From Wikipedia, the free encyclopedia
Jovan Ilić Deretić (ćirilica: Јован Илић Деретић; Donji Orahovac, 18. januar 1939. – Beograd, 6. juni 2021.), srpski pseudohistoričar[1] i publicista[2], zastupnik pseudonaučne teze o alternativnoj historiji Srba.[3] Po struci je bio inženjer, međutim najpoznatiji je po nizu nenaučnih, pseudohistorijskih teza i teorija zavere koje je propagirao u svojim delima.
| Jovan I. Deretić Јован И. Деретић | |
|---|---|
 | |
| Biografske informacije | |
| Rođenje | 18. 1. 1939. Donji Orahovac, Bosna i Hercegovina(tada  Kraljevina Jugoslavija) |
| Smrt | 6. 6. 2021. (dob: 82) Beograd, Srbija |
| Obrazovanje | |
| Zanimanje | pseudohistoričar, publicista, političar |
| Opus | |
| Književne vrste | pseudohistorija, hipoteze o nejužnoslovenskom poreklu Srba |
| Jezik | srpski jezik |
Rođen je 18. januara[2][4] 1939[2] ili 1937. godine[4] u Orovcu, opštini Trebinje u Kraljevini Jugoslaviji (današnja Republika Srpska, BiH).[2]
Studirao je na Prirodno-matematičkom fakultetu 1961-62. godine, a 1963. godine je napustio Jugoslaviju i otišao prvo u Francusku gde je studirao 1964-66. godine na Tehničkom koledžu u Parizu, a potom je 1967-70. godine studirao istoriju u Lionu[2]. Stekao je počasni doktorat (LLD) u SAD[2]. Radio je u periodu između 1966. i 1997. u tehničkoj struci - inženjering u raznim firmama u Francuskoj i Americi, a poslednjih šest godina u Čikagu. Više godina je bio urednik Američkog Srbobrana[2]. Do 1997. godine živeo je u Čikagu kada se preselio u Beograd. Pored srpskog i engleskog jezika govori francuski i ruski, a služi se nemačkim, italijanskim, latinskim i starogrčkim.[2]
Glavni predmet njegovog istraživanja jeste srpska antička istorija, koju zvanična istoriografija ne poznaje. Njegovi tekstovi govore o navodnom postojanju srpske antičke istorije od 2000. godine p. n. e, pa do 7. veka, kada su po zvaničnoj istoriji, Srbi došli na Balkan zajedno sa drugim slovenskim narodima.
Pojavio se na skupu „Metodološki problem porekla Albanaca“ 21. juna 2007. godine u organizaciji SANU[5] Trinaest radova sa ovog skupa, među kojima i rad Jovana I. Deretića (Arbanasi, od Kavkaza do Srbije), objavljeni su u knjizi Albanci - Lažni Iliri, Pešić i sinovi, ISBN 978-86-7540-084-4.[5][6]
Učestvovao je i na tri međunarodna kongresa u Sankt Peterburgu, na kojima je predstavio svoje radove:
Kasnije je bio na listi Demokratske zajednice Srbije Obrena Joksimovića.[4]
U decembru 2009. godine, pokušao je da učestvuje na ponovljenim lokalnim izborima u opštini Voždovac, kao nosilac liste Pokret za Voždovac[10], ali ta lista nije ispunila neophodne uslove za učešće na izborima.
Godine 2011. osnovao je udruženje građana Slobodna Srbija[11].
Deretić smatra da je istorija srpskog naroda izmenjena pod pritiskom Austrougarske i Vatikana na Berlinskom kongresu nakon čega u Srbiji počinje da se krije antička istorija srpskog naroda i srpskom narodu se nameće priča da je na Balkansko poluostrvo došao tokom Velike Seobe Slovena na Balkan. Deretić smatra da je današnja istorija o srpskom narodu napisana na osnovu odeljka Konstantina VII Porfirogenita „O narodima“. Po njemu ovaj odeljak je izmišljen i nekoliko vekova kasnije ubačen u njegovo delo „O upravljanju Carstvom“, kako bi se promenila istorija.
Neke od tvrdnji o istoriji srpskog naroda koje promoviše Jovan I. Deretić su:
Deretić navodi da je Serbon poštovan kao vrhovni bog kod Srba koji je bio prisutan svuda gde je srpski narod dosegao. Da li je sam bog dobio ime po narodu, ili narod po bogu, kako kaže, još nije otkriveno. Serbon ima i svoje dvojnike kod drugih naroda, Grka i Rimljana, ali se njegova uloga ni kod njih nije promenila, obrazlaže Deretić. Serbon je bio bog rata, ratničkog staleža kod Srba. Deretić tvrdi da je prvi koji je dao pravilan toponim o srpskom imenu bio Herodot. Herodot kaže da se na Sredozemnom moru, tačnije na istočnom delu Sredozemnog mora nalazi jedan zaliv za koji su stari Grci mislili da je jezero. Herodot to jezero naziva „serbonidos limne“ na starogrčkom jeziku, što Deretić proizvoljno tumači kao „srpsko jezero“. Drugi oblik čistog srpskog imena Deretić nalazi kod rimskog pisca Plinija i geografa Ptolemeja. Obojica, tvrdi Deretić, upotrebljavaju ime „Serbi“ narod koji Deretić definiše kao Srbe u predelu Kavkaza. Što se tiče srpskog imena na predelu evropskog kopna, Deretić Ptolemejevo pominjanje grada Serbinon na Savi, današnji Zagreb, dovodi u vezu sa navodnim starovekovnim Srbima. Na predelu antičkog Epira Deretić nalazi tri toponima o navodnom srpskom imenu, Serbijani, Serbijana i Serbijane. Na predelu antičke Grčke, tačnije u Arkadiji navodi mesto koje se naziva Serbon. Deretić smatra da je mesto dobilo ime ako ne po samom bogu Serbonu onda po hramu tog boga koji se na tom mestu navodno nalazio. Zatim u Meseniji, nalazi mesto koje se zove Serbota, u Lakoniji mesto koje se zove Serbojka. U Engleskoj, na britanskom ostrvu, Deretić tvrdi da je postojalo mesto koje se zvalo Serberijam, i to ime je navodno očuvano kroz ceo antički i srednjovekovni period sve do 15. i 16. veka kada je taj naziv promenjen u Salzberi, ističe Deretić. To su nazivi u kojima je navodno očuvano „pravilno srpsko ime“. Pored ovih, Deretić nalazi nešto izmenjena srpska imena u kojima je došlo do zamene jednog od suglasnika, pa tako za grad Sofiju koji se u antičkom zvao Serdika, Deretić tvrdi da se zvao Serbika. Inače, što se tiče pravog, odnosno izvornog naziva za Srbe, Deretić tvrdi da on glasi „Serbi“.
Deretić ističe da se pored egipatske civilizacije na Nilu, i mesopotamske između Tigra i Eufrata, razvila i podunavska civilizacija na obalama reke Dunav, i da je bila mnogo naprednija od ostalih. Po njegovim rečima, prva zemljoradnja i prva obrada metala su bile zastupljene baš na ovom području. Prerada bronze je u Podunavlju bila zastupljena u 6. milenijumu p. n. e, a zemljoradnja u 3. milenijumu kod Starčeva i 4. milenijumu kod Lepenskog Vira tvrdi Deretić. Zatim se, po njegovim rečima, u Podunavlju razvila grnčarija, i navodeći predmete koji su iskopani u Vinči, Deretić govori o velikoj umetnosti i stilu u njihovoj izradi. Deretić govori i o prvim božanstvima u Podunavlju, pa se pored Sunca kao izvor života obožavao i Mesec kao božanstvo plodnosti i tvrdi da se na tim iskopinama nalazi i simbol iz današnjeg grba Srbije, 4 ocila. Međutim po njegovom shvatanju to nisu 4 ocila već 4 mlada meseca i ističe da se oni nalaze na svim oslikavanjima tzv. boginje Serbone, boginje plodnosti. Kao najveće dostignuće podunavske civilizacije Deretić ističe pismo „srbicu“, i tvrdi da su od njega nastala kasnija pisma, rimska, grčka i jevrejska. Deretić navodi da se ova civilizacija širila u pravcu 7 reka i nabraja tzv. sveto sedmorečje, Drava, Sava, Drina, Morava, Dunav, Tisa i Tamiš. Međutim, razvojem civilizacije i tehničkim dostignućima javlja se i potreba za osvajanje prostora koji nisu izvorno bili njen deo, pa Deretić navodi tri velika pohoda iz pravca Podunavlja ka Maloj Aziji, Persiji i Indiji pod vođstvom tri osvajača: Nina Belova, Serba Makeridova i Aleksandra Velikog.
Po Deretiću Srbija se prostirala duž istočne obale Jadranskog mora, nekoliko vekova pre rimskog osvajanja. Prestonica ove antičke Srbije bio je grad Sarda, današnji Skadar. Ovu Srbiju, duž Jadranskog mora, naziva Jadranskom Srbijom, da bi napravio razliku između nje i druge dve Srbije: jedna u Dakiji(današnja Rumunija) i druga na severu, na Sarmatskom moru (Baltičko more).
Po Deretiću, Jadranska Srbija je dostigla najveći svoj domet u vreme vladavine kralja ili cara Agrona, od 240. do 230. godine p. n. e. Ovu Agronovu državu Zonara naziva „Srpskom imperijom“.[13]
Jadranska Srbija je imala u svome sastavu sledeće pokrajine, prema savremenim nazivima: Crnu Goru, Albaniju, Metohiju, Rašku, Bosnu, Hercegovinu, Dalmaciju, Liku i Krbavu i Istru. Cela jadranska obala, od Trsta do Jonskog mora, bila je u posedu Srbije.
Deretić takođe tvrdi da je Jadranska Srbija osvojena od Rimljana, postepeno u nekoliko ratova od 229 do 168 godine s. e. a rimska vlast je utvrđena tek 9-te godine n. e.
Rimljani su Srbiju nazivali Ilirijom, imenom koje su preuzeli od Grka. Po Deretiću Jadranska Srbija nije bila i jedina srpska država na Helmskom Poluostrvu pa su Grci upotrebljavali posebne nazive za svaku od njih. Jedno srpsko pleme sa predela između reka Vojuše i Maće zvalo se Ilirima, ili tačnije rečeno: Grci su ih zvali Ilirima. Kako je to pleme iz Jadranske Srbije bilo najbolje poznato Grcima, oni su po njemu i sva druga srpska plemena, zapadno od njega, nazivali Ilirima.[14]
Po raspadu Rimskog carstva i po raspadu rimske Ilirije Deretić tvrdi da Vizantinci su nazivali Ilirijom samo dračku temu, to jest predeo plemena Ilira.
Takođe ime Dalmati i po njemu ime Dalmacija nisu imena nekog posebnog naroda. To je ime nastalo po tvrđavi Dalmi, koja je bila sedište jednog saveza srpskih plemena u borbi protiv Rimljana, oko 160 godine s. e. Tvrđava Dalma se nalazila desno od izvora reke Neretve, iznad Nevesinja. Plemena Dalmskog Saveza Rimljani su nazivali Dalmatima.
Deretić afirmiše da stari pisci su najčešće govorili o pojedinim pokrajinama ili plemenima, a ređe o narodu kao celini u nacionalnom pogledui da nisu imali isto shvatanje o naciji kao što to mi danas imamo.
Deretić tvrdi da je i Herodot, u petom veku s. e., utvrdio da su Veneti i Iliri jedan isti narod. Citira i geografa Tolomeja iz Aleksandrije(drugi vek n. e.)koji kaže da su Veneti (Venedi) veliki narod koji čini dobar deo Sarmatije.[15]. Deretić pod Sarmatijom podrazumeva Severnu Srbiju, a Srbi u njoj se nazivaju Venetima. U Severnoj Srbiji bilo je tada i drugih naroda osim Srba.
I Mavro Orbin, 16-ti vek, kaže: "Ovi Tolomejevi Veneti su današnji Sloveni".[16] Potom citiran je i Euzebije Pamfil, 4-ti vek n. e. koji kaže da je Tiberije pobedio (9-te godine n. e.) „sarmatske Dalmate“.[17]
Deretić uzima u obzir i ravenskog anonimnog pisca Kosmografije, koji je živeo polovinom 7. veka, i koji kaže da su postojale tri Srbije: jedna do Grčke, druga u Dakiji i treća u Sarmatiji, do Sarmatskog mora. Pod prvom Srbijom koju mi nazivamo Jadranskom, ovaj anonimni pisac podrazumeva i staru Makedoniju. Druga Srbija je, kaže, bila otadžbina antičkih Dačana. Treća je otadžbina Sarmata.[18]
Rimljani su postepeno osvojili sve srpske predele na Helmskom poluostrvu, Deretić tvrdi da je u tim svim predelima živeo jedan te isti narod, i da su Rimljani sve ujedinili u jednu jedinstvenu rimsku provinciju - Iliriju. Zatim je Iliriji pripojena i Grčka i tako je stvorena velika provincija Ilirik. Rimski Ilirik je obuhvatao celo Helmsko poluostrvo i sva ostrva u Belom moru i na Pelagu, završno sa Kritom. Pošto je rimski Ilirik obuhvatao teritoriju današnje Srbije i Grčku, da bismo pravili razliku mi ćemo ovde govoriti samo o Iliriji, koju Deretić naziva rimskom Srbijom. Rimska Ilirija bila je u stvari proširena Jadranska Srbija i prostirala se na severu do reke Ina i do Dunava i na istoku do Crnog mora[19].
Prema Deretiću, Rimljanima je bilo potrebno vreme od tri veka da osvoje sve srpske zemlje na Helmskom poluostrvu. Ubrzo potom rimska Srbija je stupila u službu Rimskog carstva—tzv. „ilirske legije“ postale su glavna vojna snaga Rimskog carstva. Preuzimajući glavnu ulogu u odbrani Rimskog carstva, prema Deretiću, Srbi su ubrzo preuzeli i glavnu političku ulogu u njoj. Prvi rimski car navodno Srbin, bio je Maksimin Rašanin 235. godine n.e. Od toga vremena upravni centar Carstva prelazi iz Rima u Sirmijum, grad koji je prema Deretiću, bio glavni grad rimske Srbije. Sa Dekijusom, koji je došao na presto 248. godine, počinje neprekidna srpska dominacija Carstvom i trajaće sve do smrti cara Valentinijana II, 392. godine. Pune 144 godine Srbi su vladali Rimskim carstvom bez prekida[20].
Rimsko carstvo kao univerzalnu svetsku državu, prema Deretiću, Srbi su prihvatili za svoju državu i branili su je kao što su branili i svoju Srbiju. Odbrana granica od neprekidnih napada i održavanje unutrašnjeg reda u jednoj ovako prostranoj imperiji iscrpeli su Srbiju. Nastalo je vreme kada nije više bilo moguće opremiti dovoljan broj legija za odbranu granica i tada je neminovno došlo do njene propasti. Prema Deretiću, ovo je bio glavni razlog sloma Rimskog carstva, a sve ostalo i svi drugi razlozi bili su sporedni i od malog značaja.
Srpska nacionalna svest, kod Srba unutar Carstva, bila je vrlo razvijena i postoje brojni dokazi o saosećanju i saradnji između njih i Srba van Carevine. Srbi su održavali rimsku državnu tradiciju i pri stupanju na neki položaj u državi uzimali su rimska imena, ali srpsko nacionalno ime nije bilo potisnuto niti je bio potisnut osećaj nacionalne pripadnosti. Aleksandrijski naučnik, Klaudije Tolomej, koji je živeo od 90. do 168 godine n. e., u svojoj Geografiji sveta pominje Srbe kao takve u Iliriji, zapravo u današnjoj Hercegovini [21].
Mnogi priznati srpski istoričari i profesori kritikovali su nenaučne tvrdnje Deretića i ostalih neoromantičara i upozoravali na opasnost ovakvog proizvoljnog tumačenja izvora i istorije uopšte, kao na primer, akademik Božidar Ferjančić koji je u NIN-u od oktobra 1994. (br. 28) ustao u odbranu Georgija Ostrogorskog koji je bio predmet napada neoromantičara, i pri tom istakao da teze o Srbima kao najstarijem narodu na svetu i srpskom jeziku kao prajeziku svih drugih, nemaju nikakvog naučnog osnova i na njih se (...)ne treba obazirati. (...) zato što su takve teze zasnovane na delima koja donose nenaučno zasnovane hipoteze.[22]
Jedan od najupečatljivijih kritika neoromantizma dao je prof. Radivoj Radić, profesor istorije na Filozofskom fakultetu u Beogradu. U svojoj knjizi „Srbi pre Adama i posle njega“, koja je nastala kao odgovor na brojne napade i teške optužbe koje su neoromantičari početkom devedesetih godina uputili institucijama kao što je SANU[23] kao i autoritetima srpske istoriografije[24], Radić je izložio temeljnu i obimno referenciranu kritiku stavova ne samo Deretića, nego i drugih pripadnika neoromantičarske autohtone škole.
Radić navodi niz materijalnih grešaka koje se provlače kroz ceo Deretićev celokupni opus, i jednu po jednu logički razlaže i dokazuje uz obilje referenci. Prva greška na koju Radić ukazuje jeste Deretićeva tvrdnja da je Desa, a ne Zavida, bio otac Stefana Nemanje[25]. Radić svoju tvrdnju referencira radom „Stefan Nemanja u modernoj istoriografiji“ profesorke Jovanke Kalić, istoričarke i akademika, stručnjaka za istoriju srednjeg veka[26]. Radić takođe navodi Deretićevu tvrdnju da je Prokleta Jerina bila Jerina Paleolog i da je bila žena despota Lazara Brankovića[27][28]. Zatim obrazlaže netačnost ove tvrdnje i to u dve tačke: Prokleta Jerina nije pripadala rodu Paleologa, nego carskoj porodici Kantakuzin, i nije bila žena Lazara Brankovića, već Lazarevog oca, despota Đurđa Brankovića[28]. Kao referencu za ovu tvrdnju, Radić navodi delo Mihaila Laskarisa, „Vizantiske princeze u srednjovekovnoj Srbiji. Prilog istoriji vizantisko-srpskih odnosa od kraja 12. do sredine 15. veka“ (Beograd, 1926, reprint 1997, str. 97-123), kao i delo istoričara Momčila Spremića, „Despot Đurađ Branković i njegovo doba“ (Beograd, 1994, str.63)[28].
Radić dalje citira Deretićevu tvrdnju da se Stefan Nemanja povukao sa prestola 10. aprila 1195. godine i da je umro 13. februara 1200. godine, i navodi kako je još 1968. godine dokazano da je Stefan Nemanja ostavio presto 25. marta 1196, a da je umro 13. februara 1199. godine[29], i kao referencu navodi rad prof. Relje Novakovića, „O datumu i razlozima Nemanjinog silaska s prestola“ (ZRVI, 11, 1968, str. 129-139)[30]. Na sledećoj stranici, Radić nastavlja nizanje Deretićevih grešaka: Deretić tvrdi da je Mehmed II Osvajač došao na presto kad je imao 21 godinu, i da je bio sin Murata i Jelene, kćerke despota Đurđa[31]. Zatim Radić objašnjava u čemu je greška — Mehmed jeste bio sin Murata, ali ne i Jelene Branković. Zapravo, druga kćer despota Đurđa, Mara Branković, a ne Jelena, bila je udata za Murata, ali nije bila Mehmedova majka. Kao referencu za ovu tvrdnju navodi rad Ruže Ćuk, „Carica Mara“, objavljen u Istorijskom časopisu 1978/79. godine (str. 53-57)[32]. Dalje Radić navodi kako ni sam Franc Babinger, poznati turkolog koji je veliki deo svojih istraživanja posvetio baš životu Mehmeda Osvajača, nije znao sa sigurnošću ko je bila Mehmedova majka, navodeći kao referencu rad samog Babingera, „Mehmed Osvajač i njegovo doba“, (prev. T. Bekić, Novi Sad, 1968, str. 12)[32].
Radić takođe navodi Deretićevu tvrdnju da Nemanjići potiču od vizantijskog cara Licinija[33] i nizom logičnih argumenata dokazuje da je takva tvrdnja nemoguća. Naime, Radić prvo navodi činjenicu koja je „poznata svim medievistima“, a to je da je u srednjem veku bilo veoma uobičajeno da dvorski istoričari izmišljaju rodbinske veze kako bi dali veću starinu mnogim vladarskim porodicama, i Nemanjići nisu bili izuzetak. Pisci srpskih rodoslova su se oslanjali na slovenski prevod vizantijske Svetske hronike koju je napisao Jovan Zonara[34]. Zatim, Radić dodaje:
Međutim, da vidimo činjenice: Licinije je ubijen 325. godine, a Nemanja se rodio 1113. godine. Između njih dvojice zjapi praznina od bezmalo osam vekova, a naučnici su sa velikim naporom, i posle dugih raspri, jedva utvrdili ko je bio Nemanjih otac (...) Osim toga, prema srpskim rodoslovima, Stefan Nemanja je bio Licinijev praunuk, što bi značilo da su Nemanjini otac, deda i pradeda morali živeti po tri ili četiri stoleća.[35]
Na stranici 72, Radić navodi da Deretić u svojoj knjizi „Zapadna Srbija“ tvrdi da je Sulejman Veličanstveni bio Srbin[36], da je vizantijski car Justinijan I bio takođe Srbin poreklom iz Peći i da mu je pravo ime bilo Upravda [37], kao i da je sveti Jeronim Stridonski bio takođe Srbin[38]. Neke od Deretićevih teza su čak bile prihvaćene usled slabog poznavanja izvora, poput one o navodnom Justinijanovom poreklu, i u starijoj stručnoj istoriografiji (19. vek) ali su potom odbačene kao istoriografske zablude.[39]
U poglavlju „Aljkava upotreba titula“, Radić kritikuje olaku upotrebu titule cara i uopšte nepoznavanje vizantijske titulature g. Deretića. Radić navodi kako se Deretić poziva na Anu Komninu, tvrdeći da je sama vizantijska princeza zvala kralja Bodina carem Dalmata[40]. Zatim dalje navodi kako Ana Komnina zapravo kralja Konstantina Bodina naziva egzarhom, a ne vasilevsom Dalmata, što bi bila odgovarajuća titula za cara[41]. Kao reference za ovu tvrdnju Radić navodi dva izdanja istorijskog dela „Aleksijada“ vizantijske princeze Ane Komnine:
U poglavlju „Prezime ili titula“, Radić navodi kako novoromantičari ne umeju da razlikuju titulu od prezimena, i kao prvi primer daje upravo Deretića. Radić citira sledeću Deretićevu rečenicu:
Poslednji vizantijski vojvoda Dalmacije i Hrvatske, Konstantin Sevast, proteran je od strane srpske vojske.[25]
Zatim Radić analizira greške koje se pojavljuju u ovom citatu: prvo ukazuje na činjenicu da Vizantinci nisu imali titulu vojvode, a zatim kaže da „sevast“ nije prezime, nego vizantijska titula[43] koja znači „veličanstvo“, i u početku je bila isto što i titula avgusta, ali pod Aleksijem I postala je manje važnija nakon uvođenja titule protosevasta.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
