From Wikipedia, the free encyclopedia
Далай (нууч. Океан) — аан дойду туустаах уута уонна гидросфера бастыҥ компонена. Аан дойду далайа (Аан Далай) Сир ньуурун 71% ылар. Далай атмосфераны уонна Сир тас ньуурун литосфераны кытта быстыспат ситимнээх.
Саха тылыгар далай диэн муҥура биллибэт киэҥ, дириҥ ууну (өрүс, күөл, байҕал) ааттыыллар[1].
Далайы үөрэтэр билими океанология дииллэр; далай фаунатын уонна флоратын далай биологията диэн бмология салаата үөрэтэр.
Аан Далайы түөрт эбэтэр биэс чааска араараллар[2]. 1937 сылтан 1953 сыллаахха диэри биэс далайы араараллара: Чуумпу, Атлантика, Ииндийэ далайа, Хотугу Муустаах уонна Соҕуруу (эбэтэр Соҕуруу Муустаах) далайдарга. «Соҕуруу Далай» диэн тиэрмин өссө XVIII үйэттэн туттуллар, ол саҕана кини эргинин тиһиктээхтик чинчийиини саҕалаабыттара. Аан дойду гидрографиятын тэрилтэтэ бэйэтин бэчээккэ тахсыбыт докумуоннарыгар Соҕуруу далайы Атлантикаттан, Ииндийэ далайыттан уонна Чуумпу далайтан 1937 сыллаахха арааран туспа далай быһыытынан билиммитэ. Төрүөтэ: үс далай соҕуруу өттүгэр кирбиилэрэ чопчу олоҕо суох, ону тэҥэ Антарктиданы кытта чугас уулар бэйэлэрэ туһунан уратылаахтар, ону таһынан Антарктика циркумполяр сүүрээнэ кинилэри ситимниир. Ол эрээри, кэлин Соҕуруу далайы араарартан батыммыттара[3]. 2000 сыллахха Аан дойду гидрографиятын тэрилтэтэ биэс далайга араарыыны ылыммыта эрээри, бу быһаарыы ратификацияны ааһа илик, онон билиҥҥи туругунан 4 далай баар диэн ааҕыллар[4].
Далай | Иэнэ, млн км² | Сабардама, млн км³ | Орто дириҥэ, м | Уһулуччу дириҥэ, м | Байҕаллара |
---|---|---|---|---|---|
Атлантика далай | 91,6 | 329,7 | 3600 | 8742 (жёлоб Пуэрто-Рико) | Балтика, Хотугу, Сир ортотунааҕы байҕал, Хара, Саргасс, Кариб, Адриатика, Азов, Балеар, Иония байҕала, Ирландия байҕала, Мрамор, Тиррен, Эгей; Бискай хомото, Гвинея хомото, Миэксикэ хомото |
Ииндийэ далайа | 73,556 | 292,1 | 3890 | 7725 (Зондский жёлоб) | Андаман, Аравия байҕала, Кыһыл, Лаккадивское, Тимор; Бенгалия хомото, Австралия Баараҕай хомото, Персия хомото |
Хотугу Муустаах далай | 14,75 | 18,1 | 1225 | 5527 (Гренландия байҕалыгар) | Норвегия байҕала, Баренц, Үрүҥ, Кара, Лаптевтар байҕаллара, Илин Сибиирдээҕи байҕал, Чукотка байҕала, Гренландия байҕала, Бофорт, Баффин, Линкольн; Гудзон хомото |
Чуумпу | 169,2 | 710 | 4280 | 11 022 (Марианский жёлоб) | Беринг, Лаамы, Дьоппуон, Илиҥҥи Кытай байҕала, Саһархай байҕал, Соҕуруу Кытай байҕала, Ява, Сулавеси, Сулу, Филиппин, Арафур, Коралл, Фиджи байҕала, Тасман |
Соҕуруу | 20,327 | 723,7 | 3270 | 8264 (Соҕуруу-Сандвич жёлоб) | Лазарев байҕала, Рисер-Ларсен байҕала, Космонавтар байҕаллара, Море Содружества, Дейвис байҕала, Моусон байҕала, Дюрвиль байҕала, Сомов байҕала, Росс байҕала, Амундсен байҕала, Беллинсгаузен байҕала, Скош байҕала, Уэдделл байҕала |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.