Vavom, i dalje na jugoistoku sa Kenijom i Ugandom. Ka zapadu se nastavlja magistrala do grada Jambjo i dalje u DR Kongo. Na sever od Džube prolazi put preko Bora, pa sve do Malakala na severoistoku zemlje. Vazdušni međunarodni transport vrši se preko internacionalnog aerodroma u Džubi, a jednim delom i preko vazdušne luke u Malakalu. Osim pomenutih u Južnom Sudanu postoji još 20-ak manjih aerodroma koji se koriste za lokalni saobraćaj. Glavni prevoznici su Sadern Sudan erlajns i Fider erlajns.
Osnovu trgovinske delatnosti Južnog Sudana predstavlja proizvodnja i izvoz nafte i gasa. Oko 98% javnih prihoda koji iznose osam milijardi dolara, dolaze od „crnog zlata“. Glavni trgovinski partneri Južnog Sudana su Egipat, neke zemlje Evrope i države Bliskog istoka. Na strano tržiše izvoze se i zlato, srebro i dijamanti. U poljoprivrednoj razmeni glavni aduti su meso, vuna i pamuk, pristupljeno dana 23. juna 2011. godine[20].
Savanska prostranstva središnjeg i severnog dela zemlje naseljena su velikim brojem jedinki gazela, slonova, žirafa, zebri i drugih vrsta što omogućuje razvoj foto-safarija. Na jugu su bogate tropske šume gde žive šimpanze i druge vrste majmuna. Još za vreme nekadašnjeg Sudana, zbog svojih izuzetnih odlika zakonom su zaštićene velike površine poput močvare Sud, nacionalnih parkova Boma i Bandigilo i rezervata Zeraf[21]. Sve navedeno predstavlja osnovicu potencijalnog turističkog razvoja Južnog Sudana.
U Južnom Sudanu postoje tri univerziteta, sačinjenih od ukupno 20-ak fakulteta. Najveći i najstariji je Univerzitet u Džubi, osnovan 1977, a osim njega postoje još i Bahr el Gazal i Gornji Nil sa sedištima u Kartumu i Malakalu. Tradicionalni sport u Južnom Sudanju je rvanje, a popularni su i fudbal i košarka. U američkom klubu Čikago bulsi nastupa južnosudanski košarkaš Luol Deng, rođen u Vavu[22].
U aprilu 2001. godine oformljen je Fudbalski savez Južnog Sudana, a mesec dana kasnije i Fudbalska reprezentacija Južnog Sudana[23]. Za selektora je izabran Samjuel Lolako.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
