From Wikipedia, the free encyclopedia
Sirijski ratovi je naziv za šest ratova koje su tokom 3. i 2. vijeka pne. među sobom vodili Seleukidsko Carstvo i Ptolemejsko Kraljevstvo nastojeći ovladati regijom po imenu Kelesirija, odnosno mjestom iz koga su vodile važne rute prema Egiptu. Ti su sukobi bitno iscrpili snage obje države, te omogućili da njihovim teritorijama na kraju ovladaju Rim i Partija.
Prvi sirijski rat je predstavljao prvi veći sukob među helenističkim državama nakon što su godine 281. pne. ubijeni Seleuk I Nikator i Lizimah, posljednji originalni dijadosi. Seleukov sin Antioh, koji je imao ozbiljnih problema pri konsolidaciji vlasti u zapadnom dijelu carstva, smatrao je da se oni mogu riješiti jedino ekspanzijom na račun egipatskih posjeda na Levantu i Anadoliji. U tu je svrhu pripremio savez sa Magasom, polubratom egipatskog kralja Ptolemeja II, za koga je dao vjenčati svoju kći Apamu.
Magas je nakon vjenčanja proglasio nezavisnost Kirene te pokrenuo pohod protiv polubrata sa zapada, dok je Antioh napao egipatske posjede sa sjevera i istoka. Antioh je zabilježio početne uspjehe, osvojivši dijelove sirijske obale i južnu Anadoliju. Međutim, tada se pokazalo kako je Ptolemej II daleko sposobniji vladar nego što se smatralo. Njegova sestra i supruga Arsinoja je vješto suzbila dotadašnje dvorske spletke, dok je Ptolemej organizirao protunapad i porazio Antioha. Tome je doprinijela i pobuna Marmarida, libijskih nomada zbog kojih je Magas morao odustati od svog pohoda. Do godine 271. pne. kada je sklopljen mir, Ptolemej je uspio ne samo povratiti sve izgubljene teritorije, nego i egipatsku vlast proširiti na Kariju.
Antioh II je naslijedio svog oca 261. pne. te odmah počeo pripremati novi rat za Siriju. Prije toga je sklopio savez sa Antigonom Gonatom, antigonidskim kraljem Makedonije, koji je namjeravao Ptolemeja II istjerati iz Egejskog mora. Antioh II je potom uz makedonsku podršku napao ptolemejska uporišta u Maloj Aziji.
Tok rata je teško rekonsturirati, jer je većina zapisa izgubljena. Jasno je, međutim, da je Antigon oko godine 258. pne. uspio poraziti ptolemejsku flotu u bitci kod Kosa. To je dovelo do privremenog gubitka egipatske pomorske nadmoći nad Istočnim Mediteranom, što je dovelo do gubitka nadzora nad Klikijom, Pamfilijom i Jonijom. Antioh je pri tome osvojio Milet i Efez. Godine 253. pne. su, pak, izbile protumakedonske pobune u Korintu i Halkidi, a istovremeno sjeverne granice Makedonije počeli ugrožavati barbari, zbog čega je Makedonija prekinula rat protiv Egipta.
Ostavši sam, Antioh je godine 253. pne. sklopio mirovni sporazum sa Egiptom te se vjenčao s Ptolemejevom kćeri Berenikom Sirom, odrekavši se svoje prve supruge Laodike. Ptolemej II je iste godine umro.
Tastova smrt je potakla Antioha da se godine 246. pne. vrati svojoj prvoj supruzi. Nedugo potom je umro, a Laodika je objavila kako je na samrtnoj postelji njenog sina Seleuka proglasio novim prijestonasljednikom, a nju regenticom. Berenika i njena djeca su se sklonila u Antiohiju, ali su tamo ubijeni od Laodikinih pristaša.
Novi egipatski kralj Ptolemej III je ubistvo sestre iskoristio kao povod da Seleukidima objavi rat, koji se također naziva Laodikejski. Iako je Antigon II Gonata kao vjerni seleukidski saveznik egipatskoj floti nanio poraz u bitci kod Androsa, Ptolemej je zabilježio niz uspjeha. Njegove su snage porazile Seleukide u Siriji, prodrle do Antiohije, pa i sve do Babilona. Da stvar pod Seleuka II bude gora, protiv njega su se pobunile istočne satrapije, a Laodika je inzistirala da svog mlađeg brata Antioha Hijeraksa imenuje ko-regentom i preda mu vlast nad Malom Azijom. Hijeraks je nakon toga odmah proglasio nezavisnost i priključio se ratu protiv Seleuka. Iako je Seleuk uspio vratiti dio izgubljenih teritorija, nakon nekoliko godina je, iscrpljen, pristao na mir kojim su Egipćani dobili sjevernu Siriju, uključujući Seleukiju Pijeriju, glavnu antiohijsku luku.
Seleukidskom Carstvu je trebalo dvije decenije da se oporavi od gubitaka u ratu, odnosno uguši sve separatističke pobune, uključujući onu koju je vodio Antioh Hijeraks. Međutim, godine 225. pne. je nakon iznenadne smrti Seleuka II ponovno nastupio period nestabilnosti. Njegov sin Seleuk III Keraun je vladao samo dvije godine, prije nego što je ubijen u vojničkoj pobuni. Naslijedio ga je mlađi brat Antioh III, odlučan u namjeri da povrati izgubljene teritorije. Antiohove planove da započne pohod na Egipat 221. pne. su omele spletke njegovog glavnog ministra Hermeje, kao i separatističke pobune na zapadu i istoku. Tek nakon što je riješio te probleme, Antioh je bio u stanju pokrenuti vojsku 219. pne.
I Egipat je, u međuvremenu, potresla kriza izazvana smrću Ptolemeja III. Njegov sin i nasljednik Ptolemej IV Filopator je pokazao nesklonost za državničke poslove, te je svu vlast prepustio ministru Sosibiju, koji je odmah na početku likvidirao mnoge članove kraljevske porodice. To je izazvalo političku nestabilnost, prebjegavanje komandanta na seleukidsku stranu, dok je istovremeno Sosibije potpuno ignorirao obrambene pripreme.
Sve to je omogućilo Antiohu da bez velikih poteškoća 219. pne. zauzme Seleukiju Pijeriju i Tir. Njegovo dalje napredovanje su zaustavili pregovori koje je započeo Sosibije, a čija je jedina svrha bila dobivanje vremena da se improvizira obrana. Sosibije je istovremeno počeo regrutirati i obučavati domaće egipatsko stanovništvo.
U ljeto 217. pne. Antioh je ponovno krenuo u ofenzivu, ali ga je obnovljena egipatska vojska hametice potukla u velikoj bitci kod Rafije. Egipćani, međutim, nisu mogli niti željeli iskoristiti tu pobjedu. Umjesto da naredi prodor u dubinu Antiohovog carstva, Sosibije ponovno započeo pregovore. Oni su završili mirovnim sporazumom kojim je Antioh uspio zadržati neke od osvojenih teritorija, uključujući Seleukiju Pijeriju.
Rat je za Ptolemejide i Egipat imao teške posljedice, najviše zahvaljujući tome što su domorodački veterani stekli iskustvo koje im je pomoglo da dignu ustanak protiv makedonske dinastije i stvore nezavisnu državu u Gornjem Egiptu.
Nakon završetka rata Antioh je sljedeće godine proveo gušeći separatističke pobune i šireći svoju vlast, prvo u Maloj Aziji, a potom i na sjevernim i istočnim granicama nekadašnjeg Aleksandrovog carstva. Uspjevši do 202. pne. pokoriti Armeniju, Partiju i Grčko-Baktrijsko Kraljevstvo, Antioh je stekao iskustvo, ali i resurse za revanš za poraz kod Rafije. Prilika za to se ukazala zbog nestabilnosti u samom Egiptu gdje je smrt Ptolemeja IV, a nakon nje i likvidacija popularne kraljice Arsinoje od strane Sosibija izazvala nemire u samoj Aleksandriji, odnosno vojničke pobune.
Antioh je prije toga nastojao osigurati svoj zapadni bok sklopivši savez sa makedonskim kraljem Filipom V. Egipat je, pak, kao saveznika imao Rim, s kojim je već duže vremena imao dobre odnose, a Rimljani su pak shvatili stratešku važnost Egipta zbog isporuka žita za vrijeme drugog punskog rata. Sukob s Filipom, odnosno drugi makedonski rat je, pak, spriječio Rimljane da znatnije pomognu Egiptu, pa se njihova intervencija svela tek na uzaludne diplomatske misije kod Antioha.
Zahvaljujući tome je mogao nesmetano napadati egipatska područja kako u Maloj Aziji tako i u Kelesiriji, te je zauzeo Sidon. Godine 200. ili 198. pne. je njegova vojska odnijela odlučujuću pobjedu u bitci kod Panijuma.
Poslije nje su započeli pregovori s Egiptom, nakon kojih je Antiohu priznata vlast nad Keleserijom, uključujući i Judeju. Sporazum je zaključen 195. pne. udajom Antiohove kćeri Kleopatre za mladog egipatskog kralja Ptolemeja V. Završetkom rata je Seleukidsko Carstvo pod Antiohom došlo na vrhunac moći, ali je taj period kratko potrajao, s obzirom da neizbježni sukob s Rimom koji je krajem decenije eskalirao u rimsko-sirijski rat.
Poraz u ratu s Rimom je imao teške posljedice za Seleukidsko Carstvo, koje se moralo trajno odreći Male Azije, ratne mornarice, a na kraju i s političkom nestabilnošću izazvanim kako smrću Antioha Velikog, tako i zatočeništvom prijestonasljednika Demetrija u Rimu. S druge strane, Egipat nije bio u stanju iskoristiti slabost svog suparnika, jer je i sam imao problema sa domorodačkom pobunom koja je savladana tek oko 185. pne.
Novi sukob je izbio oko godine 170. pne. kada su Eulaj i Lenej, ministri skrbnici malodobnog egipatskog kralja Ptolemeja VI Filometora, uzdajući se u rimsku pomoć, objavili rat s ciljem da povrate Kelesiriju, uključujući Judeju. Istovremeno su Ptolemejev brat Ptolemej Fiskon i sestra Kleopatra II imenovani suvladarima, s ciljem jačanja nacionalnog jedinstva Egipta. S druge strane je seleukidski kralj Antioh IV Epifan reagirao brže i 169. pne. i munjevitim pohodom prodro sve do Aleksandrije, zbacio regente i odlučio da Ptolemej VI, koji mu je bio nećak, ostane jedini vladar, čiji bi bio skrbnik. Kada se Antioh iste godine s vojskom povukao kako bi gušio pobunu u Judeji, narod u Aleksandriji je digao ustanak protiv strane vlasti. Ptolemej VI je ponovno postao suvladar s Ptolemejem Fiskonom. Godine 168. pne. Antioh je ponovno krenuo u ofenzivu - osvojio je Cipar, a potom prodro do pred samu Aleksandriju. Ovaj put je Rim poslao pomoć u obliku izaslanika Gaja Popilija Lenasa. On je Antiohu postavio ultimatum zatraživši povlačenje iz Egipta i Cipra. Ne želeći sukob s velesilom koja mu je porazila oca, Antioh je odmah pristao na ultimatum, ali je zadržao područja osvojena u petom sirijskom ratu.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
