Quchapampa suyu

Quchapampa suyu (aymara simipi: Quchapampa jach'a suyu; kastilla simipi: Departamento de Cochabamba) nisqaqa Puliwya mama llaqtapi huk suyum. Uma llaqtanqa Quchapampa llaqtam. Quchapampa suyu tarikun chawpipi Puliwya suyupi. Antiman kantun Santa Krus suyuwan, qullaman kantun Chuqichaka suyuwan, P'utuqsi suyuwan, kuntiman kantun Uru Uru suyuwan, Chuqiyapu suyuwan, chinchamantaq kantun Beni suyuwan.

Quchapampa suyu Quchapampa jach'a suyu Departamento de Cochabamba
Parququcha, Wak'as munisipyu, Quchapampa suyu
Saywitu	Wallqanqa
	Unancha
.
Mama llaqta	Buliwya
Tinkurachina siwikuna	17° 20′ S, 65° 30′ W
Uma llaqta	Quchapampa
Pruwinsyakuna	16
Munisipyukuna	47 ( 2009 watapi) [1]
Kantunkuna	144
Simikuna	qhichwa simi, kastilla simi, aymara simi, waraniyi simi, yurakari simi
Runakuna	1.455.711 (ine 2001) 1.649.044 (2005)
Runa ñit'inakuy	30,05 runak./km² (2005)
Hallka k'iti kanchar	55.631 km²
Hanaq kay	2.558 m
Kamasqa wata	23 ñiqin qhulla puquy killapi 1826 watapi
Llaqta kamachiq	Humberto Sanchez
Karu rimay yupay	00 591 4
Pacha suyu	BOT (UTC-4)
Qhichwa simipi llika tiyanan
Kastilla simipi llika tiyanan	prefecturacochabamba
Quchapampa suyup pruwinsyankuna
|
Buliwya suyup suyunkuna
|

Talija puna

Qurani qucha, Chapariy pruwinsya

Allpa saywachi

• Amachasqa suyukuna: Tunari mamallaqta parki - Carrasco mamallaqta parki - Isiboro Secure mamallaqta parki - Inkakasani Altamachi Anti fauna mama llaqta risirwa - Ripichun mach'aykuna sallqa kawsay willkachasqa
• Urqukuna: Tunari, Arcopongo, Kukapata, Mazo Cruz, Yanaqaqa, Tutura ;Kunturpuñuna, Khurupanpa, P'allqaluma, Juch'uy Llallawa, Quturipunta (Arani pruwinsyapi);
• Quchakuna: Qurani qucha (Chapariy pruwinsyapi); Rudiyu qucha; Parququcha, Asiruqucha, Junt'utuyu, Pilawit'u, Qullpaqucha, Yanatama (Wak'as munisipyupi); K'ichkiqucha (Tarata pruwinsyapi), Larati qucha, Wara Wara qucha
• Mayukuna: Chapariy mayu, Jayupaya, Qutakajis, Misicuni, Altamachi, Mamorecillo;

Yurakuna

Sachakuna hukkunapas: ^[2]

Allqu thaqu (Acacia macracantha) Jarka (Acacia visco) Ch'illka (Baccharis salicifolia) T'ula (Baccharis sp.) China t'ula (Baccharis tricuneata) Khiñi (Colletia spinosissima) Ch'akatiya (Dodonaea viscosa) Ulala (Eriocereus tephracanthus) Chuchuruma (Eryngium paniculatum) China kalistu (Eucalyptus camaldulenses) Urqu kalistu (Eucalyptus globulus) Igu (Ficus sp.) (kastilla simi: Higuera, Higo) Lluq'i (Kageneckia lanceolata) Allqu tuna (Opuntia cochabambensis)

Tuna / Tunas (Opuntia ficus-indica) Mulli jamillu (Phrigilantus cunaecifolius) Alamo (Populus deltoides) Yuraq thaqu (Prosopis alba) Lurasnu (Prunus persica) Wayaw (Salix humboldtiana) Tikira / Tisikira (Schinopsis haenkeana) Luyu luyu (Schinus polygamus) Krus Mulli (Schinus sp.) Mulli (Schinus molle) Waych'a (Senecio clivicolus) Phasakana (Trichocereus sp.) Japa Japa

Llaqta pusana rakiy

Chunka suqtayuq wamanikuna kan:

Wamani	km²	Runakuna (2001) [3]	Uma llaqta	Runakuna (2001)
Arqi	1.077	23.464	Arqi	487
Bolívar	413	8.635	Bolívar	467
Campero	5.550	37.011	Aykili	7.381
Carrasco	15.045	116.203	Tutura	1.597
Chapariy pruwinsya	12.445	187.368	Sakawa	92.581
Esteban Arce	1.245	31.997	T'arata	3.323
Germán Jordán	305	31.768	Klisa	6.534
Jarani	506	24.053	Jarani	3.512
Jayupaya	9.620	60.959	Jayupaya	2.014
Kapinuta	1.495	25.582	Kapinuta	4.766
Killaqullu	720	246.803	Killaqullu	74.980
Misk'i pruwinsya	2.730	36.181	Misk'i	2.677
Punata	850	47.735	Punata	14.742
Quchapampa	391	517.224	Quchapampa	516.683
Tapaqari	1.500	25.919	Tapaqari	411
Tiraqi	1.739	35.017	Tiraqi	1.906

• Lista:Pulitika rakiy (Buliwya)

Wiñay kawsay

Pruwinsyakunap sutinkuna

• Bolívar pruwinsya: Simón Bolívar
• Esteban Arce pruwinsya: Esteban Arce
• Campero pruwinsya: Narciso Campero
• Germán Jordán pruwinsya: Germán Jordán

Runakuna

Quchapampa suyupiqa aswanta Qhichwa runakunam tiyanku.

Runa llaqta	%
Qhichwa	66,2
Aymara	7,0
Waraniyi, Chikitus, Moxos	0,7
Mana indihina	25,6
Huk indihina runa llaqta	0,5

Pukyu: obd.descentralizacion.gov.bo

• Aphru-buliwiyanu
• Mosetén
• Moxos
• Yurakari runa

Simikuna

Quchapampa suyupiqa kastilla, qhichwa, aymara simikunatam lliwmanta astawan rimanku. ^[4]

Simi	Suyu	Buliwya
Qhichwa simi	872.010	2.281.198
Aymara simi	84.921	1.525.321
Waraniyi simi	1.379	62.575
Huk indihina simi	3.351	49.432
Kastilla simi	1.101.822	6.821.626
Hawa simi	40.579	250.754
Indihina similla	269.588	960.491
Kastilla simi indihina simipas	648.195	2.739.407
Kastilla simi hawa simipas	454.273	4.115.751

Musiku

Aswan hatun llaqtakuna

Quchapampa

Quchapampa suyupi aswan hatun llaqtakuna ^[5]

Llaqta	Runakuna (2001)	Runakuna (~ 2009)	Llaqta	Runakuna (2001)	Runakuna (~ 2009)
Quchapampa	516.683	616.943	Illataco	3.531	4.586
Sakawa	92.581	105.105	Jarani	3.512	4.166
Killaqullu	74.980	85.224	El Paso	3.344	4.343
Qullqapirwa	41.637	47.430	T'arata	3.323	3.967
Tikipaya	26.732	30.480	Sipi Sipi	3.134	4.715
Punata	14.742	17.336	Irpa Irpa	2.721	3.382
Wint'u	14.180	18.418	Misk'i	2.677	3.477
Aykili	7.381	9.826	Chulla	2.522	3.276
Klisa	6.534	8.293	Tunari	2.510	3.260
Ivirgarzama	6.366	11.746	Bulo Bulo	2.389	3.103
Irunqullu	4.778	6.206	Ucureña	2.306	2.995
Kapinuta	4.766	5.810	Sexta Parte	2.213	2.874
Shinahuta	4.291	5.810	Tulata	2.207	2.867
Chimuri	3.874	6.975	Montenegro	2.159	2.804
Entre Ríos	3.796	4.931	San Benito	2.029	2.635
Qulumi	3.699	4.101	Jayupaya	2.014	2.616

Yachay tarpuy

Inlisyakuna

• 
  Katidral, Quchapampa
• 
  San Husiy inlisya, Tarata
• 
  San Juan Bautista, Punata
• 
  Santa Bárbara inlisya, Wak'as
• 
  San Ildefonso inlisya, Killaqullu

• Katidral, Quchapampa
• San Francisco inlisya kunwintuwan (1581 watamanta)
• Santo Domingo inlisya (1778 watamanta)
• Santa Teresa inlisya kunwintuwan
• San Ildefonso inlisya

Karu puriy

Tinku, Quchapampa

Cristo de la Concordia, Quchapampa

• Payrumani
• Killaqullu
• Armakuna: La Cabaña, Liriuni, Kehuiña, Cayacayani
• Inkaraqay
• Sipi Sipi, Killaqullu pruwinsyapi
• Wintu, Killaqullu pruwinsyapi
• Tarata
• Jarani
• Tutura
• Tikipaya
• Klisa
• K'ichkiqucha (Angustora qucha)
• Inkachaka (Quchapampa: 90 km)
• Villa Tunari
• Puerto Villaroel
• Chapari riqyun
• Inkallaqta
• Carrasco mama llaqta parki
• Isiboro Secure mama llaqta parki Chapari pruwinsyapi

Raymikuna

• Virgen de Urkupiña

Yachachiy

Universidad del Valle

• Yachay sunturkuna
  • Universidad del Valle
  • Ismael Montes Hatun Yachay Wasi, Wak'as munisipyupi

Yanuy

Sillp'anchu

• Ch'ajchu
• Jak'alawa
• Jank'akipa
• Jawri uchu
• K'allu
• K'asauchu
• K'awi
• Laphin
• Lluqhalla chupi
• Llusp'ichi
• Matamwri
• Patas uchu
• Papawayk'u
• P'ampaku
• Sillp'anchu
• T'iqu
• Tujuri

Pukllaykuna

• T'uquyt'uqula
• T'ijcha
• Wachaypili
• Sumaq Pakanki

Tusuy

• Bailecito
• Cueca
• Wayñu

Suyupi paqarisqa runakuna

• Pedro Blanco Soto (1795-1829), umalliq
• José Maria de Achá (1810-1868), umalliq
• Mariano Melgarejo (1820-1871), umalliq
• Gualberto Villarroel (1908-1946), umalliq
• René Barrientos Ortuño (1919-1969), umalliq
• Jorge Quiroga Ramírez (*1960), umalliq
• Eduardo Rodríguez (*1956), umalliq
• Esteban Arce (1765-1815), awqaq pusaq
• Jaime Laredo (*1941), waqachiq
• Nataniel Aguirre (1843-1888), qillqaq
• Edmundo Paz Soldán (*1967), qillqaq

Apaykachana

• Jorge Wilstermann antanka pampa

Kaypipas qhaway

Pukyukuna

1. www.bolivia.com (kastilla simi)
2. Jeffery W. Bentley & Jorge Valencia (2003): Learning about Trees in a Quechua-Speaking Andean Community in Bolivia In: Paul Van Mele (ed.) Way Out of the Woods: Learning How to Manage Trees and Forests. Newbury, UK: CPL Press. pp. 69-134 (143 pp) (en) (es).
3. www.ine.gov.bo
4. obd.descentralizacion.gov.bo / Observatorio Bolivia Democrático (kastilla simi)
5. world-gazetteer (hallch'asqa tiyaypi 2001-03-09)

• www.redpizarra.org

Hawa t'inkikuna

• Quchapampa suyu: Yupaykuna
• bvirtual.proeibandes.org / Vidal Celedonio Arratia Torrez: Ñawpaqta riqsinakunaraq, chantaraq EIB (qhichwa simi, kastilla simi)
• bvirtual.proeibandes.org/ Evangelio Muñoz Cardozo: Representación social de escuela en el imaginario colectivo indígena (qhichwa simi, kastilla simi)
• bvirtual.proeibandes.org / María Toainga Masaquiza: Enseñanza del castellano como segunda lengua (tesis) (kichwa simi, kastilla simi)
• bvirtual.proeibandes.org / Olga Siles Veliz: Uso de los módulos quechuas en las unidades educativas de Pie de Gallo y Candelaria (Qulumi munisipyu, 2001) (kastilla simi; Qhichwa simipi pisichaynin: p. 129 - 130)
• bvirtual.proeibandes.org / Cristina Teran: La Enseñanza de la lengua quechua en el sistema educativo escolar del área urbana de Tiquipaya (Tikipaya munisipyu, Buliwya, 2006) (kastilla simi; P'anqap pisiyaynin (qhichwa simipi): p. iv - x)

Punku p'anqa: Buliwya

• Commons nisqaqa multimidya kapuyninkunayuqmi kay hawa: Quchapampa suyu.

	Quchapampa suyu
	Uma llaqta: Quchapampa
	Pruwinsyakuna: Arqi • Ayupaya • Bolívar • Carrasco • Chapariy • Esteban Arce • Germán Jordán • Jarani • Kapinuta • Killaqullu • Misk'i • Narciso Campero • Punata • Quchapampa • Tapaqari • Tiraqi
	Munisipyukuna (uma llaqtakuna): Alalay (Alalay) •Ansaltu (Ansaltu) • Arqi (Arqi) • Arwiytu (Arwiytu) •Aykili (Aykili) • Bolívar (Bolívar • Chimuri (Chimuri) • Jarani (Jarani) • Jayupaya (Jayupaya) • K'uchumuela (K'uchumuela) • Kapinuta (Kapinuta) • Killaqullu (Killaqullu) • Klisa (Klisa) • Mayupura (Mayupura) • Misk'i (Misk'i) • Muela (Villa Rivero) • Muruchata (Muruchata) • Pasurapa (Pasurapa) • Puerto Villarroel (Puerto Villarroel) • Punata (Punata) • Puqu (Puqu) Puquna (Puquna) • Quchapampa (Quchapampa) • Qullqapirwa (Qullqapirwa) •Qulumi (Qulumi) • Sakawa (Sakawa) • San Benito (San Benito) • Santiwañis (Santiwañis) • Saqapampa (Saqapampa) • Sikaya (Sikaya) • Sipi Sipi (Sipi Sipi) • T'uqu (T'uqu) • Takachi (Takachi) • Takupaya (Takupaya) • Tapaqari (Tapaqari) • Tarata (Tarata) • Tikipaya (Tikipaya) • Tiraqi (Tiraqi) • Tulata (Tulata) • Tunari (Tunari) • Tutura (Tutura) • Umiriqi (Umiriqi) • Wak'as (Wak'as) • Wila Wila (Wila Wila) • Wintu (Wintu)
	Amachasqa sallqa suyukuna: Carrasco mamallaqta parki • Isiboro Secure mamallaqta parki • Tunari mamallaqta parki
	Quchakuna: Alalay qucha • Asiruqucha • Junt'utuyu • K'ichkiqucha • Larati qucha • Parququcha • Pilawit'u • Qullpaqucha • Qurani qucha • Rudiyu qucha • Wara Wara • Yanatama
	Mayukuna: Caine • Challwamayu • Chapariy • Chipiriri • Ichilu • Mamorecillo • Mamuriy • Qurani • Rucha • Ñankawasu
	Mawk'a llaqtakuna: Inkachaka • Inkallaqta • Inkaraqay
	Runa llaqtakuna: Aymara • Qhichwa • Yurakari
	Simikuna: aymara • kastilla • qhichwa • yurakari

	Suyukuna (Buliwya)
	Beni ·  Chuqichaka ·  Chuqiyapu ·  Pando ·  P'utuqsi · ·  Quchapampa ·  Santa Krus ·  Tarija ·  Uru Uru