بوتان

بوتان چې په رسمي توگه د بوتان پادشاهي ده په سویلي آسیا کې پروت یو هیواد دی چې پلازمېنه یې د تیمفو ښار دی.دا هېواد د چين او هند ترمنځ دی. د هېواد اوسېدونکي دي ته درك یووايي، د کوم مانا چې 'د ډرېگون هېود‘ ده. د هېواد ټول په غرونو باندې پروت دی خو لږه سوېلي برخه يې صرف په هواره ځمکه ده.

  

بوتان
بیرغ	نښان
شعار
ملي ترانه:
ځمکه او استوګنه
کوارډينېټ	27.45°شمال 90.5°ختيځ / 27.45; 90.5   [۱]
پراخوالی	38394.0 کیلومتره مربع
پلازمېنه	تیمفو
رسمي ژبې	ژونگخا
مشرتابه
حکومت ډول	مشروطه پاچهي
بنسټ اېښودنه او واکمنۍ
خپلواکۍ نېټه	۸ اگسټ ۱۹۴۹
د عمر محدودیتونه
د واده عمر	18 کلن
بې کارۍ کچه	3 سلنه (۲۰۱۴)[۲]
اوسط عاید	115787 ngultrum (۲۰۲۲)[۳]
نور مالومات
بېړنۍ ټليفون شمېره
تګلوری	کيڼ [۴]
رسمي وېبپاڼه	د تاييدولو سرچينه
هېواد کوډ	BT
د زنګ وهنې نړیوال کوډ	+975

بوتان په رسمي ډول د بوتان سلطنت په نوم پیژندل کیږي. بوتان په ختیځه همالیا کې په وچه کې پروت هېواد دی، چې د چین او هند ترمنځ موقعیت لري. بوتان د "ډراک یول" یا "د خامار د غرش ځمکه" په نوم پیژندل کیږي. همدارنګه نیپال او بنګله دیش بوتان ته نږدې موقعیت لري، مګر ګډه ځمکنۍ پوله نه لري. دغه هېواد له ۷۵۴۰۰۰ څخه زیات نفوس لري. او مساحت یې ۳۸۳۹۴ مربع کیلومتره (۱۴۸۲۴ مربع میل) دی، چې د ځمکې د مساحت له مخې ۱۳۳م او د نفوس له مخې ۱۶۰م مقام لري. بوتان يوه مشروطه پاچاهۍ ده، چې د واجریانا بودیزم مذهب يې د دولتي مذهب په توګه دی.^[۵][۶]

په شمال کې د سبالپین همالیا غرونه د هېواد په سویل کې د شنو فرعي استوایي میدانونو څخه راپورته کیږي. په بوتاني همالیا کې، د سمندر له سطحې څخه د ۷،۰۰۰ مترو(۲۳،۰۰۰ فوټ) څخه لوړې څوکې شتون لري. ګنګخار پوینسم په بوتان او په نړۍ کې تر ټولو لوړه د غره څوکه ده. د بوتان د ځنګلي ژوند ، او د همالیا تکین په شمول د خپل تنوع لپاره د پام وړ دی. پلازمینه او لوی ښار یې تیمفو دی.^[۷][۸]

بوتان او ګاونډۍ تبت سیمې يې د بودیزم د مذهب خپریدل تجربه کړل، چې د هند‌ په نیمه وچه کې د ګوتم بودا د ژوند په جریان کې رامنځ ته شوی دی. په لومړۍ زریزې کې، د بودیزم واجریانا ښوونځی د بنګال د سویلي پالا امپراتورۍ څخه بوتان ته خپور شو. د مهايانا نښې نښانې په تبت، بوتان، سیکیم او د نیپال ځینې برخې چې په هند کې دي د بودیزم د سقوط په ترڅ کې بدلې شوې دي. بوتان هم د تبتی امپراتورۍ تر قدرت لاندې راغی. نګاوانګ نامګيال د شپاړسمې پیړۍ په جریان کې، د بوتان دره په یو واحد دولت کې سره متحده کړه. نمګیال د تبت درې یرغلونه مات کړل، سیالي مذهبي ښوونځي یې مات کړل، د تسا یګ حقوقي سیسټم یې تثبیت کړ، او د دیوکراټیک او مدني مدیرانو حکومت یې تاسیس کړ. نمګیال لومړۍ ژابدرنګ رنپوچي شو. او په تبت کې د هغه ځای ناستو د دالای لاما په څیر د بوتان د روحاني مشرانو په توګه کار وکړ. د اوولسمې پیړۍ په جریان کې، بوتان د هند شمال ختیځ، سککیم او نیپال لویې برخې اداره کړې؛ د دی تر څنګ بوتان په کوچ بهار ایالت کې هم د پام وړ قدرت درلود. بوتان په نولسمه پیړۍ کې د بنګال دوارس بریتانوي هند ته د بوتان د جګړې په جريان کې وسپارل. د وانګچک کورنۍ د پاچاهۍ په توګه راڅرګنده شوه. او په کوچنۍ بريتانيا کې یې له انګلیسانو سره نږدې اړیکې تعقیب کړې. په ۱۹۱۰ ز کال کې، یو تړون د بوتان د داخلي خپلواکۍ په بدل کې د بهرني سیاست په برخه کې د بريتانوي مشورې تضمین کړ. دغه ترتیب په ۱۹۴۹ ز کال کې له هند سره د یوه نوي تړون له مخې دوام وکړ، چې له مخې یې دواړو هېوادونو د یو بل حاکمیت په رسمیت وپېژنده. بوتان په ۱۹۷۱ ز کال کې د ملګرو ملتونو غړی شو. له هغه وروسته یې د بنګله دیش، اسراییل، کویټ، برازیل، جاپان، تایلینډ،  او ترکیې په ګډون له 55 هیوادونو سره اړیکې پراخې کړې. همدارنګه د اروپا له اتحادیه سره یې هم اړيکې پراخې کړې. بوتان په داسې حال کې چې د هند پر پوځ تکیه کوي، خپل پوځي واحدونه ساتي.^{[۹][۱۰][۱۱][۱۲][۱۳][۱۴][۱۵][۱۶]}

د ۲۰۰۸ ز کال اساسي قانون یو پارلماني حکومت جوړوي، ټاکل شوې ده چې ملي مجلس او ملي شورا به ولري. بوتان د جنوبي آسيا د سيمه ييزو همکاريو ټولنې (سارک) بنسټ ايښودونکی غړی دی. په ۲۰۲۰ ز کال کې، بوتان د بشري پراختیا په برخه کې له سریلانکا او مالدیف وروسته په سویلي آسیا کې دریم ځای لري. بوتان د اقلیم د زیان منونکي ټولنې، د ناپييلي غورځنګ، بيمستک، د پيسو نړيوال صندوق، نړيوال بانک، يونسکو او د‌ روغتيا نړيوال سازمان غړيتوب لري. بوتان په ۲۰۱۶ ز کال کې، د اقتصادي آزادۍ، د سوداګرۍ د آسانتیا، سولې او د فساد د نشتوالي په برخه کې په سارک کې لومړی ځای لري. بوتان په نړۍ کې د اوبو د بریښنا لپاره د اوبو ترټولو لوی زیرمې لري. په بوتان کې د اقلیم د بدلون له امله د ګلیشیرونو خړوبیدلو انديښنه مخ په زياتيدو ده.^{[۱۷][۱۸][۱۹][۲۰]}

ترانسپورت

هوا

د پارو هوایی ډګر په بوتان کې یوازینی نړیوال هوایی ډګر دی. په تراشیګنګ کې د یونګفولا هوایی ډګر یو کوچنی داخلي هوایی ډګر دی، چې د ۲۰۱۰ ز کال په اوږدو کې ښه والی یی وموند. ټاکل شوې وه چې د یونګفولا داخلي هوايي ډګر د ۲۰۱۰ ز کال په جنورۍ کې بشپړ شي، خو د ۲۰۱۵ ز کال د جنورۍ تر میاشتې پورې، هوايي ډګر د ځغاستې د روان ترمیم له امله بند پاتې دی. د درک هوايي شرکت د پارو هوايي ډګر، جاکار (بومتانګ دژونګخاګ) او ګیلیفو (سرپنګ ژونګخاګ) ترمنځ په اونۍ کې الوتنې ترسره کوي.^{[۲۱][۲۲][۲۳]}

سړک

د لیترل سړک د بوتان لومړنۍ ختیځ - لویدیز دهلیز دی، چې په سویل لویدیز کې د فوینتشولینګ ښارونه په ختیځ کې له تراشیګنګ سره نښلوي. وانګدو فودرنګ او ترونګسا د پام وړ ښارګوټي دي، چې د سړک پر غاړې په مستقیم ډول تیریږي. لیترل سړک هم د پلازمینې تیمفو او نورو نفوسو مرکزونو لکه پارو او پوناکا سره نښلوي. د لترل سړک  لکه په بوتان کې د نورو سړکونو په څیر، لیترل د سړکونو د شرایطو، د سختو څاڅکو، د سړک د ستنو بدلیدل، هوا، او د ځمکې ښویدنې له امله د خوندیتوب جدي اندیښنې وړاندې کوي.^{[۲۴][۲۵][۲۶]}

له ۲۰۱۴ ز کال راهیسې، د سړک پراخول په ټول بوتان کې، په ځانګړې توګه د شمال ختیځ - لویدیز لویې لارې لپاره له تراشیګنګ څخه تر دوچولا پورې لومړيتوب لري. داسی انګيرل کيږي چې د پراخولو پروژه به د ۲۰۱۷ ز کال په پای کې بشپړه شي. او په ټول هیواد کې به د سړکونو تګ راتګ خورا چټک او ډیر اغیزمن کړي. سربيره پر دې، اټکل کیږي، چې د سړکونو ښه والي شرایط به د بوتان په ختیځ سیمه کې نور سیاحت وهڅوي. اوس مهال، د سړک حالت داسې ښکاري چې سیلانیان د بوتان لیدلو څخه منع کوي لکه لاندې حالتونه: د سړکونو د بندیدل، د ځمکې ښویدنه، او د دوړو خنډونه چې د پروژې د پراخيدو له امله رامنځ ته شوي دي^{.[۲۷][۲۸][۲۹][۳۰]}

ریل

که څه هم بوتان اوس مهال د رېل پټلۍ نه لري، خو له هند سره یې هوکړه کړې چې د هند له پراخې شبکې سره جنوبي بوتان د ۱۸ کیلومترو په اوږدوالي (۱۱ میل)، ۵ فټ ۶ ان (۱،۶۷۶ ملي متر) ، په لويديځ بنګال کې  هاشممارا او په بوتان کې توربياري د براډ ګیج ریل پټلۍ په جوړولو سره وصل کړي. د هند د ریل پټلۍ لخوا د ستالي، بهارنا باري او دالسینګپارا له لارې د ریل پټلۍ جوړول به د هند لخوا تمویل شي. هاسيمار د بوتان نږدې ریل سټیشن دی.^[۳۱]

جغرافیه

کلتور

تاریخ

سرچينې

1.   {{cite web}}: Empty citation (help)
2. http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS
3. https://www.nsb.gov.bt/wp-content/uploads/dlm_uploads/2022/12/BLSS-2022-for-WEB.pdf
4. http://chartsbin.com/view/edr
5. Driem, George van (1998). Dzongkha = Rdoṅ-kha. Leiden: Research School, CNWS. p. 478. ISBN 978-90-5789-002-4.
6. "World Population Prospects - Population Division - United Nations". population.un.org. نه اخيستل شوی 2021-01-02.
7. "Bhutan". Encyclopedia Britannica. نه اخيستل شوی October 15, 2020.
8. "Flora and Fauna of Bhutan - Rich Biodiversity of the Himalayan Kingdom". www.holidify.com. نه اخيستل شوی 2021-05-18.
9. Karthikeyan, Ananth (1 October 2017). "The brief supremacy of a mountain kingdom". DNA India.
10. "Bhutan was first to recognise Bangladesh". The Daily Star (په انګليسي). 2014-12-09. نه اخيستل شوی 2021-01-02.
11. "Israel establishes diplomatic relations with Bhutan". Haaretz (په انګليسي). نه اخيستل شوی 2021-01-02.
12. ""Bhutan and Kuwait have gained the trust and respect of the entire world" – Kuensel Online". kuenselonline.com. نه اخيستل شوی 2021-01-02.
13. "Bhutan establishes diplomatic relations with Brazil". Ministry of Foreign Affairs Royal Government of Bhutan. 23 September 2009. نه اخيستل شوی 23 August 2021.
14. NEWS, KYODO. "Abe hails Japan's close ties with Bhutan, other royal families". Kyodo News+. نه اخيستل شوی 2021-01-02.
15. Limited, Bangkok Post Public Company. "King, Queen of Bhutan arrive". Bangkok Post. نه اخيستل شوی 2021-01-02.
16. "From Rep. of Turkey Ministry of Foreign Affairs". Republic of Turkey Ministry of Foreign Affairs. نه اخيستل شوی 2021-01-02.
17. "Bhutan". UNDP Climate Change Adaptation (په انګليسي). Archived from the original on 2022-05-21. نه اخيستل شوی 2021-04-13. {{cite web}}: External link in |خونديځ تړی= (help); Unknown parameter |تاريخ الأرشيف= ignored (help); Unknown parameter |خونديځ-تړی= ignored (help); Unknown parameter |مسار الأرشيف= ignored (help)
18. "Bhutan". International Hydropower Association (په انګليسي). نه اخيستل شوی 2021-01-02.
19. Tshering, Sonam; Tamang, Bharat. "Hydropower - Key to sustainable, socio-economic development of Bhutan" (PDF). United Nations. نه اخيستل شوی 23 August 2021.
20. "Human Development Index: Bangladesh moves 2 notches up, remains 5th in South Asia". Dhaka Tribune. 2020-12-21. نه اخيستل شوی 2021-01-02.
21. Dorji, Gyalsten K (2 December 2015). "Drukair to launch scheduled operations to Gelephu". Kuensel online. Archived from the original on 16 February 2016. نه اخيستل شوی 11 February 2016.
22. Palden, Tshering (30 August 2010). "DYT Approves Quarry Without Community Clearance". Kuensel online. Archived from the original on 5 March 2012. نه اخيستل شوی 10 August 2011.
23. Palden, Tshering (1 September 2009). "Domestic Air Service to Take Wing Soon". Kuensel online. Archived from the original on 5 March 2012. نه اخيستل شوی 10 August 2011.
24. Zeppa, Jamie (2000). Beyond the Sky and the Earth: A Journey into Bhutan. Penguin. ISBN 978-1-57322-815-2. نه اخيستل شوی 18 October 2015.
25. "Icy Roads Claim Lives". Kuensel online. 4 December 2004. Archived from the original on 19 March 2012. نه اخيستل شوی 10 August 2011.
26. Yeshi, Samten (24 August 2010). "Landslide at Dzong Viewpoint". Kuensel online. Archived from the original on 19 March 2012. نه اخيستل شوی 25 July 2011.
27. "North-East-West highway widening progressing under pre-financing". KuenselOnline. Archived from the original on 10 May 2017. نه اخيستل شوی 30 June 2017.
28. "Welcome to Embassy of India Thimphu, Bhutan". indianembassythimphu.bt. Archived from the original on 10 May 2017. نه اخيستل شوی 30 June 2017.
29. "East-West highway widening on track". KuenselOnline. Archived from the original on 10 May 2017. نه اخيستل شوی 30 June 2017.
30. "International tourists bemoan bad road conditions in Bhutan". Asia News Network. 31 May 2016. Archived from the original on 8 July 2016. نه اخيستل شوی 30 June 2017.{{cite news}}: نگهداری یادکرد:ربات:وضعیت نامعلوم پیوند اصلی (link)
31. Page, Jeremy (30 December 2009). "Isolated Buddhist kingdom of Bhutan to get its first railway link". The Times. نه اخيستل شوی 10 June 2011.^{[مړه لينکونه]}