د مکسیکو او امریکا جګړه

د مکسیکو او امریکا جګړه په امریکا کې د مکسیکو جګړې په نامه یادېږي او په مکسیکو کې د متحده ایالاتو دلاسوهنې په نامه هم یادېږي. دا له ۱۸۴۶ز نه تر ۱۸۴۸ز کال پورې د امریکا او مکسیکو هېوادونو ترمنځ جګړه وه. دا جګړه وروسته له هغه پېښه شوه، چې په ۱۸۴۵ز کال کې امریکا د ټیکزاس ایالت ملحق کړ، خو مکسیکو ټیکساس خپله خاوره ګڼله؛ ځکه د مکسیکو حکومت د ویلاسکو تړون، چې د مکسیکو د دولت د مشر انتونیو لوپز دي سانتا انا له خوا، چې د ټکزاس د ۱۸۳۶ز کال د انقلاب په لړ کې د ټکزاس د پوځ له خوا زنداني و، په رسمیت نه پېژندل کېده. د ټکزاس جمهوریت په حقیقت کې یو خپلواک هېواد و، خو د هغه ډېرو اتباعو غوښتل چې له امریکا سره یوځای شي. د امریکا کورني سیاست نه غوښتل، چې هغه دې ورسره پیوند شي؛ ځکه ټیکزاس به یو غلام دولت شوی و او د شمالي ازادو ایالتونو او د سویلي غلام ایالتونو ترمنځ به یې د واک انډول له مینځه وړی و. د امریکا د ۱۸۴۴ز کال په ولسمشریزو ټاکنو کې ډیموکراټ جیمز کې پولک په اوریګوننډ ټیکزاس کې د متحده ایالاتو خاورې ته د وسعت ورکولو په پلېټ فورم کې وټاکل شو. پولک د سوله ییز وسله وال ځواک له لارې د پراختیا ملاتړ وکړ. په ۱۸۴۵ز کال کې د ټیکزاس له ملحقېدا سره یې دا موخه د سوله ییزو وسیلو له لارې پر مخ بېوله. په هر حال، د ټیکزاس او مکسیکو ترمنځ پر پولې لانجه وه، د ټیکزاس جمهوریت او متحده ایالاتو وویل چې دا درېو ګراننډ سیند دی او مکسیکو ادعا وکړه، چې دا د شمالي نیویس سیند دی. مکسیکو او متحده ایالاتو د همدغې سیمې پر سر مناقشه کوله او دواړو خپل سرتېري ور ولېږل. پولک سیمې ته د متحده ایالاتو د پوځ سرتېري واستول او مکسیکو ته یې یو ډیپلوماټیک پلاوی هم واستاوه، ترڅو د سیمې د پلورلو په اړه یې خبرو اترو ته وهڅوي. د متحده ایالاتو د سرتېرو حضور د دې لپاره و، چې مکسیکو د جګړې پیل کولو ته وهڅوي، د مکسیکو مسئولیت یې منلی و او پولک ته یې اجازه ورکوله، چې کانګریس ته خپل دلایل وړاندې کړي او د جګړې اعلان دې وکړي. د مکسیکو ځواکونو پر امریکایي ځواکونو برید وکړ او له دې سره د امریکا کانګریس د جګړې اعلان وکړ.^{[1][2][3][4][5]}

د ټکزاس له دغې جنجالي سیمې ور هاخوا، د متحده ایالاتو ځواکونو په چټکۍ د ریو ګرانډ په پورتنۍ برخه کې د سانتا في دي نوو مکسیکو پلازمېنه ونیوله، چې د میسوري او نوو مکسیکو ترمنځ د سانتا في مسیر له لارې له متحده ایالاتو سره سوداګریزې اړیکې لرلې. د متحده ایالاتو ځواکونو هم د الټا کلفورنیا ایالت پر وړاندې حرکت وکړ او بیا سویل ته لاړل. د متحده ایالاتو سمندري ځواکونو د باجا کلفورنیا په لاندیني سویل کې د ارام سمندر وتاړه. د مکسیکو حکومت په دغه وخت کې د سولې تړون د لاسلیکولو لپاره له فشاره ډډه وکړه. د وینفیلد سکاټ په مشرۍ د مکسیکو پر مرکز د متحده ایالاتو برید او د مکسیکو پلازمېنه نیول د سولې د خبرو اترو لپاره د مجبورولو پر سټراټیژي بدل شو. که څه هم مکسیکو د جګړې په ډګر کې ماتې وخوړه، خو په سیاسي لحاظ د دغه حکومت د تړون خبرې اترې د یوې پېچلې مسئلې په توګه پاتې شوه، ځینو ډلو ویل چې موږ خپله خاوره له لاسه نه ده ورکړې او په رسمیت یې نه پېژنو.  پولک په رسمي ډول د سولې استازی نیکولاس ټریسټ د مذاکره کوونکي په توګه له خپل مقامه لرې کړی و، خو ټریسټ دغه امر بابېځایه وګاڼه او په بریالیتوب یې د ۱۸۴۸ز کال د ګواډالپ هیډالګو تړون پای ته ورساوه. دغه جګړه پای ته ورسېده او مکسیکو خپله تسلیمي په رسمیت وپېژانده. ځینې سیمې چې د ټکزاس برخه نه وې، د متحده ایالاتو د پوځ له خوا فتحه شوې. دغه د الټا کلفورنیا او سانتا في دي نوو مکسیکو شمالي سیمې وې. متحده ایالاتو موافقه وکړه، چې د جګړې فزیکي زیان لپاره به ۱۵ میلیونه ډالر ورکړي او د مکسیکو ۳.۲۵ میلیونه ډالره پور یې د امریکا اتباعو ته ورکړ. مکسیکو د ټکزاس ایالت خپلواکي ومنله او ریو ګرانده یې له امریکا سره د شمالي پولې په توګه قبوله کړه.

پولک د متحده ایالاتو په ځینو برخو کې د خاورې پراختیا د وطن پالنې الهام وګاڼه، خو د جګړې او تړون د تلفاتو؛ مالي، لګښتي او درنو وسلو لپاره یې په پیل کې سختې نیوکې وکړې. له نوو استملاکونو سره د چلند څرنګوالي پوښتنې هم په متحده ایالاتو کې د غلامۍ په اړه بحثونه تاوده کړل. که څه هم د ویلموت شرط، چې په ښکاره ډول د مکسیکو فتحه شوې خاورې ته د غلامۍ غځول منع دي، خو د کانګریس له خوا ونه منل شو او د تاوتریخوالي لپاره دغو بحثونو لا سخت شو. ځینو پوهانو ویل چې د مکسیکو او امریکا جګړه د دې لامل شوه، چې په امریکا کې کورنۍ جګړې رامنځته شي، ځینو سرتېرو چې په ویسټ پوینټ کې روزل شوي وو، د جګړې پرمهال یې له هرې خوا اړینه برخه اخیسته. ^[6][7][8]

په مکسیکو کې جګړې کورنی سیاسي کړکېچ لاپسې خراب کړ. دغه جګړه چې په هېواد کې دننه وه؛ نو مکسیکو ته هم د سرتېرو او هم د ملکي وګړو لوی تلفات واوښتل. د هېواد مالي بنسټونه کمزوري شول، خاوره یې له لاسه ورکړه او ملي اعتبار یې پر هغه حالت بدل کړ، چې د مکسیکو د لیکوالانو له ډلې رامونن الکارزا او خوزه ماریا دل کاسټیو ولاسکو هغه (د تخریب او بربادۍ حالت) وباله. ^[9]

تر خپلواکۍ وروسته مکسیکو

مکسیکو له هسپانیوي سترواکۍ نه په ۱۸۲۱ز کال کې د کورډوبا له تړون سره او د خپلواکۍ لپاره د شاهي پوځ او یاغیانو ترمنځ تر یوې لسیزې شخړې وروسته پرته له کومې بهرنۍ مداخلې خپلواکي ترلاسه کړه. جګړې د زکاټیکاس او ګواناجواتو د سپنو زرو د کانونو سیمې ویجاړې کړې؛ نو مکسیکو د یوه خپلواک هېواد په توګه په کار پیل وکړ او مالي ثبات یې د صارداتو په برخه کې له منځه لاړ. مکسیکو د لنډې مودې لپاره پاچاهي تجربه کړه، خو په ۱۸۲۴ز کال کې پر جمهوریت بدل شو. د دغه دولت د کمزورتیا ټکی بې ثباتي وه او کله چې په ۱۸۴۶ز کال کې یې له متحده ایالاتو سره جګړه پیل شوه؛ نو دا د یوې لویې نړیوالې جګړې لپاره چمتو نه و. مکسیکو په ۱۸۲۰ لسیزه کې د خپلې پخوانۍ مستعمرې د بیا نیولو لپاره د هسپانیې د هڅو پر وړاندې او د فرانسې پر وړاندې یې مقاومت وکړ. دغه جګړه یې په ۱۸۳۸ز کال کې د پیسټري جګړې په نامه ونوموله، خو د مکسیکو د مرکزي حکومت پر وړاندې په ټکزاس او یوکاتانا کې د بېلتون غوښتونکو بریا د مکسیکو د حکومت کمزروتیا وښوده، چې څو ځلې پېښه شوه. د مکسیکو پوځ او په مکسیکو کې د کاتولیک کلیسا دواړه غوره بنسټونه وو او له محافظه کار سیاسي لیدلورو سره تر مکسیکو پیاوړي وو.

د ټورنټو مسئله

ولسمشر پولک ټایلر او د هغه ځواکونو ته د ریو ګرانډي سویل ته د تللو امر وکړ. ټایلر له نیوس نه د شاتګ لپاره د مکسیکو غوښتنې له پامه وغورځولې. هغه یوه لنډمهاله کلا (وروسته د فورټ براون/ فورټ ټکزاس په نامه وپېژندل شوه) د ریو ګرانډي په څنډه کې د ماتاموروس، تاماولیپاس ښار ته څېرمه جوړه کړه.^[10]

د مکسیکو ځواکونه د جګړې لپاره چمتو شوي وو. د ۱۸۴۶ز کال د اپرېل په ۲۵مه ۲۰۰۰ مکسیکویي سپرو ځواکونو د کپټان سیټ ټورنټن په مشرۍ د متحده ایالاتو پر ۷۰ کسیزه ګزمه باندې برید وکړ، دغه ګزمه د ریو ګراننډ شمال او د نیوس سیند سویل ته د متنازعې سیمې لپاره لېږل شوې وه. د ټورنټن په شخړه کې د مکسیکو سپرو ځواکونو ګزمه وکړه، چې ۱۱ امریکایي سرتېري یې ووژل او ۵۲ نور یې ونیول.^[11]

د جګړې پای او د سولې شرایط

مکسیکو له نظامي پلوه پیاوړې وه، خو دا چې د مکسیکو ډېر مرکزي ښارونه او خپله د مکسیکو پلازمېنه نیول یې د دې لامل شوه، چې مکسیکو به نور په معمولي جګړو کې له ځانه دفاع ونه شي کړی. مکسیکو د بېلابېلو لورو له کورنیو اختلافاتو سره مخامخ شوه، چې جګړې ته د پای ټکی اېښودل دومره اسانه نه برېښېده. په امریکا کې هم د سولې خبرې پېچلې شوې. سوله د ۱۸۴۷ز کال په جنوري کې د کاهوینګا له تړون سره، د کلیفورنیا له تسلیمۍ (د التا کیلفورنیا مکسیکویي اوسېدونکي) سره د امریکایي ځواکونو پر وړاندې لاسته راغله، خو له دې سره سره د جګړې د پای ته رسولو لپاره د سولې یو لوی او جامع تړون ته اړتیا وه. ^[12]

سرچينې

1. Tucker, Spencer C. (2013). The Encyclopedia of the Mexican-American War: A Political, Social and Military History. Santa Barbara. p. 564.
2. Landis, Michael Todd (October 2, 2014). Northern Men with Southern Loyalties. Cornell University Press. doi:10.7591/cornell/9780801453267.001.0001. ISBN 978-0-8014-5326-7.
3. Greenberg, Amy (2012). A Wicked War: Polk, Clay, Lincoln, and the 1846 U.S. Invasion of Mexico. Vintage. p. 33. ISBN 978-0-307-47599-2.
4. Guardino, Peter. The Dead March: A History of the Mexican-American War. Cambridge: Harvard University Press 2017, p. 71
5. US Army, Military History, Chater 8, Mexican American War and After
6. Davis, Kenneth C. (1995). Don't Know Much About History. New York: Avon Books. p. 143.
7. Zinn, Howard (2003). "Chapter 8: We take nothing by conquest, Thank God". A People's History of the United States. New York: HarperCollins Publishers. p. 169.
8. Rives 1913، م. 658.
9. Alcaraz, Ramón; et al., eds. (1850). The Other Side: or Notes for the History of the War between Mexico and the United States. Translated by Albert C. Ramsey. New York: John Wiley. pp. 1–2. OCLC 1540860.
10. Justin Harvey Smith (1919). The war with Mexico vol. 1. Macmillan. p. 464. ISBN 9781508654759. Archived from the original on June 29, 2016. نه اخيستل شوی October 17, 2015.
11. K. Jack Bauer (1993). Zachary Taylor: Soldier, Planter, Statesman of the Old Southwest. Louisiana State University Press. p. 149. ISBN 9780807118511. Archived from the original on May 14, 2016. نه اخيستل شوی October 17, 2015.
12. Loveman, No Higher Law, p. 87