Margherita Hack

Margherita Hack (Firenze, 12 lampadas 1922 – Trieste, 28 de làmpadas 2013) est istada una astrònoma italiana.

Custu artìculu est iscritu in sa grafia campidanesa. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

logudoresu · LSC · nugoresu

Margherita Hack
Margherita Hack in su 2007
Nàschida	12 de làmpadas de su 1922 Firentze
Morte	28 de làmpadas de su 2013 Trieste
Genitores	Mama: Maria Luisa Poggesi Babbu: Roberto Hack
Còjube	Aldo De Rosa
Alma mater	Universidade de Firentze
Traballu	astrònoma, divulgadora, ativista polìtica
Prèmios	Targa Giuseppe Piazzi (1994) Premio Internazionale Cortina Ulisse (1995)
Istitutziones de traballu	Universidade de Trieste
Campu(os)	astrofìsica, sièntzia populare

Biografia

Su babbu de Margherita, Roberto Hack, fiat unu contàbbili de Firentze de arraxinas svìtzeras e religioni protestanti. Sa mamma, Maria Luisa Poggesi, toscana, fiat de religioni catòlica, diplomada a s'Acadèmia de is artis bellas e miniadurera in sa Galleria degli Uffizi. Totus e duus is genidoris iant lassau sa religioni insoru po pigai parti a sa Società Teosofica Italiana, de sa cali Roberto Hack est stètiu segretàriu asuta a sa presidèntzia de sa contissa Gamberini-Cavallini.^[1]

Margherita Hack, a pustis de ai agabbau is stùdius (chena susteni is esaminis de maturidadi po mori de su scòpiu de sa Segunda gherra mundiali) in su Liceo Classico "Galileo" de Firentze, s'est laureada in Fìsica in su 1945 cun una tesi de astrofìsica a pitzus de is Cefeidis.

A giòvuna, at praticau basket e atlètica lèbia. Est stètia campioni de brincu in artu e longu in campionaus universitàrius (ca asuta a su fascismu ddi narànt "Littoriali")^[2][3][4]. Arregodendi s'adolescièntzia sua, at nau: "Fiaus totus natzionalistas, andaiaus a is atòbius, fadiaus sport, si spassiaiaus meda. Seu stètia fascista fintzas a su 1938, candu ant fatu efetu is leis ratzialis"^[5]. Su 19 de friaxu 1944, mancai a mala gana po s'ateismu suu, at coiau cun tzerimònia religiosa in sa crèsia de San Leonardo in Arcetri a Aldo de Rosa^[6], pobiddu suu fintzas a sa morti.

Est morta su 29 de làmpadas 2013 a is 4:30 de mangianu in su spidali de Cattinara de Trieste, innui fiat arricoverada de una cida po problemas de coru^[7]. Est interrada in su campusantu de Sant'Anna de Trieste.

Atividadi scientìfica

Est stetia professora ordinària de astronomia in s'universidadi de Trieste de su 1964 a su 1 de donniasantu 1992, candu dd'ant posta "a foras de rolu" po becesa^[7]. Est stètia sa prima fèmina a dirigi s'Osservatòriu Astronòmicu de Trieste de su 1964 a su 1987^[8], bitendiddu a nomenada internatzionali^[9].

Membru de is sociedadis fìsicas e astronòmicas prus de prestìgiu, Margherita Hack est stètia puru diretora de su Dipartimentu de Astronomia de s'Universidadi de Trieste de su 1985 a su 1991 e de su 1994 a su 1997. Est stètia membru de s'Accademia Nazionale dei Lincei. At traballau in medas osservatòrius americanus e at fau a manera ca sa comunidadi astronòmica italiana podiat ammanniai s'atividadi sua in s'impreu de medas satellitis, arribbendi a una bona nomenada internatzionali^[9].

At pubblicau su traballu suu in rivistas internatzionalis e medas libbrus, siat de spainadura scientìfica, siat a livellu universitàriu. In su 1978 at fundau sa rivista bi-mestrali "L'astronomia", cun su primu nùmeru bessiu in donniasantu 1979. A pustis, in pari cun Corrado Lamberti, at dirìgiu sa rivista de spainadura scientìfica e cultura astronòmica "Le Stelle". In su 1994 at arriciu sa Targa Giuseppe Piazzi po sa circa scientìfica. In su 1995 at arriciu su Premiu Internatzionali Cortina Ulisse po sa spainadura scientìfica.

Fiat segura de s'esistèntzia de atras formas de vida in sa galàssia, ma ca no ddas iaus a podi mai cuntatai po problemas de stesiada. At crètiu pagu a is UFO, narendiddus "bischerate" (tontidadis)^[10].

Atividadi sotziali e polìtica

Margherita Hack fiat connota puru po is atividadis a foras de s'àmbitu scientìficu, cummenti su polìticu e sotziali. Fiat àtea e pentzàt ca s'ètica no beniat de sa religioni ma de "printzìpius de cuscièntzia" ca permitint a totus de teni una bisura lega de sa vida, arrespetosa de su pròssimu, s'individualidadi e sa libbertadi suas.^[11]Cuntrària a dònnia forma de superstitzioni, inclùdias is pseudo-scièntzias, de su 1989 fiat garanti de su cumitau scientìficu de su CICAP e presidenti onorària e de s'UAAR.^[12] S'est iscrita in su 2005 a s'Assòtziu Luca Coscioni po sa libbertadi de circa scientìfica. Fiat iscrita a su Partidu Radicali Trans-natzionali.^[13]

In su 2005 s'est candidada cun su Partidu de is comunistas italianus pighendi 5.634 votus in sa tzitadi de Milanu^[14]. A pustis, at giau su scannu suu a Bebo Storti. S'est candidata un'atra borta in su 2006 cun su pròpriu partidu, ma at torrau a lassai s'intregu po sighi su traballu suu in s'astronomia. Su 20 de martzu de su 2009 s'est candidada cun sa Lista Anticapitalista po is eletzionis europeas chena passai su 4% de is scioberus ca serbiant po intrai in su parlamentu^[15][16]. In donniasantu de su pròpriu annu, at criticau a su Presidenti de su Cuntzillu Silvio Berlusconi cun una lìtera aberta a sa rivista MicroMega in contu de is protzeduras giuditziosas suas e de is tentas suas po ddus straviai^[17].

Me is eletzionis arregionalis de su 2010 est stètia elìgia in Lazio cun 7000 votus po sa Federazione della Sinistra, ma in su primu atòbiu at lassau su scannu a atrus candidaus^[18]. In su 2011 at pigau sa tèssera de su partidu Democrazia Atea^[19], ca dd'at candidada po is eletzionis natzionalis de su 2013^[20]. In su 2012 at decrarau de acotzai a Nichi Vendola po is eletzionis primàrias de su centru-manca^[19] e a Matteo Renzi po su ballotàgiu contra a Pierluigi Bersani^[21]. In s'abrili de su 2013 est intrada in su cumitau "Emma Bonino Presidente" in pari cun atras personas nomenadas cummenti Renzo Arbore, Toni Garrani, Anna Fendi, Alessandro Pace e Stefano Disegni.

Po sa circa a pitzus de s'energia nucleari

Margherita Hack fiar contrària a sa costrutzioni de centralis nuclearis in Itàlia, perou fiat favoràbili a sa circa in su pròpriu tema, acrarendi ca s'Itàlia fiat unu paisu pagu afidàbili^[22]. Issa naràt ca ddoi fiat una "timòria irratzionali, scientìfica e totu, de s'energia nucleari", ca perou "iat alluai mancu che s'energia a petròliu, a metanu e a craboni, ca eus a depi impreai cumentisisiat". At perou arregodau sa necessidadi de s'ammanniadura de s'energia arrenoabili.^[23]

Po is deretus civilis

In su 12 de austu de su 2010 Margherita Hack est stètia premiada cummenti "personàgiu gay de s'annu" po s'atividadi sua a amparu de is deretus civilis e de su conoscimentu giurìdicu de is copias omosessualis^[24]. At puru amparau su deretu a s'eutanasia.^[25]

Po is deretus de is animalis

Est stètia animalista e vegetariana giai a pipia. At decrarau ca no ia mai papai petza "poita mi parrit orrorosu deabberus a bocì millionis e millionis de animalis.. est deabberus unu degògliu ònnia dì in sa terra"^[26].

Po s'italianu in s'universidadi

In s'urtima intervista sua a Giorgio Pagano de s'Associazione Radicale Esperanto s'8 de làmpadas de su 2013 at decrarau sa contrariedadi sua a s'impreu esclusivu e obbligatòriu de s'ingresu me is universidadis italianas.

Erèntzia

Cun su testamentu suu at donau is 18000 lìbburus de sa libreria sua personali e de su pobiddu, mortu in su 2014, a sa tzitadi de Trieste. Sa catalogadura de is lìbburus depiat incumentzai in su 2020^[27] ma a dii de su 2022 no est mai incumentzada e s'amministratzioni comunali at decìdiu de fundai una cummissioni chi at a decidi ita fai de custu patrimòniu^[28].

In su 2021, Google dd'at arregordada cun unu doodle in su motori de circa suu^[29].

In su 2022, po su de centu anniversàrius de sa nàscida sua, sa tzitadi de Milanu dd'at dedicau una stàtua, sa primu dedicada in Itàlia a una sientziada, po ai ispirau a generatzionis de giòvunas a sighi sa carriera in sa sièntzia. Sa stàtua est posta acanta de su campus printzipali de s'Universidadi de Milanu. Cun s'ocasioni, su servìtziu de posta italianu dd'at dedicau fintzas unu francubullu^[30].