ځانګړنه (فلسفه)

په منطق او فلسفه کې (په ځانګړې توګه میتافزیک کې)، ځانګړنه د يو شي ځانګړتيا ده؛ يو سور شی د سور رنګ ځانګړنه لري. ځانګړنه کېدای شي چې په خپل حق کې خپله یو شی وګڼل شي او د نورو شیانو د لرلو وړتیا ولري.په هر صورت، يوه ځانګړنه له انفرادي شیانو  سره له دې اړخه توپير لري چې ښايي هغه یوه بېلګه واوسي او زیاتره له یوه نه په زیاتو شیانو کې وي. دا د کلاس له منطقي/ریاضیکي مفهوم څخه توپیر لري، ځکه چې په دې کې هېڅ راز د پراختیا مفهوم نشته او د کلاس د فلسفي مفهوم له مخې په دې خاطر توپیر لري چې د توکو هغه ځانګړنه چې د هغو درلودونکی دی، په کې په متفاوته بڼه په پام کې نیول کېږي. دا د نړۍ د ستونزې اساس دى چې په دې وپوهيږو چې څنګه بېلابېل انفرادي موجودات (یا ځانګړنې)  کولای شي یو ډول ورته ځانګړنې ولري.

اصطلاحات او کارونه يې

ځانګړنه د موجوداتو د هر ټولګي هغه برخه ده چې کېدای شي توکو ته یې نسبت ورکړل شي. له ځانګړنې سره ورته اصطلاحاتو کې لاندې کلیمات هم راځي: د وړاندوینې وړ، ځانګړنه، کیفیت، فیچر، خصوصیات، ډول، د بېلګې وړتیا لرل، وړاندوینه او عمدي موجودیت.^{[۱][۲][۳][۴]}

ډولونه

داخلي او خارجي    

داخلي ځانګړنه هغې ځانګړنې ته ويل کېږي چې يو څیز يا يو شی په خپلواکه توګه او د نورو څیزونو نه پرتههغه په خپله ولري. خارجي (یا تړاو لرونکې) ځانګړنه هغه ځانګړنه ده چې له نورو شیانو سره د یوه شي په مټ تړاو ولري.

ټاکل او د ټاکلو وړ

یوه ځانګړنه کېدای شي د ټاکل او ټاکلو وړ په توګه ډلبندي شي.^[۵][۶]

خالص او ناخالص

ناخالصه ځانګړنې هغه ځانګړنې دي چې د خالصو ځانګړنو برعکس، په خپل تعريف کې يوې ځانګړې مادې ته اشاره کوي.^[۷][۸][۹]

په زړه پورې او شکمن

دانیل ډینیټ د مینه ناکو ځانګړونو (لکه په خپله مینه) تر منځ توپیر کوي ، که څه هم دوی د لیدلو لپاره کتونکي ته اړتیا لري، چې په ليدلو وړ شیانو کې په پټه توګه شته؛ اوشکمنې ځانګړنې چې هېڅ نشته تر هغه پورې چې د لیدونکي له خوا نه وي منسوب شوي هېڅ نشته (لکه د یوه جرم په اړه شکمن اوسېدل).^[۱۰]

ځانګړنې او وړاندوينې   

هغه انټوولوژیکي (هستی پېژندنې) حقیقت چې یو شی یوه ځانګرنه لري، په عمومي ډول د ژبې له لارې د یوې موضوع د دلالت لپاره ښودل کېږي. په هرصورت، د هر ډول ګرامري خبر کول چې هر څه باید ځانګړنه وي یا ورته ځانګړنه ولري، د ځینو ستونزو لامل کیږي، لکه د رسیل پاراډکس او ګریلینګ – نیلسن پاراډکس. سربیره پردې، یوه ریښتینې ځانګړنه کولی شي چې د ریښتیني خبر کوربه توب وکړي: د بېلګې په توګه، که چېرې X  د دوه کیلو څخه ډېر وزن ولري، نو بیا د «۱.۹ کیلوګرام نه زیات وزن»، «۱.۸ کیلوګرام نه زیات وزن» او داسې نور خبرونه ټول سم دي. نور خبرونه لکه «هغه یو منفرد دی»، یا«ځینې ځانګړنې لري» دا ټول غیرمعلوماتي یا خالي دي. په اصطلاح د دا ډول «کیمریج ځانګړنو» په وړاندې مشروع مقاومت شته.^[۱۱][۱۲]

د ورته والي دوديز مفهوم دا دى چې ځانګړنې د ورته والي لپاره مسئوليت لري: دوه شیان سره ورته وي، خکه هغوی ګډه ځانګړنه لري. هر څومره چې هغوی ګډې ځانګړنې لري، هغومره دوی سره ورته وی. دوی کټ مټ یو بل ته ورته وي که چېرته د دوی ځانګړنې ټولې سره یو ډول وي.د کار د ورته والي د همدې تصور لپاره، مهمه ده چې یوازې د ورته والې اړوند ځانګړنې په پام کې ونیول شي، چې کله نا کله د هغوی د پریمانه ګډو ځانګړنو په وړاندې د پاشل شویو ځانګړنو په توګه ترې یادونه کېږي.^{[۱۳][۱۴][۱۵][۱۶]}

سرچینې

1. "Properties". The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University. 2017.
2. Reicher, Maria. "Nonexistent Objects". The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2019 Edition), Edward N. Zalta (ed.). نه اخيستل شوی 25 March 2021.
3. Yi, Byeong-uk (April 1999). "Is Two a Property?" (PDF). Journal of Philosophy. 96 (4): 163-190. doi:10.2307/2564701. نه اخيستل شوی 25 March 2021.
4. Berto, Francesco (2012). Existence as a Real Property: The Ontology of Meinongianism. Springer Science & Business Media. p. 130. ISBN 9400742061.
5. Stanford Encyclopaedia of Philosophy Determinate and Determinable Properties
6. Georges Dicker (1998). Hume's Epistemology & Metaphysics. Routledge. p. 31.
7. Forrest, Peter (2020). "The Identity of Indiscernibles: 1. Formulating the Principle". The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University. نه اخيستل شوی 25 January 2021.
8. Rosenkrantz, Gary S. (1979). "THE PURE AND THE IMPURE". Logique et Analyse. 22 (88): 515. ISSN 0024-5836.
9. Cowling, Sam (2015). "Non-Qualitative Properties". Erkenntnis. 80 (2): 275–301. doi:10.1007/s10670-014-9626-9.
10. "Lovely and Suspect Qualities". نه اخيستل شوی 3 August 2016.
11. Nelson, Michael (1 January 2012). Zalta, Edward N. (ed.). The Stanford Encyclopedia of Philosophy. نه اخيستل شوی 3 August 2016 – via Stanford Encyclopedia of Philosophy.
12. Orilia, Francesco; Paolini Paoletti, Michele (2020). "Properties". The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University.
13. Allen, Sophie. "Properties". Internet Encyclopedia of Philosophy. نه اخيستل شوی 19 January 2021.
14. Tversky, Amos (1977). "Features of Similarity". Psychological Review. 84 (4): 327–352. doi:10.1037/0033-295X.84.4.327.
15. Blumson, Ben (2018). "Two Conceptions of Similarity". Philosophical Quarterly. 68 (270): 21–37. doi:10.1093/pq/pqx021.
16. Orilia, Francesco; Paolini Paoletti, Michele (2020). "Properties". The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University.