چلوونکی سيستم
From Wikipedia, the free encyclopedia
چلوونکی يا عملیاتي سیسټم ( OS ) د سیسټم سافټویر دی چې د کمپیوټر هارډویر ، سافټویر سرچینې اداره کوي، او د کمپیوټر پروګرامونو لپاره عام خدمتونه وړاندې کوي.
د وخت شریکولو چلوونکي سیسټمونه د سیسټم د اغېزمنې کارونې لپاره دندې مهالوېش کوي او ممکن د پروسیسر وخت ، ډله يیزې زېرمې ، چاپ کولو او نورو سرچینو لګښت مالومولو لپاره د محاسبې سافټویر هم پکې شامل وي.
د هارډویر د دنني او بېروني دندو او د حافظې تخصیص لپاره، عملیاتي سیسټم د پروګرامونو او کمپیوټر هارډویر ترمنځ د منځګړي په توګه کار کوي، [1] [2] که څه هم د اپلېکېشن کوډ معمولا د هارډویر له خوا مستقیم اجرا کیږي او په مکرر ډول سیسټم ته زنګ وهي . د چلوونکي سيستم فعالیت یا د هغې له خوا مداخله کیږي. عملیاتي سیسټمونه په ډېری وسیلو کې موندل کیږي چې د هغې له ډلې کمپیوټر او هغې پورې تړلي وسايل – د ګرځنده تلیفونونو او ویډیو لوبو کنسولونو څخه تر وېب سرورونو او سوپر کمپیوټرونو پورې يادولای شو.
تر ډېره بريده د شخصي کمپیوټر عملیاتي سیسټم مایکروسافټ وینډوز دی چې شاوخوا 76.45٪ د بازار ونډه په لاس کې لري. د Apple Inc. لخوا macOS په دوهم ځای کې دی (17.72٪)، او د لینکس ډولونه په ټولیز ډول د (1.73٪) برخې په لرلو په دریم ځای کې دي . [3] د ګرځنده سکټور (د سمارټ فونونو او ټابلیټونو په ګډون) کې، د Android ونډه په 2020 کال کې 72٪ ته رسیدلې ده [4] د ۲۰۱۶ کال د دریمې ربعې د مالوماتو له مخې، په سمارټ فونونو کې د انډرایډ ونډې په کال کې د ۱۰.۳ سلنې ودې سره ۸۷.۵ سلنې ته رسېدلې دي، ورپسې د ایپل iOS ۱۲.۱ سلنې سره په کال کې د بازار ونډه ۵،۲ سلنه کمیږي، په داسې حال کې چې نور چلوونکي پوستغالي او سیسټمونه یوازې 0.3 سلنه ونډه په لاس کې لري. [5] د لینوکس توزیع په سرور او سوپر کمپیوټینګ سکتورونو کې بيا غالبه بريښي. د عملیاتي سیسټمونو نور ځانګړي ټولګي (د ځانګړي هدف عملیاتي سیسټمونه) بلل کيږي، [6] [7] لکه سرایت شوي او ریښتیني وخت سیسټمونه، د ډېری غوښتنلیکونو لپاره شتون لري. د امنیت متمرکز عملیاتي سیسټمونه هم شتون لري. ځینې عملیاتي سیسټمونه د ټیټ سیسټم اړتیاوې لري (د بېلګې په توګه د سپک وزن لینکس ویش ). نور ممکن د لوړ سیسټم اړتیاوې ولري.
ځینې چلوونکي پوستغالی نصب ته اړتیا لري یا کېدای شي د پیرل شوي کمپیوټرونو سره مخکې له مخکې نصب شوي وي ( OEM -installation)، په داسې حال کې چې نور کېدای شي په مستقیم ډول د میډیا څخه چلیږي (د بیلګې په توګه ژوندی CD ) یا فلش میموری (یانې USB سټیک).