Saksigiella (maid vuollesaksigiella) gullá indoeurohpálaš gielaid germánalaš gielaid oarjejovkui. Hubmit leat árvádusaid mielde ain moadde miljovnna[2], muhto dárkilis lohku ii leat dihtosis.
Saksigiella Sassisk, Neadersaksisk/Neddersassisk, Plat, Platdüütsk |
|
|---|---|
| Klassifiseren |
Indoeurohpálaš gielat Germánalaš gielat Oarjegermánalaš gielat Saksigiella |
| Geavaheapmi | |
| Hubmiid mearri | 4-5 miljovnna |
| Sadji | ii čuođi stuorámusa joavkkus |
| Alfabehta | láhten |
| Virggálaš stáhtus | |
| Virggálaš giella | Slesvig-Holsten-oassestáhtas Duiskkas[1] |
| Giellakodat | |
| ISO 639-2 | nds |
| ISO 639-3 | nds |
Guovlu
Saksigiela árbevirolaš hupmanguovlu, mii lea seilon dássážii, lea nuortin Vuolleeatnamiin ja davvin Duiskkas.[3] Ovdal nuppi máilmmisoađi loahpa saksigiella hubmojuvvui maid dálá Polska davvioasis ja dálá Lulle-Lietuva gulai hupmanguvlui.[4]
Jietnadatoahppa
Giellaoahppa
Sátnevuorká
Čállingiella
Saksigiella ii leat standardiserejuvvon iige das leat virggálaš oktasaš čállinvuohki.[5] Dan sadjái gávdnojit iešguđetlágan guovllolaš čállinvuogit, ovdamearkka dihte oarjedavvesuopmaniid Sass-čállinvuohki (Sass'sche Schrievwies, ráhkadeaddji Johannes Saß mielde)[6] dahje oarjelullesuopmaniid standárdačállinvuohki (Standaard Schriefwieze)[7]. Problemáhtalaš lea, ahte čállinvuogit Vuolleeatnamiid bealde dábálaččat čuvvot hollánddagiela ortografiija ja čállinvuogit Duiskka bealde čuvvot duiskkagiela ortografiija[8]. Dát heađušta saksilaččaid rájáid rasttideaddji čálalaš kommunikašuvnna. Ođđasaksilaš Čállinvuohki (Nysassiske Skryvwyse) lea oaivvilduvvon čoavddusin dán čulbmii. Dat lea máŋggadialektálalaš čállinvuohki, mii ovttastahttá sihke Hansalihtu áiggi čállingiela árbevieru ja dán áiggi guovllolaš čállinvugiid.
Alfabehta ođđasaksilaš čállinvuogi mielde
| А а | B b | C c | D d | E e | F f | G g | H h |
| I i | J j | K k | L l | M m | N n | O o | P p |
| (Q q) | R r | S s | T t | U u | V v | W w | (X x) |
| Y y | (Z z) | Ä ä | Ö ö | Ü ü | Å å | ||
Historjá
Dološsaksigiella
Dološsaksigiela áigodat bisttii sullii 800-logus gitta 1100-lohkui.[9] 700-logu loahpagehčen lulde boahtti frankilaččat vuollánahtte saksilaččaid, mii mielddisbuvttii saksilaš servodaga organisašuvnna biđgema, mássádeportašuvnnaid ja bággojorgalusa kristtalašvuhtii. [10] Beakkálmasamus čálalaš gáldut dán áigodagas leat kristtalaš teavsttat Hêliand ja Genesis.[11] 400-logus, juo ovdal dološsaksilaš áigodaga, oassi saksilaččain lei ovttas anglilaččaiguin fárren Británniai. Anglilaččaid ja várra belohahkii maid saksilaččaid gielas šattai maŋŋelis eaŋgalasgiella.[12]
Ovdamearkateaksta
Gástalohpádus:
Forsáchistû diabolae?
- ec forsacho diabolae.
end allum diobolgeldae?
- end ec forsacho allum diobolgealdae.
end allum dioboles wercum?
- end ec forsacho allum dioboles wercum and wordum, Thunaer ende Wôden ende Saxnôte end allum thêm unholdum, thê hira genôtas sint.
Gelôbistû in got alamehtigan fadaer?
- ec gelôbo in got alamehtigan fadaer.
Gelôbistû in Crist, godes suno?
- ec gelôbo in Crist, godes suno.
Gelôbistû in hâlogan gâst?
- ec gelôbo in hâlogan gâst.[13]
Gaskasaksigiella
Gaskasaksigiela áigodagas (sullii 1200-logus gitta 1600-lohkui) saksigiella doaimmai Hansalihtu giellan[14], man čuovvumuššan das lei stuorra váikkuhus Nuortameara guovllu gielaide. Mihkkige eará giella ii leat goassige váikkuhan skandinávalaš gielaide nu garrasit go gaskaáiggi saksigiella.[15] Otnege gávdnojit olu gaskasaksigielas boahtán sánit skandinávalaš gielain, vuođđosátnerájusge. Sullii 20-30% dárogiela, ruoŧagiela ja dánskkagiela sániin leat álgoálggus gaskasaksilaš loatnasánit. Ovdamearkat ruoŧagielas leat fråga 'jearrat', språk 'giella', vetenskap 'dieđa', köpa 'oastit' ja beslut 'mearrádus'.[16] Kontákta gaskasaksigillii ii goit leat váikkuhan dušše sátnerádjui, muhto dan oktavuođas nuppástuvai gielaid struktuvrage, ovd. prevearbbaid (nugo av-, be- dahje för-) atnuiváldima bokte.[17] 1500-logu áigge nationálastáhtalaš tendeanssat ja Lulle-Duiskka gávpogiid ekonomalaš mearkkašupmi, muhto maid hansagávpogiid sierramielalašvuođat, lassánišgohte. Dan mielde Hansalihttu massii sajádagas ja seammás dan giella massii árvvus. Boađusin lei, ahte čuovvovaš čuođi jagi áigge duiskkagiella ja hollánddagiella bahkkejedje eret saksigiela buot servodaga čálalaš domeanain, muhto dat seaillui ainjuo geafit gerddiid hupmangiellan.[18]
Ovdamearkateaksta
Dat Narrenschyp (1497) - De ander vorrede, ráidu 123-134. Dán oasis čálli váidá daláš áiggi ođđaseamos bivttasmálle ja láhttema.
Álgoteaksta |
Dálásaksigiella, oarjedavvesuopman |
Jorgalus sámegillii |
Girjjálašvuohta
Gáldut
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
