Janko Jovanović

Janko Jovanović (pseudonimi Drenovski i Daskal; 21. maja 1901 – 19. aprila 1939) je bio srpski komunista i poručnik u španskom građanskom ratu, streljan tokom Staljinove čistke u Moskvi.

Janko Jovanović
Datum rođenja	21. maja 1901.
Mesto rođenja	Ravnje  Kraljevina Srbija
Datum smrti	19. aprila 1939. (37 god.)
Mesto smrti	Moskva Sovjetski Savez
Član KPJ od	1919.
Učešće u ratovima	Španski građanski rat
Služba	Internacionalne brigade

Biografija

Rođen je 1901. godine u Ravnju, kod Bogatića u Mačvi, u porodici zanatlije - kovača.^[1] Po zanimanju je bio učitelj. Bio je član SKOJ-a od njegovog osnivanja 1919. godine, a 1922. postao je član Komunističke partije Jugoslavije. Cela porodica učestvovala je u radničkom pokretu, te je on postao komunista pod uticajem oca i starijeg brata. Završio je učiteljsku školu u Šapcu 1922. godine, a potom je dobio službu u selu Drenovo kraj Velesa. 1923. i 1924. godinu proveo je na redovnom služenju vojnog roka. Prvo je obučavan za oficira, ali je potom zbog vršenja komunističke propagande degradiran na položaj običnog redova.^[1] Posle vojske je radio kao učitelj po manjim mestima u Makedoniji i Srbiji.^[2] 1927. godine je otpušten jer je delio komunističku literaturu učenicima, seljacima i drugim nastavnicima. Optužen je za uvredu kralja Aleksandra i komunističku propagandu, ali mu nije suđeno usled nedostatka dokaza.^[3]

Za vreme Šestojanuarske diktature, Jovanović dobija premeštaj u Bogatić, gde radi kao seoski učitelj. Povezuje se sa partijskom organizacijom i počinje da organizuje seljaštvo Mačve u okviru Komunističke partije. U leto 1932. godine, kada je formiran Sreski komitet KPJ za Mačvu, Jovanović je izabran za njegovog sekretara. U isto vreme organizuje oblasnu konferenciju KPJ.^[4] Partijska organizacija bila je povezana prvenstveno sa Simom Markovićem, što je, prema tvrdnjama Jovanovića, bila praktična, a ne ideološka odluka, jer je Marković bio jedini kontakt u uslovima diktature.^[5] U leto 1934. godine došlo je do partijske provale jer je Jovanović, tada član Okružnog komiteta, pokušavao da organizuje radničke demonstracije povodom dolaska kralja Aleksandra u Šabac. U septembru iste godine prisustvuje Pokrajinskoj konferenciji KPJ za Srbiju, na kojoj kritikuje rad Sime Markovića.^[6] Nedugo potom, napušta sve funkcije u Sreskom komitetu, pošto se seli u Beograd radi školovanja u Višoj pedagoškoj školi.^[7]

1935. godine, nakon završene Visoke pedagoške škole i usled policijskih provala u Beogradu, upućen je od strane KPJ na školovanje u Moskvu. U Moskvi živi pod imenima Dušan Drenovskij i Ivan Daskal. Upisao je aspiranturu na Komunističkom univerzitetu nacionalnih manjina Zapada. Kada je on rasformiran, upućen je u Međunarodnu lenjinsku školu.^[2] 1936. godine, iz SSSR-a je među prvima otišao kao dobrovoljac u Španski građanski rat, da se bori protiv Frankovih nacionalističkih snaga. Bio je komandant mitraljeskog voda XI Internacionalne brigade. Tokom Bitke za Madrid, 27. decembra 1936. godine, izgubio je desnu ruku u borbi.^[8] Jovanovićev gubitak desne ruke opisao je detaljno očevidac, njegov saborac Mate Blažević:

Uputili smo se zatim prema Madridu. U Fuensaralesu, kraj Madrida, napale su nas fašistička artiljerija i avijacija, pa smo skrenuli u malo selo Paeblo Iglesija gde smo posle kratke obuke dobili municiju i 27. decembra na oko dva kilometra pred gradom Brunetom stupili u borbu. Poseli smo položaj i otvorili usredsređenu vatru na neprijatelja. Fašističke snage su bile primorane na povlačenje iz grada. Na samom ulazu u grad nalazilo se naše mitraljesko odeljenje koje je otvaralo vatru na neprijateljsku zaštitnicu. Odjednom nas neprijatelj poče gađati bacačima. Politički komesar bataljona, drug Pena, sruši se mrtav, pogođen u stomak. Pogibe oko nas još drugova, ali naš mitraljez nije prestajao da tuče. U jednom trenutku, poručnik Drenovski pade pored mene. "Pogodiše me..." izusti grčeći se od bola. Granata mu je presekla desnu ruku i teško je krvario. Ljubo Blažević priskoči, te ga prenesosmo do tenkova, gde ga preuzeše bolničari, a mi se vratismo našem mitraljezu i produžismo borbu.^[9]

U maju 1937. godine, teško ranjeni Jovanović vraćen je u Sovjetski Savez i radi kao šef Balkanskog odseka Kadrovskog odeljenja Kominterne.^[2][10] Njegovi izveštaji Kadrovskom odseku Kominterne predstavljaju značajan izvor za razumevanje dinamike represije unutar KPJ tokom Velike čistke.^[11] Blisko je sarađivao sa Kamilom Horvatinom, koji je od hapšenja Milana Gorkića u avgustu 1937. pa do sopstvenog hapšenja u februaru 1938. godine bio najozbiljniji kandidat za preuzimanje pozicije generalnog sekretara KPJ.^[12] U jesen 1938, Janko Jovanović je, zajedno sa Vladimirom Ćopićem i Josipom Brozom Titom radio na prevodu Staljinove knjige Kratak kurs istorije VKP(b).^[8][13]

Uhapšen je u moskovskom hotelu "Luks", u kom je živeo, 3. novembra 1938. Istog dana su uhapšeni i Vladimir Ćopić i Vilim Horvaj. Nakon višemesečnog isleđivanja, oni su odlukom Vojnog kolegijuma Vrhovnog suda SSSR osuđeni na smrt i skupa streljani u Moskvi 19. aprila 1939. godine.^[14] Georgi Dimitrov obratio se NKVD-u u februaru 1941. godine sa pismenom molbom da se slučaj Jovanovića revidira i da se Jovanović pusti na slobodu, ne znajući da je bio mrtav već skoro dve godine.^[15]

Janko Jovanović je rehabilitovan u SSSR-u 10. juna 1958. godine.^[2] Osnovna škola u Ravnju nosila je ime "Janko Jovanović Španac".