1. proleterska divizija NOVJ

Prva proleterska divizija NOVJ formirana je od Prve proleterske brigade, Treće proleterske brigade i Treće krajiške brigade 1. novembra 1942. godine u Bosanskom Petrovcu. Smatrala se jednom od elitnih jedinica NOVJ.

Prva proleterska divizija
Osnivanje	1. novembar 1942. Mesto formiranja: Bosanski Petrovac
Formacija	Prva proleterska brigada Treća proletrska brigada Treća krajiška brigada
Jačina	3.200 vojnika i oficira
Deo	Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije
Angažovanje	Bitka na Neretvi Bitka na Sutjesci Prodor NOVJ u Srbiju Beogradska operacija Sremski front
Komandanti
Komandant	Koča Popović

Juna 1943. iz sastava Divizije izašla je Treća sandžačka brigada, a novembra 1943. u stalni sastav Divizije ušla je Trinaesta proleterska brigada. U sastavu divizije bile su još i Sedma krajiška od sredine jula do sredine avgusta 1943; Osma crnogorska od 6. novembra 1944. do 7. marta 1945; brigada „Italija“ (sastavljena od italijanskih dobrovoljaca) od 29. oktobra 1944. i Artiljerijska brigada od 21. novembra 1944. Krajem 1944. Divizija je imala 12.367, a 15. aprila 1945. godine 11.775 boraca. Od 1. januara 1945. u sastavu Prve armije Jugoslovenske armije.

Borbeni put Prve proleterske divizije

Nakon formiranja preduzela je nastupanje prema centralnoj Bosni. Od 19. novembra do 4. decembra 1942. godine likvidirala je garnizone u Sitnici, Čađavici, Mrkonjić Gradu, Jajcu (u sadejstvu sa Trećom divizijom), Skender Vakufu i Kotor Varoši. Tokom januara 1943. godine zauzela je Teslić i Prnjavor.

Tokom Bitke na Neretvi u ofanzivi u dolinu Neretve predstavljala je levu napadnu kolonu, učestvovala je u protivudaru kod Gornjeg Vakufa i u razbijanju četnika kod Nevesinja i Kalinovika.

Tokom Bitke na Sutjesci učestvovala je u napadu u oblasti Foče krajem maja, i odigrala je glavnu ulogu prilikom proboja obruča na Zelengori, nanevši težak udarac 369. legionarskoj diviziji.

Treća proleterska brigada izašla je iz sastava divizije 4. juna 1943. godine. Od 1. septembra divizija je bila u sastavu Prvog proleterskog korpusa. Od novembra 1943. u njen sastav uključena je Trinaesta proleterska udarna brigada „Rade Končar“, s kojom je prošla kroz oštre borbe tokom zimskih operacija 1944. godine, operacije „Reselšprung“, operacije „Ribecal“, ofanzive u zapadnoj Srbiji septembra 1944, Beogradske operacije i Sremskog fronta.

Prva proleterska divizija završila je svoj ratni put 20. maja 1945. stacioniranjem u oblasti Trsta i Gorice.

Komandni sastav divizije

Koča Popović prvi komandant divizije

• Komandanti divizije:
  • Koča Popović — od formiranja divizije do novembra 1943.
  • Vaso Jovanović — od oktobra 1943. do kraja rata

• Politički komesari divizije:
  • Filip Kljajić Fića — od formiranja divizije do jula 1943. (poginuo na dužnosti)
  • Mijalko Todorović — od jula do novembra 1943.
  • Vladimir Šćekić — od oktobra 1943. do kraja rata

• Načelnici Štaba divizije:
  • Vaso Jovanović — od formiranja divizije do novembra 1943.
  • Momčilo Đurić — od novembra 1943. do oktobra 1944.
  • Blažo Marković — od oktobra 1944. do kraja rata

Literatura

Portal NOB Segment isključivo posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi.

• Todor Radošević: PRVA PROLETERSKA DIVIZIJA. PRVA KNJIGA - Od formiranja do kapitulacije Italije (1.11.1942 – 9.9.1943), Sekcija boraca Prve proleterske NOU brigade, Beograd 2010.
• Todor Radošević: PRVA PROLETERSKA DIVIZIJA. DRUGA KNJIGA - Od kapitulacije Italije do Dana pobjede (9.9.1943 – 9.5.1945), Sekcija boraca Prve proleterske NOU brigade, Beograd 2010.
• Vojna enciklopedija, Beograd 1975. godina

Vanjske veze

1. proleterska divizija NOVJ na Wikimedijinoj ostavi

• 1. proleterska divizija NOVJ (znaci.org)
• Prva proleterska divizija - Vojska.net