From Wikipedia, the free encyclopedia
Sa pigota est istada una maladia infetiva causada dae duas variantes de su virus Variola, sa Variola maior e sa Variola minore[1]. Sa maladia est fintzas connota cun is tèrmines latinos variola o variola vera (dae su latinu tardu variŏla, derivadu dae varius, a significare vàriu, pintiriadu[2]), mentras su tèrmine inglesu smallpox est istadu coniadu in su Regnu Unidu in su de 15 sèculos pro dda distìnghere de sa sìfilis, denominada great pox[3]. Àteros nùmenes in sardu sunt: elogu, vailogu, ermizolu, murmungiolu.
campidanesu · logudoresu · nugoresu
Su virus de sa pigota si localizat a livellu de sa tzirculatzione minore de sa cutis, de su canterju e de s'arguena. A livellu cutàneu si manifestat cun un'erutzione màculo-papulare e, a pustis, cun vesìculas abbumbadas prenas de lìchidu. Sa Variola maior est càusa de manifestatziones clìnicas prus relevantes e est caraterizada dae una letalidade de su 30-35%[4][5]. Is cumplicatziones a longu tèrmine incluent tzicatritzes caraterìsticas, mescamente a sa fache, in su 65–85% de is chi resissint a subrabìvere[6]; si podent annotamala manifestare, mancari cun prevalèntzia istimàbile a su 2-5% de is casos, tzurpesa, comente cunsighèntzia de ùltzeras corneales e imbenientes èsitos tzicatritziales, e deformidades de is membros, pro càusa de episòdios de artrite e osteomielite. Sa Variola minore càusat una forma de maladia prus lèbia, nòdida fintzas che alastrim, chi podet betire a sa morte in su 1% de is casos[4].
Si cunsiderat chi sa pigota siat tzocada in sa populatzione umana in su segundu millènniu a.C. tzirca[3] e sa prima proa fìsica faghet a fàghere artziare torra a su isfogu a pabeddas rilevadas in sa mùmmia de su faraone Ramses V[7]. S'est istimadu chi sa maladia apat ochidu unos 400.000 europeos cada annu durante su de 18 sèculos[8] e siat istadu responsàbile de su tres unu de totu is casos de tzurpesa[4][9]. De totu is persones infetadas sunt mortu unos 20-60% de is adultos e su 80% de is pipios[10]. Si cunsiderat chi sa pigota siat istada sa càusa de 300-500 milliones de mortes durante su de 20 sèculos[11][12][13]. Petzi in su 1967, segundu is datos de s'Organizatzione mundiale de sa salude, 15 milliones de persones ant cuntràidu sa maladia e de custos 2 milliones sunt mortos[14]. A pustis de una campagna massitza de vatzinatzione tirada a in antis dae su de 19 sèculos e giuta cun un'imponente isfortzu giuntu intre su 1958 e su 1977, su OMS at decraradu in su 1979 sa maladia irraigada, a pustis de chi s'ùrtimu casu de pigota cuntràidu in natura, causadu dae Variola minore, fiat istadu diagnosticadu in Somàlia su 26 santugaine 1977[14]. S'ùrtima vìtima de sa pigota est istada Janet Parker, fotògrafa chi s'est impestada mentres fiat traballende in un'aposentu a subra de su laboratòriu de Henry Bedson, viròlogu de s'Universidade de Birmingham chi fiat impinnadu in una chirca a pitzus de su virus de sa pigota[15]. S'est tratadu de s'ùnica maladia irradigada in s'istòria de s'umanidade fintzas a su 2011, cando sa peste bovina at padèssidu su matessi destinu[16][17][18].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.