حجر اسود

حجر اسود عربي ۾ ٱلْحَجَرُ ٱلْأَسْوَد(انگريزي: Black Stone ) عربي ٻولي جو لفظ آهي جي معنيَ ڪارو پٿر آھي جيڪو مڪي ۾ ڪعبة الله جي ڏکڻ-اوڀر واري ڪنڊ تي چاندي جي خاني ۾ جڙيل آهي.ان جو ذڪر قرآن ۾ ناھي ٿيل پر حديث ، ۽ تاريخي روايتن ۾ ان جو گھڻو ذڪر آھي^[1]. اھو پٿر ڪٿان آيو اھا ڳالھ واضع ناھي پر اسلام اڳ بہ اھو ھڪ مقدس پٿر سمجھيو ويندو ھو جنھن جي پوڄا پڻ ڪئي ويندي ھئي^[1]. ابن اسحاق مطابق ڪعبي ۾ موجودہ جاء تي ان پٿر کي حضرت محمد صہ نبوت جي ظھور کان اول پنھنجي ھٿن سان نصب ڪيو ھو. ان وقت ڪعبي جي نئين. سر تعمير بعد قبيلن جي سردارن ۾ اختلاف ٿي پيو ھو پوءِ حضرت محمد صه جي مشوري تي ان کي ھڪ چادر تي رکي سڀني سردارن گڏ کڻي اتي آندو ۽ نبي صه ان کي کڻي ڪعبي ۾ نصب ڪيو^[2][3].

ڪعبي ۾ حجر اسود جو منظر

اسلامي روايتن مطابق اھو پٿر آدم ۽ حوا جي وقت جو آھي^[4]. اھو ڪعبي ۾ اسلام کان اڳ واري بت پرستي واري دؤر م 605ع ۾ نبوت کان پنج سال اڳ محمد صه ڪعبي جي ڀت ۾ نصب ڪيو ويو ھو. ان کان پوء اھو ڀڃي ٽڪرا ٽڪرا ٿي ويو ھو جنھن بعد ٽڪرا ملائي چاندي جي ٺھيل خاني ۾ جڙي ڪعبي ۾ نصب ڪيو ويو. حج ۾ مسلمان ڪعبي جي طواف وقت ان ڀرسان ترسي ان کي چمندا آھن. روايت مطابق حضرت محمد صہ ان کي چميو ھيو ان ڪري مسلمان ان کي چمندا آھن. ^[5][6] مسلمان ان جي پوڄا ناھن ڪندا^[7][8].

پٿر جي موجوده شڪل ۽ بيھڪ

1850 واري ڏھاڪي ۾ حجر اسود ٽڪرن جي صورت ۾ سامھون ۽ پاسي کان تصوير ۾ ڏيکاريل

حجر اسود شروع ۾ ھڪ سڄو پٿر ھيو پر ھن وقت 7/8 ننڍن ننڍن ٽڪرن ۾ ورھايل آهي ۽ اھي ٽڪرا وري چاندي جي ٺھيل ھڪ خاني ۾ نصب ڪيا ويا آهن^[9]. انھن ٽڪرن کي ماضي ۾ کوڙ ڀيرا سيمنٽ سان ڳنڍيو ويو هو.^[9] ڪعبي جنھن ڪنڊ تي اھو نصب ٿيل آھي ان ڪنڊ کي الرڪن الاسود (ڪاري پٿر واري ڪنڊ) چوندا آهن.^[10] ڪعبي جي مخالف ڪنڊ ۾ ٻيو پٿر حجر السعادہ نصب ٿيل آھي. ان ڪنڊ کي يمني ڪنڊ سڏيندا آهن. حجر اسود جي ڀيٽ ۾ ٿورو ھيٺ لڳل آھي^[11] چاندي جو فريم مستقل ھٿن لڳڻ جي ڪري گسي ويندو ھو ان ڪري ان کي تبديل ڪيو ويندو رھيو.^[12]

تاريخ

وچ اوڀر جي سامي تھذيبن ۾ عبادتگاهن جي سڃاڻپ لاء اتي پٿر نصب ڪرڻ جو ھڪ رواج رھيو ھو^[11]. تناک يا عبراني بائيبل ۾ پڻ اھڙن پٿرن جو ذڪر ٿيل آهي جن کي چميو ويندو ھو ۽ انھن جي عبادت ڪئي ويندي ھئي جن جو شمار بت پرستي ۾ ڪيو ويو^[13] ۽ ان جي پيغمبر طرفان مذمت بيان ڪئي وئي آهي^{[14][15][16][17][18][19]}ان پٿر جي لاء ھڪ نظريو شھاب ثاقب ھجڻ وارو پڻ آھي ڇوتہ يونان ۾ واري مندر ۾ ھڪ شھاب ثاقب جو پٿر رکي ان جي پوڄا ڪئي ويندي ھئي ۽ ڪجهه ليکڪن حجر اسود جي نسبت ان مندر جي پٿر سان ظاهر ڪري اھو نظريو ڏنو. ^[20][21][22]. مغربي عالمن جي خيال مطابق اھو پٿر شھاب ثاقب ٿي سگھي ٿو^[1]. اسلامي روايتن ۾ ھڪ روايت اھا بہ آهي تہ اھو پٿر پھرين اڇي رنگ جو روشن نيلم ھيو جيڪو آدم جي جنت مان نيڪالي بعد جبرائيل زمين تي جنت مان کڻي آيو ۽ ناپاڪ بت پرستن جي چمين جي ڪري ڪارو ٿي ويو^[1]. ھڪ ٻي روايت مطابق اھو پٿر انوقت جبرائيل ڀر واري جبلن مان کڻي آيو جڏھن ابراھيم ۽ اسماعيل ڪعبي جي تعمير ڪري رھيا ھئا ۽ انھن ان کي ڪعبي جي ڏکڻ اوڀر واري ڪنڊ تي نصب ڪيو ھو^[1].

حجر اسود جي بي حرمتي

ھن پٿر جو بي حرمتيون پڻ ٿينديون رهيون آهن. 683ع ۾ بنو اميه جي خلافت ۾ حجاج بن يوسف جڏهن ڪعبة الله جو گھيرو ڪري منجنيق سان ان مٿان پٿر وسايا ويا ھيا تہ انھن سان حجر اسود ڀڃي پيو ھو ۽ عبدالله بن زبير ان جي ٽڪرن کي جوڙائي لڳرايو^[2]. ان کان پوء جنوري 930ع ۾ قرمطي اتان ان کي چورائي پنھنجي علائقي ڏکڻ عربستان کڻي ويا ۽ انھن جي اڳواڻ ابوطاھر الجنابي ان کي پنھنجي الدرار مسجد ۾ ان نيت سان نصب ڪرايو تہ جيئن اتي حج شروع ڪرائي پر اھو ناڪام ويو ^[23]. عرب مؤرخ الجويني مطابق 23 سالن بعد قرمطين 952ع ۾ ھڪ وڏي ڀنگ جي عيوض عباسي خليفي کي واپس ڪيو. اھو ھڪ ڳوڻي ۾ وجھي ڪوفي جي ھڪ مسجد ۾ جمعي جي نماز دوران ھڪ لکيل پيغام سميت ڦٽي ڪري ويا ھئا. پيغام ۾ لکيل ھيا تہ حڪم سان پٿر کنيو ويو ۽ حڪم سان واپس ڪجي پيو. پٿر کي ان چوري ۽ ان جي واپسي تائين ڪافي نقصان پھچي چڪو هو ۽ اھو وڌيڪ ٽڪرن ۾ ورھائجي چڪو هو. ^[11][24][25] يارھين صدي عيسويءَ ۾ ھڪ ماڻھو ان کي ان کي ڌڪ ھڻي ڀورڻ جي ڪوشش ڪئي پر کيس قتل ڪيو ويو. حجر اسود کي ٿورو نقصان پھتو ھو. ان واقعي جو الزام مصر جي فاطمي خليفي الحاڪم بن امر الله تي لڳايو ويو هو^[23]. 1674ع ۾ ھن پٿر تي ناپاڪ شئي (گنھ) لڳائي بي حرمتي ڪئي وئي ھئي جنھن جو الزام فارس جي ماڻھن تي لڳو جنھن جي ڪري فارس مان ايندڙ ماڻھن تي حج ڪرڻ تي بندش وڌي وئي ھئي جيڪا بعد ۾ عثماني خلافت جي گورنر محمد علي پاشا المسعود ختم ڪئي^[26]. رچرڊ فرانسس برٽن مطابق اھڙو عمل ٻنھي سني ۽ شيعن لاء حقارت آميز ھيو ۽ ان بيحرمتي ۾ اصل ڏوھاري ڪو يھودي يا عيسائي ھوندو جنھن جان جوکي م وجھي اھا حرڪت ڪئي ھوندي^[27]. مغربي عالمن جي خيال مطابق اھو پٿر شھاب ثاقب ٿي سگھي ٿو^[1].

حج جون رسمون

حاجي حجر اسود کي چمڻ جي ڪوشش ڪندي ڏيکاريل، جيڪڏهن پھچي نہ سگھندا آهن تہ ھر چڪر ۾ ساڄي ھٿ سان ان طرف اشارو ڪندا آهن.

حج يا عمري ۾ حاجي ست دفعا ڪعبي جو طواف ڪندا آهن ۽ رسمن ھر طواف حجر اسود واري جاء تان شروع ٿي اتي ختم ٿيندو آهي. رسمن حاجي ھر طواف ۾ ان کي چمي ڏيڻ يا ڇھڻ يا ان کي ساڄي ھٿ سان سلام ڪرڻ جو عمل ڪندا آهن^[1]. ان عمل کي غير مسلمن بت پرستي جي مثل قرار ڏيڻ جون ڳالهين سان تڪراري عمل قرار ڏيندا رھيا آھن پر مسلمان ان ڳالهه جو جواب حضرت عمر واري حديث بيان ڪري ڏيندا آهن جنھن ۾ ان فرمايو ھو ته:

خدا جو قسم، مان توکي ھڪ اھڙو پٿر سمجھي چمان ٿو جيڪو ڪوبہ نفعو يا نقصان نہ ٿو پھچائي. جيڪڏهن مان الله جي نبي صه کي توکي چمندي نہ ڏسان ھا تہ توکي ھرگز نہ چمان ھا.

— حضرت عمر رضه، ^[1]

حوالا

1. - Encyclopedia of Islam- Juan E. Campo J. Gordon Melton, Series Editor-: Facts On File, Inc. An imprint of Infobase Publishing 132 West 31st Street New York NY 10001 - pages# 108,
2. Dairesi, Hırka-i Saadet; Aydın, Hilmi (2004). The sacred trusts: Pavilion of the Sacred Relics, Topkapı Palace Museum, Istanbul. Tughra Books. ISBN 978-1-932099-72-0.
3. Al-A'zami, Muhammad Mustafa (2003). The History of The Qur'anic Text: From Revelation to Compilation: A Comparative Study with the Old and New Testaments. UK Islamic Academy. p. 24. ISBN 978-1-872531-65-6.
4. Sheikh Safi-ur-Rehman al-Mubarkpuri (2002). Ar-Raheeq Al-Makhtum (The Sealed Nectar): Biography of the Prophet. Dar-us-Salam Publications. ISBN 978-1-59144-071-0.
5. Elliott, Jeri (1992). Your Door to Arabia. Lower Hutt, N.Z.: R. Eberhardt. ISBN 978-0-473-01546-6.
6. Mohamed, Mamdouh N. (1996). Hajj to Umrah: From A to Z. Amana Publications. ISBN 978-0-915957-54-5. https://archive.org/details/hajjumrahfromtoz00moha.
7. Hedin, Christer. Muslim Pilgrimage as Education by Experience. p. 176.
8. "Do Muslims Worship The Black Stone Of The Kaaba?". https://www.bismikaallahuma.org/history/black-stone-kaaba/. Retrieved October 15, 2005.
9. Burke, John G. (1991). Cosmic Debris: Meteorites in History. University of California Press. pp. 221–23. ISBN 978-0-520-07396-8.
10. Ali, Maulana Muhammad (25 July 2011). The Religion of Islam. Ahmadiyya Anjuman Ishaat Islam Lahore USA. p. 351. ISBN 978-1-934271-18-6. https://books.google.com/books?id=etnEKz_rOfgC&pg=PT351.
11. Glassé, Cyril; Smith, Huston (2003). The New Encyclopedia of Islam. Rowman Altamira. p. 245. ISBN 978-0-7591-0190-6. https://books.google.com/books?id=focLrox-frUC&pg=PA245.
12. Aydın, Hilmi (2004). The sacred trusts: Pavilion of the Sacred Relics, Topkapı Palace Museum. Tughra Books. ISBN 978-1-932099-72-0.
13. Rabinowitz, Louis. "The Biblical Injunction Against Idolatry". Encyclopaedia Judaica. حاصل ڪيل 2014-04-20.
14. "The Book of Leviticus, Chapter 26, verse 1". kingjamesbible.com.
15. "The Book of Isaiah, Chapter 2, verse 9". kingjamesbible.com.
16. "The Book of Isaiah, Chapter 44 verse 17–18". kingjamesbible.com.
17. "The Book of Jeremiah, Chapter 2, verse 27". kingjamesbible.com.
18. "the Book of Hosea, chapter 13, verse 2". kingjamesbible.com.
19. "The Book of Habakkuk chapter 2, verse 19". kingjamesbible.com.
20. Robert E. Krebs (1999). Scientific Development and Misconceptions Through the Ages: A Reference Guide (illustrated ed.). Greenwood Publishing Group. p. 209. ISBN 978-0313302268.
21. Swartley, Keith E., ed (2005). Encountering the World of Islam (illustrated, reprint ed.). Biblica. p. 205. ISBN 978-1932805246.
22. Isaac Asimov (2011). Isaac Asimov's Guide to Earth and Space. Random House Publishing Group. p. 108. ISBN 978-0307792273.
23. Peters, Francis E. (1994). Mecca: a literary history of the Muslim Holy Land. Princeton University Press. pp. 125–26. ISBN 978-0-691-03267-2.
24. "Qarmatiyyah". Overview of World Religions. St. Martin's College. وقت 28 April 2007 تي اصل کان آرڪائيو ٿيل. حاصل ڪيل 4 May 2007. Unknown parameter |url-status= ignored (مدد)
25. "Black Stone of Mecca (Islam)". Encyclopædia Britannica. حاصل ڪيل 11 May 2012.
26. Keynoush, Banafsheh (2016). Saudi Arabia and Iran: Friends or Foes?. Springer. p. 59. ISBN 978-1137589392.
27. As quoted in Narrative of a Pilgrimage to Al Madinah and Meccah by Richard Francis Burton, Volume III: "In A.D. 1674 some wretch smeared the Black Stone with impurity, and every one who kissed it retired with a sullied beard. The Persians, says Burckhardt, were suspected of this sacrilege, and now their ill-fame has spread far; at Alexandria they were described to me as a people who defile the Kaaba. It is scarcely necessary to say that a Shi’a, as well as a Sunni, would look upon such an action with lively horror. The people of Meccah, however, like the Madani, have turned the circumstance to their own advantage, and make an occasional "avanie". Thus, nine or ten years ago, on the testimony of a boy who swore that he saw the inside of the Kaaba defiled by a Persian, they rose up, cruelly beat the schismatics, and carried them off to their peculiar quarter the Shamiyah, forbidding their ingress to the Kaaba. Indeed, till Mohammed Ali’s time, the Persians rarely ventured upon a pilgrimage, and even now that man is happy who gets over it without a beating. The defilement of the Black Stone was probably the work of some Jew or Greek, who risked his life to gratify a furious bigotry." Note: Burton pointed out to the suspect as a "Jew or Greek". The "Greek" here is to be understood as a Christian, and not a Greek person by nationality per se.