غزوہ بنی نضیر

غزوہ بنی نضیر، [عربی: غزوۃ بني نضير] مدینہ دے یہودیاں دے نال رسول خداؐ دے غزوات وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ایہ غزوہ غزوہ بنی قینقاع دے بعد یہودیاں دے نال آپؐ دا دوسری جنگ اے جو ہجرت دے چوتھے سال لڑی گئی۔^[1]

غزوہ بنی نضیر
سلسلۂ محارب: رسول خداؐ دے غزوات
فائل:قلعه‌های بنی نضیر.jpg
تاریخ مقام مدینہ محل وقوع شہر مدینہ دے جنوبی علاقے وچ مسجد نبوی تو‏ں 4 کلومیٹر دور۔ نتیجہ اس جنگ وچ مسلماناں نو‏‏ں فتح نصیب ہوئی تے انھاں نے سازشی بنو نضیر نو‏‏ں علاقہ بدر کیتا۔قبیلے دا اک شخص مارا گیا۔ سبب بنو نضیر رسول اللہؐ دے حلیف سن جنہاں نے عہد شکنی کردے رسول خداؐ دے قتل دی سازش بنائی۔ ملک حجاز
فریقین
مسلما‏ن	مدینہ دے یہودی
قائدین
حضرت محمدؐ
نقصانات
	یہودیاں نے ہتھیار ڈال دیئے تے اک اونٹھ دے بوجھ دے برابر سامان لے ک‏ے مدینہ ہور اپنے ہتھیار تے سونا تے چاندی چھڈ دے چلے جانے اُتے آمادہ ہوئے۔
سورہ حشر دی پہلی 17 آیات غزوہ بنی نضیر تے اس قبیلے دی مدینہ بدری دے سلسلے وچ نازل ہوئی ہيں۔

فائل:غزوة بني النضير1.JPG

غزوہ بنی نضیر دا مقام

بنو نضیر بنو قینقاع تے بنو قریظہ سمیت مدینہ وچ رہائش پذیر دوسرے یہودی قبائل رسول خداؐ دے حلیفاں وچ شمار ہُندے سن تے انہاں تیناں قبائل نے پیمان شکنی کيتی۔ ایہ جنگ مسلماناں دی فتح تے بنو نضیر دی مدینہ بدری اُتے منتج ہوئی۔

مدینہ وچ بنو نضیر دی سکونت دا تاریخچہ

قبیلۂ بنو نضیر نے ظہور اسلام تو‏ں قبل یثرب وچ سکونت اختیار کيتی۔ انہاں دے آبائی علاقے دے بارے وچ روایات مختلف نيں۔ یعقوبی دا کہنا اے کہ ایہ قبیلہ، قبیلۂ جُذام دی اک شاخ سی جس نے بعد وچ دین یہود اختیار کیتا تے کوہ نضیر وچ رہائش پذیر ہويا تے بعدازاں اسی پہاڑ دے نام تو‏ں موسوم ہويا۔^[2]

اک روایت ایہ اے کہ اوہ ہارون بن عمران دی اولاد وچو‏ں نيں جو موسیؑ دی وفات تے "سیل عَرِم" نامی سیلاب دے نتیجے وچ اوس و خزرج دے عرب نژاد لوگاں دی اوتھ‏ے آمد دے بعد اس علاقے وچ سکونت پذیر ہوئے سن ۔^[3] اس قسم دی روایات دے مطابق سنہ 70 عیسوی وچ یہودیاں دے نال رومیاں دی جنگ دے بعد بنو نضیر وی دوسرے یہودی قبائل دی مانند فرار ہوکر حجاز وچ مدینہ دے نواحی علاقے بُطْحان وچ آبسے سن ۔^[4]

ابن سعد دا کہنا اے کہ انہاں دے مقام رہائش "الغَرْس" دا علاقہ سی ۔^[5] بنو نضیر تے مدینہ وچ رہائش پذیر دوسرے یہودیاں نے بےپناہ دولت سمیٹ لی۔ چنانچہ اوس و خزرج نے یہودیاں اُتے غلبہ پانے دے لئے غسانیاں تو‏ں مدد طلب کيتی۔ غسانی حجاز وچ آئے تے یہودیاں وچو‏ں وڈی تعداد نو‏‏ں قتل کیتا تے اس دے بعد اوس و خزرج یہودیاں اُتے مسلط ہوئے۔^[6] بعد دے زماناں وچ اوس و خزرج دے درمیان ہونے والی کشمکش وچ بنو نضیر اوس دی حمایت کردے سن ۔^[7]

بنو نضیر دی عہد شکنی

ظہور اسلام دے قریب تے جنگ احد تو‏ں قبل، بظاہر قبیلۂ بنو نضیر دے ابو سفیان دے نال مراسم سن ۔^[8] ہجرت دے بعد بنو نضیر نے وی دوسرے یہودیاں دی مانند مسلماناں دے نال صلح کرلی تے عہد کیتا کہ جے مدینہ اُتے کسی نے حملہ کیتا تو اوہ مسلماناں دے شانہ بشانہ دفاع کرن گے؛ کفار قریش نو‏‏ں کسی قسم دی مالی یا جانی مدد فراہ‏م نئيں کرن گے تے قریش دے نال تجارتی تعلقات برقرار کرنے تو‏ں اجتناب کرن گے۔^[9] لیکن چونکہ بنو نضیر نے اپنا عہد و پیمان پامال کردے رکھ دتا، ماہ ربیع الاول سنہ 4 ہجری وچ ^[10] غزوہ بنی نضیر انجام نو‏‏ں پہنچیا۔

اسی سال عمرو بن امیہ نے ـ جو بئر معونہ تو‏ں لوٹ رہیا سی ـ بنو عامر نامی قبیلے دے دو افراد نو‏‏ں قتل کیتا۔ انہاں افراد نو‏‏ں رسول خداؐ نے امان دی سی۔ عامر بن طفیل نے رسول اللہؐ تو‏ں دیت دا مطالبہ کیتا^[11] تے آپؐ نے دیت دی ادائیگی دے لئے بنو نضیر تو‏ں مدد منگی جو بنو عامر دے حلیف سن ۔^[12] بنو نضیر نے رسول خداؐ دی مدد کیندی حامی بھری لیکن آپؐ دے قتل دی سازش وی تیار کيتی تے عمرو بن جحاش نامی شخص نو‏‏ں مامور کیتا کہ دیوار قلعہ دے پاس اوپر تو‏ں پتھر پھینک کر آپؐ نو‏‏ں قتل کردے۔^[13] رسول اللہؐ وحی دے ذریعے انہاں دے مکر تو‏ں آگاہ ہوئے تے انہاں نو‏ں 10 دن دی مہلت دی کہ ہتھیاراں دے سوا اپنے منقولہ اموال اٹھا کر مدینہ تو‏ں چلے جان تے ہر سال کھجوراں دی فصل اٹھانے دے لئے مدینہ آیا کراں۔^[14]

فائل:قلعه‌های بنی نضیر.jpg

مدینہ وچ بنو نضیر دے قلعاں دے باقیات

منافقین دی سرگرمیاں

منافقین دے سرغنے عبداللہ بن اُبَی، نے بنو نضیر نو‏‏ں رسول خداؐ دی اطاعت تو‏ں باز رکھیا تے وعدہ کیتا کہ اوہ بنو قریظہ نو‏‏ں وی نال ملائے گا تے انہاں دا دفاع کرے گا۔^[15]

جنگ دا آغاز

رسول خداؐ نے عبداللہ بن مکتوم نو‏‏ں مدینہ وچ اپنا جانشین قرار دتا تے علیؑ دی قیادت وچ مسلماناں دا اک لشکر لے ک‏ے^[16] پندرہ دن تک^[17] یا چھ راتاں تک^[18] بنو نضیر دا محاصرہ کرلیا۔ محاصرے دے دوران "غزوک" نامی یہودی نے رسول اللہؐ دے قتل دی ناکم کوشش کيتی جو علیؐ دے ہتھو‏ں مارا گیا۔^[19] بعدازاں پیغمبر خدا نے حکم دتا کہ بویرہ دے علاقے وچ بنو نضیر دے کھجوراں نو‏‏ں کاٹ دتا جائے۔^[20]

جنگ دا انجام

آخر کار بنو نضير دے یہودیاں نے ہتھیار ڈال دیئے تے آمادہ ہوئے کہ صرف اک اونٹھ دے بوجھ دے برابر دا سازوسامان ـ جو سونے، چاندی تے ہتھیاراں اُتے مشتمل نہ ہوئے گا ـ نو‏‏ں لے ک‏ے مدینہ تو‏ں چلے جان۔^[21] انہاں وچو‏ں بعض افراد خیبر چلے گئے جنہاں وچ حُیی بن اَخطب ـ جس دی بیٹی صفیہ سنہ 7 ہجری وچ غزوہ خیبر دے بعد آپؐ دی زوجیت وچ آئیاں ـ تے صفیہ دا پہلا شوہر "ابو الحقیق" شامل سن تے بعض شام چلے گئے۔^[22]

مال غنیمت دی تقسیم

چونکہ ایہ جنگ بغیر کسی لشکر کشی دے ختم ہوئی سی اس بنا اُتے اس جنگ تو‏ں حاصل ہونے والے اموال اُتے مال غنیمت دا اطلاق نئيں ہُندا تے اس وچ تصرف دا حق صرف تے صرف پیغمبر اکرمؐ ہی نو‏‏ں حاصل ہُندی ا‏‏ے۔^[23] ایويں پیغمبر اکرمؐ نے انصار دے نال مشورے دے بعد اسنو‏ں مہاجرین وچ تقسیم کردتا تاکہ انصار دی طرف تو‏ں مہاجرین دی حمایت دا سلسلہ ختم ہو سدے تے مہاجرین اپنے پاواں اُتے کھڑے ہو سکن۔^[24]

سورہ حشر دی آیت نمبر اک تو‏ں ستاراں تک اسی غزوہ تو‏ں متعلق نازل ہوئی ا‏‏ے۔

متعلقہ مضامین

• غزوہ خیبر
• غزوہ بنی قینقاع
• غزوہ بنی قریظہ

حوالے

1. واقدی، کتاب المغازی، ج1، ص363۔
2. یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج2، ص49۔
3. ابو الفرج اصفہانی، الاغانی، ج22، ص343ـ344؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج1، ص410۔
4. ابوالفرج اصفہانی، الاغانی، ج22، ص344؛ حموی، معجم البلدان، ج5، ص290۔
5. ابن سعد، ج2، ص57۔
6. ابو الفرج اصفہانی، الاغانی، ج22، ص344ـ 345۔
7. حلبی، السیرۃ الحلبیہ، ج2، ص264۔
8. دائرۃ المعارف اسلام، چاپ دوم، ذیل "‌نضیر، بنو"۔
9. ابن ہشام، السیرۃ النبویہ، ج2، ص148ـ150۔
10. ابن سعد، طبقات، ج2، ص57؛ ذہبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاہیر و الاعلام، ص243۔
11. ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، ج3، ص199؛ حلبی، السیرۃ الحلبیۃ، ج2، ص263۔
12. ابن سعد، ج2، ص57؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج2، ص551؛ واقدی، المغازی، ج1، ص364۔
13. ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، ج3، ص199ـ200۔
14. واقدی، المغازی، ج1، ص369۔
15. واقدی، المغازی، ج1، ص368؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج2، ص553۔
16. واقدی، المغازی، ج1، ص371؛ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، ج3، ص200۔
17. طبری۔ تاریخ الامم و الملوک؛ابن سعد، طبقات، ج2، ص57۔
18. ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، ج3، ص200۔
19. واقدی، المغازی، ج1، ص371۔
20. یاقوت حموی، معجم البلدان، ج5، ص290؛ابن کثیر، البدایۃ و النہایۃ، ج4، ص77؛ بکری، معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، ج1، ص285۔
21. یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ج2، ص48ـ49؛ حلبی، السیرۃ الحلبیۃ، ج2، 266؛ واقدی، المغازی، ج1، ص372۔
22. حلبی، السیرۃ الحلبیۃ، ج2، ص84، 207؛ابن کثیر، البدایۃ و النہایۃ، ج4، ص75ـ76، 196ـ 198؛ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج2، ص122۔
23. سورہ حشر، آیات ۶ـ ۸
24. ابن هشام، ج۳، ص۲۰۱ـ۲۰۲؛ ابن اثیر، ج۲، ص۱۱۹؛ حلبی، ج۲، ص۸۵؛ حسنی، ص۴۳۹

مآخذ

• ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، بیروت، 1405ہجری قمری / 1985 عیسوی۔
• ابن سعد، الطبقات الکبری، بیروت، 1405ہجری قمری / 1985 عیسوی۔
• ابن کثیر، البدایۃ و النہایۃ، بیروت، 1415ہجری قمری /1995 عیسوی۔
• ابن ہشام، السیرۃ النبویۃ، چاپ مصطفیٰ سقّا، ابراہیم ابیاری، و عبدالحفیظ شلبی، مصر، 1936 عیسوی۔
• ابوالفرج اصفہانی، علی بن حسین، الاغانی، بیروت 1955 عیسوی۔
• بکری، عبداللہ بن عبدالعزیز، معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع، چاپ مصطفیٰ سقّا، بیروت، 1403ہجری قمری /1983 عیسوی۔
• حسنی، ہاشم معروف، سیرۃ المصطفیٰ، بیروت، 1406ہجری قمری /1986 عیسوی۔
• حلبی، علی بن ابراہیم، السیرۃ الحلبیۃ، بیروت، بی‌تا.
• ذہبی، محمدبن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاہیر و الاعلام، المغازی، چاپ عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، 1410ہجری قمری /1990 عیسوی۔
• طبری، محمدبن جریر، تاریخ الطبری: تاریخ الامم و الملوک، چاپ محمدابوالفضل ابراہیم، بیروت، 1382ـ1387ہجری قمری / 1962ـ1967 عیسوی۔
• واقدی، محمدبن عمر، کتاب المغازی، چاپ مارسدن جونز، لندن، 1966 عیسوی۔
• یاقوت حموی، معجم البلدان، بیروت، 1399ہجری قمری /1979 عیسوی۔
• یعقوبی، احمدبن اسحاق، تاریخ الیعقوبی، بیروت، بی‌تا.
• دانشنامہ اسلام، چاپ دوم،

بیرونی ربط

منبع مقالہ:دانشنامہ جہان اسلام

پچھلا غزوہ: حمراء الاسد

رسول اللہؐ دے غزوات غزوہ بنی نضیر

اگلا غزوہ: ذات الرقاع