Maius

Mensis Maius (sh. maj) peti je mesec u drevnom rimskom kalendaru, od čijeg imena potiče i srpskohrvatski naziv maj. Prethodio mu je Aprilis (april), a sledio Iunius ("jun"). U najstarijem rimskom kalendaru, za koji su Rimljani smatrali da ga je ustanovio Romul, legendarni osnivač Rima, Martius je bio prvi, a Maius treći od ukupno deset meseci. Maj je imao 31 dan.

Majska ploča na mozaiku na kojem su predstavljeni svi meseci iz El Djema, Tunis (Rimska Afrika), a na kojem je kao prvi mesec prikazan mart (3. vek nove ere)

Rimljani su maj smatrali nepovoljnim mesecom. Premda je počinjao održavanjem Floralija (Ludi Florae), jednog od najrazuzdanijih festivala u rimskom kalendaru, sredina meseca bila je posvećena aktivnostima čiji je cilj bio da se umilostive lemuri (lemures), nemirne duše pokojnika.^[1]

Datumi

Rimljani dane u mesecu nisu brojali od prvog do poslednjeg, nego su ih označavali brojeći unatrag od tri stalna datuma, a to su bile: None (Nonae, 5. ili 7. dan, zavisno od meseca), Ide (Idus, 13. ili 15. dan) i Kalende (Kalendae, 1. dan u mesecu). Majske None bile su 7. dana, a Ide 15. dana u mesecu. Poslednji dan u maju nazivao se "dan pre junskih kalendi" (pridie Kalendas Iunias). Rimljani su prilikom brojanja uključivali i dan od koga su počinjali, pa je, na primer, 9. maj bio "7. dan pre majskih Ida", tj. pre 15. dana u mesecu, odnosno, na latinskom: ante diem septimam (VII) Idūs Maias, što se u pisanju obično beležilo skraćeno kao a.d. VII Id. Mai. (ili se a.d. sasvim izostavljalo); 23. maj bio je 10. dan pre junskih Kalendi" (X Kal. Mai.).

• F za dies fasti, tj. za dane kad se na sudu mogla zakonito pokrenuti parnica;
• C, za dies comitalis, tj. za dan kad su se mogle održavati skupštine (comitia), izbori i neki sudski postupci;
• N za dies nefasti, tj. za dane kad su političke i sudske aktivnosti bile zabranjene;
• NP, čije značenje ostaje nejasno, a koristilo se kao oznaka onih dana kad su održavane javne svetkovine (feriae);
• QRCF (možda skraćeno od quando rex comitiavit fas^[2]), tj. za dan kad je, prema religijskim običajiima, bilo dopušteno da rex (verovatno sveštenik s titulom rex sacrorum) sazove skupštinu.^[3]

Crtež s predstavom fragmentarno sačuvanih Ancijskih fasti, s kalendarom koji je bio u upotrebi pre Cezarove reforme kalendara; Maius (skr. MAI) prikazan je na vrhu pete kolone.

Krajem 2. veka nove ere na sačuvanim kalendarima više nema oznaka religijskog statusa dana (F, N, C itd.), što je verovatno delimično bio i rezultat reforme kalendara koje je sproveo Marko Aurelije.^[4] Dani su u rimskom kalendaru bili označeni i nundinalnim slovima, kao A B C D E F G H, čime su dani bili predstavljeni kao činioci "tržne nedelje".^[5] (Ove su oznake izostavljene u donjoj tabeli.)

Dies religiosus bio je dan na koji pojedinici nisu smeli započinjati bilo kakav nov posao niti raditi bilo šta osim zadovoljavanja osnovnih potreba. Dies natalis označavao je godišnjicu utemeljenja ili obnove nekog hrama, koja se ponekada držala "rođendanom" božanstva. U doba carstva neki tradicionalni festivali u gradu Rimu izgubili su na značaju, a kao javni praznici na važnosti su dobili rođendani i druge godišnjice cara i njegove porodice. U vojnom kalendaru s religijskim praznicima, poznatom kao Feriale Duranum, žrtve u vezi s carskim kultom brojem su nadmašivale starije festivale. Od polovine 1. veka nove ere dodati su novi dani za održavanje raznih igara (cirkurskih) koje su priređivane u cirku u čast različitih božanstava.^[6] Od cara Konstantina na cirkuskim igrama više nije bilo prinošenja žrtvi. Polovinom 4. veka n. e. održavane su igre u last pobeda Konstantinove dinastije, i to Velike igre (Ludi Maximati) od 4. do 9. maja i Persijske igre (Ludi Persici).^[7]

Festivali koji su na sačuvanim fastima označeni velikim slovom ― a čiji su nazivi u donjoj tabeli u celini predstavljeni velikim slovima ― smatraju se najstarijim praznicima koji su u kalendar ušli pre 509. pne.^[8] Ambarvalije (Ambarvalia), jedan od "pokretnih praznika" (feriae conceptivae), koji je uključivao ritualno čišćenje poljâ, verovatno su održavane u maju, i to najčešće 29. maja.

Osim ako nije drukčije navedeno, informacije su preuzete iz Scullard 1981, str. 116‒125.

Moderni datum	Rimski datum	status	Rituali
1. maj	Kalendae Maiae	F	• Žrtvovanje bremenite krmače boginji Maji, što je obavljao Flamen Volcanalis. • Dies natalis hrama Dobre Boginje (Bona Dea) na Aventinu. • Žrtvovanje Larima Prestitima (Lares Praestites). • Nastavak Floralija, koje su počele 27. aprila po prejulijanskom kalendaru.
2	ante diem VI Nonas Maias	F	• Floralije se nastavljaju.
3	a.d. V Non. Mai.[9]	C	• Floralije se završavaju.
4	IV Non. Mai.[10]	C
5	III Non. Mai.	C
6	pridie Nonas Maias (skr. prid. Non. Mai)	C
7	Nonae Maiae	F
8	VIII Id. Mai.[11]	F
9	VII Id. Mai.	N Dies religiosus	• LEMURIJE.
10	VI Id. Mai.	C	• Dies natalis of Klaudija Gotskog (268–270)
11	V Id. Mai.	N Dies religiosus	• LEMURIJE se nastavljaju. • Žrtvovanje Maniji.
12	IV Id. Mai.	C
13	III Id. Mai.	N Dies religiosus	• LEMURIJE se nastavljaju.
14	pridie Idūs Maias (skr. prid. Id. Mai.)	C	• Dies natalis hrama Nepobedivog Marsa (Mars Invictus) u Flaminijevom cirku. • Povorka Argejaca.
15	Idūs Maiae	NP	• Jupiterov praznik (Feriae Iovi), mesečno žrtvovanje Jupiteru na Ide. • Festival trgovaca i žrtvovanje Merkuriju i Maji.
16	XVII Kal. Iun.[12]	F
17	XVI Kal. Iun.	C
18	XV Kal. Iun.	C
19	XIV Kal. Iun.	C	• Zenziarije, festival koji je inače nepoznat, a pojavljuje se u Filokalovom kalendaru (od polovine 1. veka n. e.).[13]
20	XIII Kal. Iun.	C
21	XII Kal. Iun.	NP	• AGONALIJEza Vejovisa.
22	XI Kal. Iun.	N
23	X Kal. Iun.	NP	• TUBILUSTRIJ • Vulkanov praznik (Feriae Volcano), obredi u čast boga Vulkana. • Macellus rosam sumat, obeležen u jednom kalendaru kao dan na koji se ruže iznose na tržnicu.[13]
24	IX Kal. Iun.	F QRCF	• Molitva (supplicatio) Vesti povodom Germanikovog rođendana (na Feriale Cumanum, 4–14. g. n. e.).[14] i na Feriale Duranum, 224–235. g. n. e.).
25	VIII Kal. Iun.	C	• Dies natalis hrama Sreće rimskog naroda (Fortuna populi Romai) ili Fortune Primigenije.
26	VII Kal. Iun.	C
27	VI Kal. Iun.	C
28	V Kal. Iun.	C
29	IV Kal. Iun.	C	• Najčešći dan na koji su se održavale Ambarvalije. • Ludi Fabaraci počinju (nakon polovine 1. veka n. e.). • Dies natalis za Honos ("Čast") i Virtus ("Vrlinu"). • Zinza, festival koji je inače nepoznat, a pojavljuje se na Filokalovom kalendaru.[15]
30	III Kal. Iun.	C	• Ludi Fabaraci se nastavljaju.
31	prid. Kal. Iun.	C	• Ludi Fabaraci se nastavljaju. • Rosalia signorum, kad je rimska vojska ružama ukrašavala vojne zastave.[16]

Reference

1. Scullard 1981, str. 115
2. Na temelju dokumenta Fasti Viae Lanza, u kojem je zapisano Q. Rex C. F.
3. Mommsenova pretpostavka, prema Rüpke 2011, str. 26–27.
4. Salzman 1990, str. 17, 122
5. Rüpke 2011, str. 6
6. Salzman 1990, str. 118 sqq
7. Salzman 1990, str. 17, 121‒122, 133, 137‒138, 142
8. Scullard 1981, str. 41
9. Skraćeno od ante diem V Nonas Maias (= "5. dan pre majskih Nona".
10. Skraćeno od ante diem IV Nonas Maias (= "4. dan pre majskih Noba").
11. Skraćeno od ante diem VII Idūs Maias (= "7. dan pre majskih Ida"), pri čemu je ante diem izostavljeno, kao i u nastavku teksta.
12. Skraćeno od ante diem XVII Kalendas Iunias (= "17. dan pre junskih Kalenda"), pri čemu je ante diem izostavljeno, kao i u nastavku teksta.
13. Salzman 1990, str. 125
14. Severy 2003, str. 130
15. Salzman 1990, str. 92, 122
16. Zapisano u Feriale Duranum.

Literatura

• Rüpke, Jörg (2011). The Roman Calendar from Numa to Constantine: Time, History, and the Fasti. Blackwell.
• Salzman, Michele Renee (1990). On Roman Time: The Codex Calendar of 354 and the Rhythms of Urban Life in Late Antiquity. University of California Press.
• Severy, Beth (2003). Augustus and the Family at the Birth of the Roman Empire. Routledge.
• Scullard, Howard Hayes (1981). Festivals and Ceremonies of the Roman Republic. Cornell University Press.