From Wikipedia, the free encyclopedia
Ô swahili[1] o kiswahili[2] (pronunge: suahìli, chisuahìli) ète 'na lènga bantu, d'a famigghie de lle lènghe niger-kordofaniane, spannute pe' 'na granna vanne de ll'Afriche oriendale, cendrale e meridionale. Ète 'a lènga naziunale de Tanzanie, Kenya e Uganda, nonché lènga ufficiale de ll'Aunìone Africane. Ô parlane cumme prime lènga cirche 5-10 miglione de crestiáne, e cumme seconna lènga cirche 80 miglione.[3] Inoltre, essenne 'ô swahili 'na lènga storecamènde legate ad 'u commerce maritteme, ce sonde comunetate de lènga swahili jindre assaje cetate ccu 'mbortànde puèrte pure fôre de ll'Afriche. 'Ndrucate 'a granne diffusione sove, e 'a parendele ccu le otre lènghe bantu, 'ô swahili svolge 'a funzione de lènga franghe jindre 'na granna vanne de ll'Afriche subsahariane.
Swahili Kiswahili | |
---|---|
Parlate in | Tanzanie, Kenya, Uganda, Ruanda, Burundi, Congo (RDC), Somalie, Comore ('ngluse Mayotte), Mozambiche, Malawi, Oman. |
Locutori | |
Totale | Prima lènga: ~5 miglione Seconna lènga: ~50-75 miglione |
Classifeche | no jndr'â lle prime 100 |
Tassonomie | |
Filogenesi | Niger-Congo Congo-atlandiche Volta-congo Benue-congo Bantoide Bantoide meridionale Narrow bantu Cendrale G Swahili |
Statute ufficiale | |
Ufficiale in | Aunìone Africane Kenya Tanzanie Uganda |
Regolate da | Baraza la Kiswahili la Taifa (Tanzanie) |
Codece de classificazione | |
ISO 639-1 | sw
|
ISO 639-2 | swa
|
ISO 639-3 | swa (EN)
|
Glottolog | swah1254 (EN)
|
Linguasphere | 99-AUS-m
|
Estratte in lènga | |
Dichiarazione universale dei diritti umani, art. 1 Watu wote wamezaliwa huru, hadhi na haki zao ni sawa. Wote wamejaliwa akili na dhamiri, hivyo yapasa watendeane kindugu. | |
Addò ète parlate 'a lènga swahili | |
'U nome "swahili" avène da ll'aggettive arabe sawahili (سواحلي), plurale de sawahil (سواحل), ca segnefeche "costiere" (da sahel, ساحل, "coste", ca ète 'a radice da cui avène pure 'u nome Sahel). Quiste aggettive hé storecamènde ppegghiàte 'a funzione ccu recanosce le popule d'a coste oriendale africane. D'a radice "swahili" ca stè inneche 'u popule avènene jindr'ô swahili 'na granna quandetate de costrutte; 'u nome "kiswahili", pe' esembie, ète quagghiate ausanne 'u prefisse "ki", ca ète prefisse de le nome de lle lènghe;[4] ci parle swahili avène ditte mswahili (ad 'u plurale waswahili);[5] e p'a stesse maniere uswahili ète 'a culture swahili, o 'a reggione javitàte da le popule de lènga swahili.
Ô swahili ète 'a lènga madre d'u "popule swahili" o waswahili, 'nrealtate costituite da 'na granna varietate de etnie e culture de origgene africane, arabe, persiane e indiane. Quiste popule jàvite 'na longhe vanne d'a coste africane sus a ll'Oceane Indiane, d'a Somalie meridionale ad 'u Mozambiche settendrionale, se iacchie sus a 'nu munnde de isole cumme Zanzibar, Pemba, Mafia, Lamu, le Comore e pure 'u Madagascar. Quiste spannamènde respecchie 'u fatte ca 'a parole "swahili" avène da ll'arabe "popule d'a coste".
Cumme seconne, terze o quarte lènga, 'ô swahili ète parlate p'a granna vanne jndr'â ll'Africa subsahariane; certamènde jndr'â Tanzanie, Kenya, Uganda, Ruanda, Burundi, Congo (RDC), Somalie, Comore ('ngluse Mayotte), Mozambiche, Malawi, Zambia, Repubbleche Cendrafricane.
Seconne le stime, ce sonde cirche 5 miglione de madrelènga e otre 50 miglione de africane ca ausanoe cumme seconna lènga 'ô swahili, devendanne accussì 'a Lènga franghe de ll'Africa oriendale e de lle vanne 'nzeccate.
Ô swahili ète 'a lènga ufficiale d'a Tanzanie, Uganda e d'u Kenya.
Ce se 'ndruche 'a varietate culturale ed etneche de le popule ca parlane swahili cumme prime lènga, no s'hà ccu se sorprenne ca ce stonne assaje variande d'u luèche, o dialètte. Se distinguone comunemènde le seguende dialètte prengepále:
Le prime documènde scritte resalene a 'nu periode combrese 'mbrà 'ô spicciare d'u '600 e ll'inizie d'u '700 ed ausavane l'alfabbète arabe; 'a fume scritte de ôsce a die, de ause corrende, ause l'alfabbète latine.
Le parole swahili sonde quase totte chiane, cioè l'accinde cade sembre sus 'a penurteme sillabe. Generalmènde, stù fatte imbleche ca sije accindate 'a penurteme vocale d'a parole; tuttavije, ce sonde case jindre cui pòte ccu esse "accindate" 'na conzonande. Quiste vale pe' esembie pe' mbwa ("cane"), jindre cui se enfatizze 'a m, o nne ("quàtte") jindre cui se enfatizza 'a prime n. Vocaele conzonande se pronungiane n'genere n'mode assaje auguale ad 'u tagliáne.
Vocale | Suène (cchiù o mène) |
a | cumme jindr'ô tarandíne "jatte" |
e | cumme jindr'ô tarandíne "terre" |
i | cumme jindr'ô tarandíne "lìbbre" |
o | cumme jindr'ô tarandíne "core" |
u | cumme jindr'ô tarandíne "fusce" |
Conzonande | Suène (cchiù o mène) |
b | cumme jindr'ô tarandíne |
d | cumme jindr'ô tarandíne |
f | cumme jindr'ô tarandíne |
g | cumme jindr'ô tagliáne gatto |
h | cumme jindr'ô 'nglise hat |
j | cumme 'a g jindr'ô tagliáne gioco |
k | cumme 'a c jindr'ô tarandíne casère |
l | cumme jindr'ô tarandíne |
m | cumme jindr'ô tarandíne |
n | cumme jindr'ô tarandíne |
p | cumme jindr'ô tarandíne |
r | cumme jindr'ô tarandíne |
s | cumme jindr'ô tarandíne sonde |
t | cumme jindr'ô tarandíne |
v | cumme jindr'ô tarandíne |
w | cumme jindr'ô 'nglise week |
y | cumme jindr'ô 'nglise yes |
z | cumme 'a s jindr'ô tagliáne asola |
Se pòte ccu 'ndruche ca non ge combarene le conzonande q e x; 'a c combare sule jndr'â combinazione ch ('ndruche d'abbasce).
Combinazione | Suène (cchiù o mène) |
ch | cumme 'a c jindr'ô tarandíne cià |
dh | cumme 'u th jindr'ô 'nglise either |
gh | quase auguale ad 'a r frangese |
kh | quase auguale ad 'u ch jindr'ô tedesche Bach |
ng' | cumme jindr'ô 'nglise sing |
ny | cumme jindr'ô 'nglise canyon |
sh | cumme sc jindre scienze |
th | cumme jindr'ô 'nglise think |
'A lettere m, ce ète sckaffàte apprìme a n'otra conzonande deverse da w, avène enfatizzate e fàce ccu nàsce 'na sillabe, ca eventualmènde pòte ccu pigghie l'accìnde, cumme jindre mzuri. Ô stesse se pòte ccu dice p'a n ce ète sckaffàte apprìme de 'na conzonande deverse da y (ccu l'eccezione d'a combinazione speciale ng', jindre cui 'a n non g'avène maje enfatizzate).