From Wikipedia, the free encyclopedia
लवङ्गम् भारते वर्धमानः कश्चन उपस्करविशेषः । इदम् सस्यजन्यः आहारपदार्थः । लवङ्गम् आङ्ग्लभाषायां Clove इति उच्यते । एतत् लवङ्गं भारतस्य सर्वेषु प्रदेशेषु अपि उपयुज्यते । मधुरभक्ष्याणां निर्माणे तेषां भक्ष्याणं सुगन्धवर्धनार्थं बहुधा उपयुज्यते लवङ्गम् । एतत् लवङ्गम् आहारत्वेन यथा उपयुज्यते तथैव औषधत्वेन अपि उपयुज्यते ।
| Clove | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
| जैविकवर्गीकरणम् | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| द्विपदनाम | ||||||||||||||||
| Syzygium aromaticum (L.) मेरिल् पेरिल् च (Merrill & Perry) | ||||||||||||||||
| पर्यायपदानि | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
अयं सामान्यतः ३०-४५ पादपरिमितम् उन्नतः भवति । अस्य काण्डभागे कोमलाः शाखाः भवन्ति । पर्णानि सुहरितवर्णानि भवन्ति । ३-६ अङुलपरिमितं दीर्घाणि इमानि पर्णानि अण्डाकाराणि भवन्ति । लवङ्गपुष्पस्य गन्धः सर्वपरिचितः । जलाक्तद्वीपप्रदेशेषु एते वृक्षाः विशेषतया वर्धन्ते इति कारणेन अस्य वारिजः इति अपरं नामधेयं वर्तते । मलया, सैलिकम्, सिङ्घपूरम्, सुमात्रा, जञ्जबार् , तिरुवाङ्कूर् इत्यादिषु प्रदेशेषु अयं अधिकतया वर्धते ।
लवङ्गतैलं प्रमुखतया त्रयः रासायनिकाशाः उपलभ्यन्ते । ते च १)Euchinin, Euchinon,(Wave stem oil) Carophyllene च । पुष्पस्य वृन्ते ५-८% लवङ्गतैलम् उपलभ्यते । पर्णे 4-5%, मूले ६% च तैलं लभ्यते ।
लवङ्गः वैद्यकीयदृष्ट्या महत्त्वभूतः अस्ति । अस्य लघुस्निग्धगुणाः कटुतिक्तरसाः च कटुविपाकत्वेन शीतवीर्ययुक्ताः च परिणमन्ते । अतः कफं पित्तं च शामयन्ति ।
लवङ्गम् आहारे रुचिम् उत्पादयति । बुभुक्षाम् उद्वीपयति । भुक्तम् आहारं जीर्णयति । पिपासां, वमनम्, उदरभारं च दूरीकरोति ।
शूलं वा वेदनां व लवङ्गम् अनुक्षणं निवारयति । अतः दन्तवेदना, कण्ठवेदना,पृष्ठवेदना, सिरापरिवर्तनं (Sprain) इत्यादिषु इदं परिणामकारि विद्यते ।
कासः, अस्तमा, हिक्कः इत्यादीनां निवारणे लवङ्गं शास्त्रसिद्धम् औषधम् । क्षयरोगे अपि इदं परिणामकारि इति संशोधनेन ज्ञातम् अस्ति ।
लवङ्गेन अनेकानि औषधानि निर्मीयन्ते । अधिकेषु औषधिषु अस्य परिमाणम् अल्पं भवति । लवङ्गदिमोदकं नामिका गुलिका अग्निमान्द्यं आम्लपित्तं, रक्तहीनता, कामला (Jaundice) अतिसारः इत्येतेषु परिणामकारिणी अस्ति । इयं गुलिका प्रजननशक्तिं बलं वर्ध्यति । एषा मुलिका पञ्चग्रैन्परिमाणेन सेवितुं शक्यते ।
लवङ्गादिचूर्णम् आधिक्येन उपयुज्यमानम् अन्यत् औषधम् । अस्य सेवनेन प्रमोहरोगाः, अर्श्रेरोगः, आमवातः, प्रदरः पीनसः च शाम्यति । इदं १५-३० ग्रैन्स् परिमाणेन सेवितुं शक्यते । अविपत्तिकरचूर्णः बभुक्षायाः उत्पादने वेदनानिवारणे च उपयुक्तम् । अजीर्णे सति १/२ चमसपरिमितस्य अविपत्तिकरचूर्णस्य सेवनं प्राचीनकालतः आचर्यमाणा पद्धतिः ।
लवङ्गस्य तैलं वेदनादीनां निवारणे उपयुज्यते । १-३ बिन्दुपरिमितं उपयोक्तुं शक्यते । एवं बहुविधैः औषधीयगुणैः युक्तः लवङ्गः / लवङ्गं न् केवलं देवानां प्रियः अपि तु मनुष्याणामति । अतः एव अनेकेषु मधुरभक्ष्यषु लवङ्गम् अद्यापि उपयुज्यते । इदं तेषां भक्ष्याणां जीर्णक्रियायां साहाय्यं करोति । अतः देवकुसुमम् अस्मभ्यं प्रकृत्या दत्तम् उत्कृष्टं पारितोषिकम् इति वक्तुं शक्यते ।
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
