Američki konzervativizam (engl. ) u najširem smislu označava pojedince i organizacije u SAD čiji svjetonazor i stavovi okvirno odgovaraju konzervativnoj ideologiji. U nešto užem smislu se pod time podrazumijeva zalaganje za klasični liberalizam, judeokršćanske društvene vrijednosti, američki ekcepcionalizam kao i nastojanje da se zapadna kultura obrani od pretpostavljenih opasnosti koje po nju predstavljaju socijalizam, moralni relativizam, multikulturalizam i liberalni internacionalizam. Temeljnu vrijednost američkih konzervativaca predstavlja sloboda, prije svega u ekonomskom kontekstu, odnosno kroz promoviranje slobodnog tržišta, ograničenje veličine i uloge države u svakodnevnom životu, te omogućavanja poduzetnika da djeluju bez prepreka koje im predstavlja zakonska regulacija i sindikati. Američki konzervativci u nešto manjoj mjeri stavljaju naglasak na slobodu pojedinca, a nasuprot modernih liberala koji su je spremni žrtvovati radi jednakosti i socijalne pravde.
Američki historičari smatraju da su se konzervativne ideje, u većoj ili manjoj mjeri, pojavljivale od samih početaka američke države, ali da tek od 1950-ih američki konzervativizam postoji kao organizirani politički i ideološki pokret. Gotovo u pravilu se vezuje uz Republikansku stranku, iako je određenim dijelom, a pogotovo u prošlosti, bio vezan uz demokrate. Pokret, međutim, nije jedinstven, odnosno sastoji se od nekoliko frakcija koje svoj naglasak stavljaju na različite vrijednosti i ciljeve, pri čemu je najšira podjela između tzv. fiskalnih konzervativaca koji inzistiraju na niskim porezima i deregulaciji ekonomije te društvenih konzervativaca čiji je glavni cilj odupirati se sekularizmu, istospolnom braku, pravu na abortus i drugim trendovima na kojima inzistiraju moderni američki liberali, odnosno zalagati za povratak kreacionizma u javno obrazovanje. Pitanje vanjske politike, pak, američke konzervativce dijeli na tzv. paleokonzervativnu frakciju koja inzistira na izolacionizmu i neokonzervativnu frakciju, tzv. neokone, koji inzistiraju na agresivnom promoviranju američkih interesa i vrijednosti po cijelom svijetu. Mnoge od tih frakcija se međusobno sukobljavaju, a ponekad i preklapaju i surađuju sa frakcijama koje pripadaju američkom liberalizmu, pa tako neokoni 2010-ih po pitanju vanjske politike blisko surađuju sa inače lijevo orijentiranom administracijom predsjednika Baracka Obame, dok se libertarijanski pokret može podjednako pronaći i među američkim konzervativcima i među liberalima.
Jedno od najupadljivijih obeležja načina dolaska konzervativizma u Ameriku predstavlja činjenica da su ga donele one ekonomske snage koje su podsticale sintetički preobražaj američkog društva, ali su opravdanje za to nalazile u naturalističkoj političkoj filozofiji. Institucije kao što su porodica ili kapitalistička politička ekonomija, prirodno su opravdane za desnicu. I zaista, nedavno objavljena knjiga koju predstavljaju kao novu sintezu desnice o ekonomiji i hijerarhiji, slobodno može da se takmiči sa Zolinim romanima kad je reč o opisivanju prirodne neizbežnosti patnji. Prema tom gledištu, patrijarhat i profit predstavljaju uslove rase; ako bi se u njih unela promena, time bi se izazvao poremećaj u vasioni, a ljudi bi se gurnuli u stalno razočarenje. Naturalistička ideologija ne bi bila vredna pomena; ona prati svaku konzervativnu obnovu, ali značaj joj daje činjenica da su oni koji se za nju zalažu, došli na vlast zahvaljujući potpuno sintetičkom preobražaju američke materijalne stvarnosti. Privredne grane koje su izdržale desničarsku kritiku jesu one grane koje su svoje proizvodne snage minijaturizovale, kompjuterizovale i automatizovale. Desničarski pogled na svet sadrži veštački izgrađenu istoriju, istovetan arhitektonski stil bez obzira na regionalne razlike, heroje mas-medija izlivene iz monotono jednoličnih modela, neodoljivu želju da se priroda zameni tržišnim centrima, netrpeljivost u pogledu pravih prirodnih razlika kao što su rasne razlike. Na čelu kampanje za preobražaj američke kulture u potpuno sintetičku kulturu, ali opravdavajući svoje težnje pozivanjem na prirodnu neizbežnost, američka desnica je snaga brze promene, ali istovremeno i snaga koja brani tradiciju. U krajnjoj liniji, postizanje jednog od tih ciljeva moguće je samo na račun drugog.
Kao što su uočili neki od saradnika The Radical Right, američki konzervativizam opravdava nedemokratsko shvatanje politike, polazeći od plebiscitarnog obećanja narodu. Populistička i elitistička u isti mah, desničarska ideologija nastoji da opravda vladavinu manjine, pozivajući se na predrasude i neznanje većine. Da je desnica išla na predsedničke izbore samo sa svojim ekonomskim programom, nalazila bi se još u istom položaju koji je svojevremeno bio rezervisan za Društvo Johna Bircha. Povezivanje restriktivnog, monetarističkog i protekcionističkog ekonomskog programa s ekspanzionističkom, široko zasnovanom, kulturnom kritikom savremene civilizacije, predstavljalo je potez genija, koji je desnici omogućio da zadrži podršku koju joj daju nedemokratski segmenti poslovne elite i elite nacionalne bezbednosti, a da u isto vreme razradi program koji nailazi na opšti odziv u masama. Međutim, desnica može biti žrtvovana istom onom populističkom mentalitetu koji je morala da uguši kako bi došla na vlast. Poput posleratnih liberala, i posleratni konzervativci su se kockali s budućnošću. Međutim, dok su liberali verovali u privredni rast, desno krilo je jedino moglo polagati nadu u političku stagnaciju. Politički uspeh desnice i sve veći neuspeh političke participacije su u dobroj meri jedno te isto. Što manje ljudi učestvuje na bilo koji neposredan način u političkom sistemu, a u SAD taj procent biva sve manji od izbora do izbora, to je veća sposobnost čvrsto organizovane grupe, poput nove desnice, da se probija. Staviše, čak i u uslovima sve manjeg broja politički aktivnih ljudi, stalni uspeh desnice se temelji na pokretanju simboličnih pitanja kao što su strah od zločina, ksenofobija i antifeminizam (a to su pitanja koja teško da mogu biti rešena) i na opipljivim ekonomskim problemima koje oseća većina ljudi. Drugim recima, desnica je u stanju da izmiri demokratske i autoritarne elemente sve dok politički sistem nastavlja da slabi. Mada postoji dobar razlog da se veru je kako demagogija može dugo vremena donositi željene plodove, ona ipak ne može, poput harizme, da bude ovekovečena. Kresanje budžetskih rashoda, čime su nesrazmerno pogođeni upravo oni koji su politički neaktivni, može imati nepredvidive posledice, podsticanje političkog aktivizma. Osećanja izazvana pozivima na rušenje kulture, veoma su opasna. Naime, kako ćemo eliminisati homoseksualnost, sprečiti pobačaje, kontrolisati zločin ili postići bezbednost kad Sovjetski Savez poseduje čitav sistem nuklearnih oružja? Oni koji izazivaju narodni gnev povodom pitanja koja se ne mogu resiti, rizikuju da se taj gnev usmeri protiv problema kao što su inflacija i nezaposlenost koji, ma koliko složeni, daju utisak da se mogu lakše kontrolisati. U onoj meri u kojoj desničarski pokreti uspevaju da izazovu strah, u istoj toj meri oni stvaraju preduslove za svoj nestanak.
Desničarska vlada u imperijalnoj državi jeste protivrečan izraz, i to više no što se obično shvata. Od vremena bračnog para Webbs u Engleskoj, pa sve do hladnoratovskih liberala u SAD, ekspanzija prema spolja i blagostanje u zemlji, bili su povezani. Za razliku od kolonijalnog prodiranja u zavisne kolonije, globalna hegemonija zahteva izrazitu i veliku sposobnost državne intervencije; vojnu organizaciju, većinom zasnovanu na vojnoj obavezi, što podrazumeva: viši nivo zdravlja stanovništva i pismenosti; snažnu domaću privredu koja neminovno ide u pravcu neke vrste planiranja i kolektivne alokacije resursa; više poreze, kao i ideologiju koja ističe da žrtve učinjene u službi države bivaju nadoknađene i nagrađene. Američka desnica se protivila gotovo svakom potezu liberala iz vremena Trumana čiji je cilj bio stvaranje imperijalnog državnog aparata. U svom tradicionalnom obliku, američki konzervativizam je prerano postao antiimperijalistički i protivio se, sa stanovišta niskih poreza i politike, inovacijama javne politike (a upravo su te inovacije omogućile da globalizam postane stvarnost). Uprkos pričama o vojnoj spremnosti i potrebi suprotstavljanja Sovjetima, američka desnica je nastojala da izbegne formulisanje celovitog i promišljenog prilaza spoljnoj politici. Čak i izolacionizam, inače nož u leđa konzistentnosti, može bolje biti shvaćen kao proazijski antievropski mentalitet, nego kao način izbegavanja pokušaja gušenja, koji dolaze izvana. Desni pokreti, izazvani domaćim nezadovoljstvima, oslanjali su se na celishodnost u svom prilazu svetu, a malo su napora ulagali da taj svet ozbiljno shvate. Desnica je više reagovala, nego što je anticipirala u spoljnoj politici. Ona i danas svoj urođeni izolacionizam i parohijalizam izražava kroz pozive i zalaganje za globalnu intervenciju.
Američka desnica je bezobzirno lokalistička u teoriji i neumorno centralistička u praksi. Kao što je podvukao Grant McConnell, konzervativni interesi su se uglavnom zalagali za lokalizam, ali ne zbog ljubavi prema zajednici i regionu. Jedna od najznačajnijih promena do koje je došlo u američkoj političkoj ekonomiji, ogleda se u činjenici da su upravo lokalne elite koje su se nekad zalagale za „domaću” ideologiju i stavljale naglasak na „državna prava”, same izgubile svoj lokalizam. Trgovci nekretninama, tradicionalni predstavnici elite koja se zasniva na lokalnoj zajednici, organizovani su u nacionalna udruženja koja elektronski komuniciraju. Vavljenje poljoprivredom odavno je prestalo biti obeležje specifičnih za sada je to nacionalna, a često i multinacionalna delatnost. Opadanje profita uništilo je benzinske stanice koje servisiraju kola, a lokalni zastupnici automobilskih firmi nestaju uporedo sa sužavanjem američkih korporacija. Ukratko, konkurentni sektor privrede koji je, bar od vremena Roberta Tafta, bio društvena i politička baza desnice sada je centralizovan i racionalizovan, a to mora imati značajne posledice po tvrđenje desnice da ona otelotvoruje lokalističku ideologiju. Uprkos čestim napadima na centralizovanu vladavinu i na birokratiju, moglo bi se očekivati da će politika pod desnim režimima vršiti sve snažniji pritisak u pravcu uvođenja još centralističkijeg privrednog sistema. U vreme privredne krize, presudnu ulogu dobijaju racionalizacija, reorganizacija, pa čak i planiranje; konkurencija, lokalizam i dupliranje čine se beznačajnim. U doba najstrožije štednje i odricanja, razlika između konzervativaca i liberala ne ogleda se u stavu prema centralizovanju, već prema načinu na koji se ono može ostvariti. Desnica nastoji da centralističke i racionalizirajuće tendencije razvija u sve monopolističkijem privatnom sektoru, dok liberali teže da te tendencije budu sačuvane u javnom sektoru. Međutim, u slučaju obe alternative, nacionalnim potrebama se žrtvuju preduzeća locirana u užim zajednicama i lokalna različitost. U svakom slučaju, politika desnice je neprijateljskije nastrojena (nego što je to politika liberala) prema takvim verzijama „domaće” ideologije kao što su kontrola užih zajednica nad školama, nastojanje da se spreči zatvaranje fabrika, planovi za korišćenje solarne energije i dovođenje vojnih baza u službu lokalnih interesa.
Rast političke moći američke levice povezan je s masovnim demografskim kretanjem ka zapadnim federalnim državama SAD, gde je ideologija nesputanog individualizma isto tako sveprisutna kao sunce (prvi put u istoriji SAD središte stanovništva našlo se 1980. godine zapadno od reke Misisipija). Neapologetski individualizam probio se u republikansku platformu za 1980 i to na nekoliko načina: protivljenje uvođenju obaveznog ograničenja brzine kretanja automobila, ponovljena zalaganja za ideologiju, davanje podrške privatnim i parohijalnim školama, na primer. Američku desnicu karakterišu maštovitost nekadašnjih osvajača divljeg zapada i kaubojski stil. Društvena saradnja i teorija o društvenom blagostanju smatraju se neameričkim uvozom iz tuđih kultura. Ne treba sumnjati u iskrenost ispoljavanja individualističkih osećanja, ali američku desnicu karakteriše i neverovatan strah od slobode, što se izražava u strogom konformizmu. U mišljenju desnice postoji očigledno razlikovanje između individualizma i samozadovoljavanja. Otuda je za desnicu disciplina isto toliko značajna kao i sloboda. Nesposobnost nacije da kontroliše svoje libido nagone ukratko, da kontroliše greh, kriva je za inflaciju (odveć veliki broj ljudi troši, umesto da štedi), za zločine (odveć veliki broj ljudi akumulira kapital na lak način, bez rada), za sve lošije uslove života u gradovima (odveć veliki broj organa vlasti, koji troše odveć neodgovorno), za nacionalnu slabost (suviše zahteva za zadovoljstvima, i to na račun žrtvovanja kako bi se nacija suočila sa spoljašnjom pretnjom) i za jeres (žene nastoje da izbegnu rad u kući, a muškarci se odveć zabavljaju). Kad konformistički nagon nadvlada njeno individualističko osećanje, ta ista desnica koja na sav glas trubi o slobodi, traži represiju, smrtnu kaznu, zakon i red, vojnu disciplinu, poreska opterećenja i kontrolu nad štampom i slobodom govora. Američka desnica nikako da se odluči da li je partija ida ili superega. Desničarski pokreti obično stiču simpatije u razdobljima nemira, kad konformistički i disciplinski zahtevi dobijaju prevlast. Uspostavljanje reda može desnici doneti određenu popularnost, ali samo do određene tačke. Kao što je otkrio Jimmy Carter kad je govorio o slabostima nacije, nijedna partija koja se zalaze za oštre mere samoodricanja, ne može računati da će dugo vladati.[1]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
