Izdaja

Izdaja u najširem smislu predstavlja svaku zloupotrebu povjerenja, odnosno svjesno i potajno djelovanje na štetu osobe odnosno društvene grupe ili organizacije kojoj pripada (porodica, kompanija, politička stranka, država) ili prema kojoj postoji moralna ili zakonska obaveza odanosti. U užem smislu se taj izraz prije svega koristi u politici za sve oblike povrede odanosti prema organizaciji čiji je netko član. U tom smislu se najčešće koristi izraz izdajnik za počinitelja izdaje. U najužem smislu kao povredu odanosti državi. U najužem smislu izdaja se tretira kao specifično krivično djelo, i to najčešće najgore, te su za njega u pravilu predviđene najstrože kazne. Najteži oblici takve izdaje su u nekim zakonodavstvima poznati kao veleizdaja.

Izdaja se tradicionalno smatra najgorim činom koji neki pojedinac može načiniti, a koji izaziva nelagodu i prezir čak i kod osoba i organizacija koje su se okoristile nečijim izdajničkim djelovanjem. Takvi stavovi su svoj odraz pronašli i u kulturi, pri čemu je jedan od najpoznatijih primjera Božanstvena komedija Dantea Alighierija u kojoj je deveti i najgori krug Pakla predviđen upravo za izdajnike. Mnoge kulture su pojedinim ličnostima koje su počinile izdaju dale simboličko značenje, odnosno njihova imena služe kao sinonim za izdaju. Tako je Juda Iškariotski zbog izdaje Isusa doveo do toga da se izraz Juda koristi kao sinonim za izdajnika u jezicima mnogim kršćanskih naroda; kod Kineza u tu svrhu služi carski kancelar Qin Hui, kod Amerikanaca u tu svrhu služi Benedict Arnold, general iz vremena rata za nezavisnost, a kod Srba srednjovjekovni velmoža Vuk Branković.

Izdaja se vrlo često kod mnogih nacionalnih kultura koristi kao najpogodnije objašnjenje slučajeva kada je strana koja se smatrala moralno ili fizički superiornijom doživjela poraz u nekom oružanom sukobu. Najstariji primjer je termopilska bitka, odnosno poraz Grka, koji su antički historičari tumačili izdajom pastira po imenu Efijalt. Jedan od najpoznatijih primjera je tzv. Legenda o nožu u leđa (Dolchstosslegende) kojom se u Njemačkoj 1920-ih i 1930-ih tvrdilo da je njemačka vojska ostala neporažena u prvom svjetskom ratu, ali da su do kapitulacije doveli izdajnički političari u pozadini.

Izraz izdaja i izdajnik se zbog svega gore navedenog smatra jednom od najgorih uvreda, a kada se u političkom diskursu koristi za svoje suparnike to obično sugerira nepomirljive razlike ili sukob koji bi mogao eskalirati do nasilja i građanskog rata. Pristaše Pariške komune u Francuskoj su tako vladu Treće Republike nazvali Vladom nacionalne izdaje, a u Jugoslaviji su partizani svoje suparnike nazivali domaćim izdajnicima. U suvremenom dobu za to postoji primjer u Srbiji gdje se pojedinci i stranke koji se suprotatsvaljaju nacionalističkoj ideologiji nazivaju izdajničkim blokom.

Povezano

• Apostaza
• Kvisling
• Hanjian