Segunda Guerra mundiala
From Wikipedia, the free encyclopedia
La Segunda Guerra mundiala è stada la segunda guerra sin nivel global da tut las pussanzas grondas dal 20avel tschientaner ed è fin uss il conflict il pli grond e devastant en l’istorgia da l’umanitad. La guerra manada da las uschenumnadas Pussanzas da l’axa cunter ils Alliads ha marcà ils ulteriurs eveniments mundials: er ils secturs economics, tecnologics, socials e culturals èn stads pertutgads.
Sco data dal cumenzament da la guerra vegn per il pli numnà il 1. da settember 1939: il di da l’assagl da l’armada tudestga sin la Pologna. Autras publicaziuns numnan er ils conflicts en l’Asia sco cundiziuns per la guerra. In’ulteriura tesa descriva l’existenza da dus champs da battaglia independents, in europeic ed in asiatic, che fineschan l’onn 1941 en in conflict mundial.[1] Passa 60 stadis èn stads involvids directamain u indirectamain en la guerra, passa 110 milliuns umans eran armads.[2] Tut tenor funtauna ha la Segunda Guerra mundiala custà la vita a ca. 55 fin 70 milliuns umans. Las opposiziuns ideologicas ed ils interess da pussanza en l’allianza victura han manà a la Guerra fraida dals dus blocs sut la direcziun da l’Uniun sovietica e dals Stadis Unids da l’America ch’eran vi da s’etablir sco superpussanzas.
La Segunda Guerra mundiala è stada marcada d’ina ferma ideologisaziun – savens cun tratgs rassistics – ch’ha chaschunà numerus crims da guerra ed invasiuns violentas e per il pli sistematicas sin la populaziun civila u sin praschuniers da guerra. Pertutgads da quai èn stads ils territoris controllads da la Germania sut il naziunalsocialissem, respectivamain da l’imperi dal Giapun. Bleras da las gruppas socialas sesentas là valevan sco inferiuras.
Cun la finamira naziunalsocialistica da gudagnar spazi da viver e cun il concept da ‹Blut und Boden› era medemamain colliada la destrucziun da la ‹razza gidieua›: quai aveva Adolf Hitler annunzià il schaner 1939 en cas d’ina guerra e la finala è questa destrucziun er vegnida persequitada sistematicamain. Durant l’uschenumnà holocaust èn morts totalmain sis milliuns Gidieus. Ca. quatter milliuns commembers d’autras gruppas exclusas ed explotadas, surtut ils Slavs, èn daventads victimas d’ina guerra da destrucziun ideologica ch’ha en sia fasa finala er pretendì bleras victimas tudestgas.
Avant, durant e suenter la guerra èn ils cunfins en l’Europa Centrala ed Orientala, en il Proxim Orient ed en autras regiuns vegnids definids da nov. La Segunda Guerra mundiala ha er chaschunà bleras midadas individualas: milliuns d’umans èn vegnids deragischads pervi d’emigraziun e stgatschads da lur domicil sco fugitivs da guerra. La populaziun civila è stada pertutgada directamain anc pli fitg da las acziuns guerrilas che durant l’Emprima Guerra mundiala: per l’ina n’era il stadi da svilup da l’industria d’aviuns e d’armament betg enconuschent fin là; per l’autra èn victimas civilas vegnidas acceptadas da las strategias da terrur, en il context da las qualas ils guerriers utilisavan savens novas armas. Uschia èn vegnids pussibilitads bumbardaments sur grondas surfatschas ch’han devastà entiras cuntradas abitadas en l’Europa ed en l’Asia. Il punct culminant da quest svilup èn stads ils bumbardaments atomars da Hiroshima e Nagasaki.
Cun bittar giu duas bumbas atomicas – l’emprim diever da quella tecnica fin là – han ils Stadis Unids demonstrà la pussanza da questa nova arma da destrucziun massiva anc avant la fin da la guerra. Durant l’Emprima Guerra mundiala avevan bunamain tut las naziuns en l’Europa participadas a la guerra utilisà armas chemicas; uss ha be il Giapun utilisà questa moda da far guerra cunter la China.
Plirs champs da guerra ch’eran al cumenzament anc separads in da l’auter èn sa masdigliads durant la Segunda Guerra mundiala. Perquai n’è il cumenzament precis da quella betg cler. L’emprim da quels lieus ha il Giapun stgaffì l’onn 1937 cun sia segunda invasiun da la China entaifer in mez tschientaner. En l’Europa ha la guerra cumenzà, cur ch’il Reich tudestg e l’Uniun sovietica han attatgà la Pologna l’onn 1939, suenter ch’il Patg da nunagressiun tudestg-sovietic aveva definì curt avant per omadus stadis ils territoris d’interess sco expansiuns militaras (la campagna militara en la Pologna respectivamain la Guerra d’enviern en Finlanda). La Gronda Britannia e la Frantscha han respundì cun decleraziuns da guerra al Reich tudestg, n’han dentant betg intervegnì activamain e n’èn betg sa drizzadas cunter l’URSS. Sin la mar ha dentant gì lieu durant plirs onns la Battaglia da l’Atlantic. Cunquai ch’i n’ha betg dà ina cunvegna da pasch l’enviern 1939/40, ha la situaziun da patt sin la terra, l’uschenumnada ‹Guerra faussa›, durà passa in mez onn.
Questa guerra ha la Germania decidì la primavaira cleramain per ses avantatg cun l’‹Operaziun Weserübung› en Norvegia, nua ch’ella è prevegnida ad in access britannic en Norvegia. Silsuenter ha la Germania battì la Frantscha entaifer paucas emnas en la Campagna da Frantscha; ina part da l’armada britannica ha dentant pudì sa retrair da Dünkirchen sin l’insla. La Frantscha ha collavurà parzialmain suenter sia capitulaziun, ma la Gronda Britannia è sa defendida cun success en il cumbat aviatic per l’Engalterra. Las emprovas da l’Italia dad er expander en il territori mediterran suenter avair conquistà l’Africa Orientala taliana il 1935 n’èn dentant betg reussidas. Las intervenziuns da las truppas tudestgas han manà l’onn 1941 a la Campagna da l’Africa ed a la Campagna dal Balcan. L’assagl tudestg sin l’Uniun sovietica alliada e l’attatga dal Giapun sin ils Stadis Unids il medem onn han definitivamain dà a la Segunda Guerra mundiala sia dimensiun da politica mundiala. Ella ha cumpiglià dus terzs da tut ils stadis e trais quarts da la populaziun mundiala.
Entras la capitulaziun da l’Italia (1943) n’era Mussolini nagin factur da pussanza pli. Suenter il suicid da Hitler suonda curt suenter la capitulaziun da l’armada tudestga. Quai ha terminà la guerra en l’Europa ils 8 da matg 1945, l’uschenumnà V-E-Day (‹Victory in Europe Day›). Il punct final da las acziuns da guerra è stà la capitulaziun dal Giapun ils 2 da settember 1945.