Vesuv
From Wikipedia, the free encyclopedia
Il Vesuv (talian Vesuvio, latin Vesuvius) è in vulcan activ situà sin la terra franca europeica. El giascha al Golf da Napoli en la regiun taliana Campania, en ina distanza da nov kilometers da la citad da Napoli.
Ins suppona ch’il num Vesuv derivia da la ragisch indoeuropeica *aues- (‹traglischar›) u *eus- (‹brischar›).
La muntogna ha oz in’autezza da 1281 m. Ella consista da las restanzas d’in anteriur stratovulcan bundant pli aut, l’uschenumnà Somma. Tar si’ultima erupziun l’onn 79 s.C. era quel dà ensemen ad ina chaldera. A l’intern da quest batschigl da scrudada è sa furmà il cugn dal Vesuv sco ch’el sa preschenta oz.
L’activitad dal Vesuv maina adina puspè ad erupziuns plinianas. L’ensaina da questas erupziuns explosivas è ina pitga d’erupziun da plirs kilometers autezza e l’emissiun fitg svelta da grondas quantitads da material vulcanic. Las grondas erupziuns dal Vesuv vegnan ultra da quai accumpagnadas da fluss piroclastics, ils quals tutgan tar las pli privlusas furmas dal vulcanissem. A quests gronds eveniments suondan fasas activas cun erupziuns dal tip Stromboli e la sortida effusiva da lava. Alura datti ina fasa da ruaus che po perdurar plirs tschient onns e che va puspè a finir en ina nova erupziun gronda.
La denominaziun ‹erupziun pliniana› sa referescha a Plinius il Giuven. Il senatur roman da pli tard ha observà sco um giuven la davosa erupziun gronda dal Vesuv l’onn 79 s.C., la quala ha manà a la scumparsa da las citads anticas Pompei, Herculaneum, Stabiae ed Oplontis. Onns pli tard ha el descrit l’erupziun en sias brevs (cf. la versiun rumantscha). La vulcanologia dovra oz quest term sco caracteristica da classificaziun generala (che po pia er vegnir applitgada sin l’activitad d’auters vulcans). En il decurs dal 20avel tschientaner èn plirs vulcans ruts ora en furma d’erupziuns plinianas, tranter auter il Mount St. Helens il 1980 ed il Pinatubo il 1991.
Suenter l’erupziun da l’onn 79 s.C. è il Vesuv stà activ sur blers tschientaners. Dapi si’ultima erupziun l’onn 1944 sa chatta el en ina fasa da paus.