Бэс ыйын 5

Бэс ыйын 5 диэн Григориан халандаарыгар сыл 156-с күнэ (ордук хонуктаах сылга 157-c күнэ). Сыл бүтүө 209 күн баар.

Бэлиэ күннэр

• ХНТ ХНТ (ЮНЕП) — Аан дойдуга Тулалыыр эйгэ күнэ
• ХНТ ХНТ — Сокуоннайа суох, хааччахтаммат балыктааһыны утары охсуһуу аан дойдутааҕы күнэ^[1].

Национальные

• Арассыыйа Арассыыйа:
  • Эколог күнэ;
  • Полиция үөскээбит күнэ (1718)^[2]
  • Үүнээйи харантыынын судаарыстыбаннай сулууспата үөскээбит күнэ (1931)^[3].
• Азербайджан Азербайджан — Мелиоратор күнэ^[4].
• Беларусь Беларусь — Евфросиния Полоцкаяны ахтан ааһар күн
• Дания Дания:
  • Конституция күнэ (1849);
  • Аҕа күнэ^[5]
• Казахстаан Казахстаан — Эколог күнэ
• Сейшеллар Сейшеллар — Босхолонуу күнэ

Түбэлтэлэр

• 1644 — Кытайга Мин импиэрийэтэ ыһыллар кэмигэр маньчжур сэриитэ Пекин куоратын ылбыт.
• 1650 — Ерофей Хабаров Амырга бастакы айаныттан Дьокуускайга төннөн кэлбит. Даурдар сирдэрин ойуулаан аҕалбыта Москубаҕа ыытыллыбыт, бу ойуута 1667 уонна 1672 сыллардаахха Сибиир каартатын оҥорууга туһаныллыбыта.
• 1826 сыл бэс ыйын 5 күнүгэр Дьокуускайга уобалас саҥа начаалынньыга кэлбит - муора эппиһиэрэ Николай Мягков. Кэлээт да уоруйах чунуобуньуктары уодьуганнаабыта. Бу салайааччы атын салайааччылартан ойуччу турар, саха тойотторун кытта өйдөһөн күүскэ үлэлээбитэ, Саха сирин сайдыытыгар сүдү кылааты киллэрбит киһиннэн ааҕыллар. Сибиир кэмитиэтин тойоно Михаил Сперанскай ыраахтааҕыттан көрдөһөн, анаан-минээн муораҕа сыһыаннаах киһини анаттарбыта — ол саҕана Саха сиригэр киирэр Чуумпу далайга турар Охуоскай пуорт сайдыытыгар Арассыыйаҕа улахан суолтаны биэрэллэрэ. Афанасий Убаарыскай "Ахтыыларыгар" кини туһунан маннык суруйар: Кини салайбыт сылларын саха дьолунан ааҕар.
• 1851 — Дьахтар суруйааччы Гарриет Бичер-Стоу «Убай Туом отуута» (ааҥл. Uncle Tom's Cabin) диэн арамаанын бастакы түһүмэхтэрэ "National Era" диэн хаһыакка тахсыбыттар. Суруйааччы айымньытын бастаан аҕыйах нүөмэргэ таһаарар былааннааҕа, ол эрээри, улам кэҥээн 40 нэдиэлэ устата бу хаһыакка бэчээттэммитэ. Арамаан хара тириилээх кулуттар эрэйдээх олохторун көрдөрбүтэ, элбэх киһи хараҕын арыйбыта^[6]. Кинигэ буолан тахсыбытын кэннэ бастакы сылыгар АХШ-ка 300 тыһ. экз. атыыламмыта, "дойдуга Гражданскай сэрии төрүөтүнэн буолбута" диэн сыаналыыр дьон бааллар.
• 1873 — Илин Африкаҕа Улуу Британия күһэйиитинэн Занзибар султаана улахан кулут ырыынагын саппыт.
• 1929 — Үлэ уонна көмүскэл сэбиэтэ (ССРС-ка 1937 сыллаахха диэри үлэлээбит салайар уорган) дойду үрдүнэн массыына-тыраахтар станцияларын (МТС) арыйтыыр туһунан уураахтаабыт.
• 1942 — Аан дойду иккис сэриитэ: АХШ Болгарияҕа, Венгрияҕа уонна Румынияҕа сэриини биллэрбит.
• 1945 — Кыайбыт дойдулар байыаннай баһылыктара Жуков, Эйзенхауэр, Монтгомери уонна Латр де Тассиньи Берлиҥҥэ Германия хотторуутун уонна онно үрдүкү былааһы ССРС, АХШ, Улуу Британия уонна Франция ылалларын туһунан Декларацияҕа илии баттаабыттар. Берлин оккупациялыыр зоналарга араарыллыбыт.
• 1947 — АХШ Госсэкирэтээрэ (тас дойдулары кытары сыһыан миниистирэ) Джордж Маршалл сэриигэ эмсэҕэлээбит Европа дойдуларыгар экономическэй көмө оҥорорго ыҥырбыт. Бу "Маршалл былаана" диэн ааттаммыт көмө Тымныы сэрии кэмигэр Европаҕа коммунизм тарҕамматын туһугар оҥоһуллубута.
• 1981 — АХШ СиДиСи диэн ыарыыны кэтиир тэрилтэтэ Лос-Анжелескэ иммунитеттара мөлтөөбүт эрэ дьоҥҥо көстөр пневмония сэдэх көрүҥүн биэс түбэлтэтэ баарын туһунан биллэрбит. Бу СПИД бастакы бэлиэтэммит түбэлтэлэрэ этэ.
• 1984 — Ииндийэ премьер-миниистирэ Индира Ганди бирикээһинэн аармыйа Көмүс храамы сэриилээн ылыыны саҕалаабыт, бу сикхтэр саамай ытык сирдэрэ.
• 1989 — Кытайга Тяньаньмэнь дьалхаанын кэмигэр "тааҥка-киһи" диэн кэлин ааттаммыт аата биллибэт киһи кимэн киирэн иһэр тааҥкалар холуонналарын чаас аҥаарыттан ордук тутан турбут.
• 1991 — Михаил Горбачёв Нобель бириэмийэтин ыларыгар Ослоҕа тыл эппит.
• 1996 — Дьокуускайга саҥа аэровокзал аһыллыбыт. Чааска 700 пассажиры аһарар кыахтаах вокзал дойдулар ыккардыларынааҕы сиэктэрдээх буолбут.
• 2016 — Актобе куоракка (Казахстан) сэрии сэбин атыылыыр маҕаһыыннары халааһын уонна байыаннай чааска саба түһүү кэмигэр алта киһи өлбүт. Аҕыйах хонугунан саба түһээччилэри сорохторун туппуттар, сорохторун суох гыммыттар (уопсайа 25 киһи өлбүтэ).
• 2022 — Казахстааҥҥа бырабыыталыстыбаны утары дьалхаан кэнниттэн конституцияҕа уларытыы киллэрэр туһунан референдум буолбут. Референдум түмүгүнэн сүрүн сокуон 98 ыстатыйатыттан 33-гэр уларытыы киирбит. Толорор былаас боломуочуйата кыччатыллыбыт, ол оннугар түмэн күүһүрэн биэрбит.

Төрөөбүттэр

• 1883 — Дьон Мейнард Кейнс, уһулуччулаах экэнэмиис. Кини түөрүйэтин аан дойдуга билигин да туһаналлар.
• 1936 — Үөһээ Бүлүү Өргүөтүгэр Мария Николаева, Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай артыыһа, Саха АССР үтүөлээх артыыһа.
• 1947 — Үөһээ Бүлүү Далырыгар Владимир Ксенофонтов — композитор, Саха Өрөспүүбүлүкэтин ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ.
• 1965 — Петр Федоров — «ЭПЛ Даймонд» дириэктэрэ, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Арассыыйа бриллианы оҥорооччуларын ассоциациятын вице-бэрэсидьиэнэ, СӨ брилианы уонна көмүс оҥоһуктары оҥорооччуларын Гильдиятын вице-бэрэсидьиэнэ, СӨ Алмааска сүбэтин чилиэнэ.
• 1965 — Нам улууһун I Хомустааҕар Александр Атласов — СӨ тыатын хаһаайыстыбатын миниистирэ.

Өлбүттэр

• 2004 — Рональд Рейган (1911 с.т.), АХШ 40-с бэрэсидьиэнэ.
• 2009 — биллиилээх саха түмэт диэйэтэлэ, бэлиитигэ Филипп Охлопков, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ. Ил Түмэн дьокутаата.

Биики ыскылаатыгар медиа билэлэр:

Category:5 June

1. Международные дни(нууч.). www.un.org (6 Тохсунньу 2015). Тургутулунна 13 Тохсунньу 2020.
2. День образования российской полиции — 5 июня. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020
3. День создания Государственной службы карантина растений в России — 5 июня. История и особенности праздника в проекте Календарь Праздников 2020
4. Календарь праздников
5. Праздник отца в Дании. | OUTLOOK
6. Kenneth M. Price; Susan Belasco Smith (1995). Periodical Literature in Nineteenth-century America. University of Virginia Press. pp. 87. ISBN 978-0-8139-1629-3. https://books.google.com/books?id=HW9sLYfukkAC&pg=PA87.