| کاظمین وچ سید رضی دا مقبرہ | |
| کوائف | |
|---|---|
| مکمل نام | محمد بن حسین بن موسی |
| لقب/کنیت | سید رضی، شریف رضی |
| نسب | موسوی سادات |
| تاریخ ولادت | 359 ھ، |
| آبائی شہر | بغداد |
| تاریخ وفات | 406 ھ |
| مدفن | کاظمین، دیگر قول کربلا |
| نامور اقرباء | سید مرتضی • |
| علمی معلومات | |
| اساتذہ | شیخ مفید • ابوعلی فارسی • قاضی سیرافی • قاضی عبدالجبار • ابن نباتہ • عثمان بن جنی • ہارون تلعکبری • سہل بن دیباجی |
| شاگرد | سید عبداللّه کبایکی حسینی جرجانی • محمد بن علی حلوانی • سید علی بن بندار بن محمد قاضی ہاشمی • ابوبکر نیشابوری • ابو الحسن مہیار دیلمی • محمد بن ابی نصر عکبری |
| تالیفات | نہج البلاغہ • تلخیص البیان فی مجازات القرآن • حقائق التأویل • المجازات النبویہ • خصائص الائمہ • دیوان الشریف الرضی |
| خدمات | |
| سماجی | ادیب • شاعر • نقیب |
محمد بن حسین بن موسی (359۔406 ھ)، سید رضی دے ناں توں معروف، شیعہ علما وچوں نیں۔ اوہ نہج البلاغہ دے مولف تے سید مرتضی دے بھائی نیں۔
ابوالحسن محمد بن الحسین بن موسی، معروف بہ سید رضی و جاں شریف رضی پنجویں صدی ہجری دے معروف شیعہ اثناعشری عالم دین سن۔
اوہ سلطان محمود غزنوی، حکومت آل بویہ، شیخ صدوق، حکیم فردوسی، شیخ طوسی تے اپنے بھائی سید شریف مرتضی دے ہم عصر سن۔
اہل تشیع دے بوہت وڈے عالم دین نیں ـ تسیں دی تالیف کردہ مشہور کتاب نہج البلاغہ اے ـ
سید رضی آل بویہ دے دور حکومت وچ نقابت، قضاوت تے امارت حج ورگے اہم مناصب اُتے فائز سن۔ اوہ آل ابی طالب دے بزرگ ترین شاعراں وچوں سن۔ انہاں دے آثار وچ شعری دیوان موجود اے۔ علم کلام و تفسیر وچ تالیفات دے علاوہ خصائص الائمہ تے تلخیص البیان جیسی تصنیفات دے مصنف نیں۔ انہاں دی اہم ترین تالیف نہج البلاغہ دی جمع آوری اے۔ انہاں نے اک دار العلمی تاسیس کیتا۔ جس دے بارے وچ بعض دا مننا اے کہ اوہ پہلا دینی مدرسہ سی۔ محمد طبری، ابو علی فارسی، قاضی سیرافی، قاضی عبد الجبار معتزلی، ابن نباتہ، ابن جنی، شیخ مفید تے سہل بن دیباجی انہاں دے اساتید وچ شامل نیں۔
نسب تے خاندان
محمد بن حسین بن موسی بن محمد بن موسی بن ابراہیم بن امام موسی کاظم (ع)[4]، سید رضی و شریف رضی[5] دے ناں توں مشہور سادات ہاشمی و آل ابی طالب نال تعلق رکھدے نیں۔ اسی سبب توں انہاں شریف کہیا جاندا سی۔ والد ول توں انہاں سلسلہ نسب 6 واسطیاں توں ستویں امام، حضرت موسی کاظم (ع) نال ملدا اے۔ انہاں دی والدہ دا سلسلہ نسب چوتھے امام حضرت امام سجاد (ع) تک منتہی ہُندا اے۔[6]
انہاں دے والد ابو احمد حسین بن موسی علوی، آل ابی طالب دے علما تے نقباء وچوں سن[7] تے قضاوت و امارت حج انہاں دے سپرد سن۔[8] اوہ عباسی خلٖفاء تے آل بویہ امراء دے نزدیک صاحب مرتبہ سن۔[9]
سید رضی دے فرزند ابو احمد عدنان جو شریف مرتضی ثانی دے ناں توں معروف سن، اوہ اپنے جد دے لقب طاہر ذا المناقب توں ملقب سن۔ انہاں دے چچا سید مرتضی دے بعد بغداد وچ آل ابی طالب دی نقابت انہاں دے سپرد ہوئی۔[10]
ولادت تے وفات
سید رضی دی 359 ھ وچ بغداد وچ ولادت ہوئی[11] تے 6 محرم 406 ھ وچ انہاں نے وفات پائی۔[12] بغداد دے محلہ کرخ وچ انہاں انہاں دے گھر وچ دفن کیتا گیا۔ انہاں دے محل دفن دے سلسلہ وچ دوسرے اقوال وی ذکر ہوئے نیں۔ اک قول دے مطابق، انہاں دے گھر دے خراب ہونے دے بعد سید مرتضی نے انہاں امام موسی کاظم دے حرم کاظمین وچ دفن کیتا۔ اک دوسرے قول دے مطابق جسنوں عبد الحسین حلی صحیح مندے نیں،[13] انہاں کربلا لے جا کر انہاں دے والد دے پہلو وچ دفن کیتا گیا۔ عمدۃ الطالب،[14] الدرجات الرفیعہ تے لولوۃ البحرین[15] جیسی کتاباں وچ اس بات ول تصریح کیتی گئی اے۔[16] ابن میثم (متوفی 679 ھ) نے وی کہیا اے: سید رضی اپنے بھائی سید مرتضی دے ہمراہ اپنے جد امام حسین (ع) دے حرم وچ دفن ہوئے۔[17]
کاظمین وچ سید رضی توں منسوب اک مقبرہ موجود اے۔ لیکن کربلا وچ انہاں توں منسوب کسے قبر دا ناں و نشان مشاہدہ وچ نئیں اے۔[18]
علمی مقام و منزلت
سید رضی نوں نابغہ دہر کہیا گیا اے۔ انہاں فقیہ، متکلم، مفسر تے شاعر دے طور اُتے متعارف کیتا گیا اے۔[19] انہاں نے بعض شیعہ و سنی علما جن وچ شیخ مفید وی شامل نیں، دے سامنے زانوئے ادب تہہ کیتا اے۔ فخار بن معد موسوی توں ابن ابی الحدید معتزلی دے نقل دے مطابق، شیخ مفید نے خواب دیکھیا کہ حضرت زہرا (ع) انہاں دے کول تشریف لیائی نیں جدونکہ حسنین (ع) انہاں دے ہمراہ نیں۔ تسیں نے شیخ توں کہیا کہ انہاں فقہ دی تعلیم دیؤ۔ اس نقل دے مطابق، شیخ مفید اگلی صبح اپنے محل درس وچ بیٹھے ہوئے کہ فاطمہ بنت ناصر مسجد وچ وارد ہوئیاں۔ انہاں دے دوناں بیٹے سید رضی تے سید مرتضی انہاں دے نال سن۔ انہاں نے شیخ توں کہیا وچ اپنے انہاں دوناں بیٹاں نوں آپ دے کول لیائی آں تا کہ تسیں انہاں فقہ دی تعلیم دیؤ۔[20]
سید رضی نے علم نحو دی تعلیم ابو علی فارسی (متوفی ۳۷۷ ھ)، قاضی سیرافی، ابن جنی (متوفی ۳۹۲ ھ) تے علی بن عیسی ربعی شیرازی دے کول حاصل کیتی۔[21] بلاغت ابن نباتہ دے پڑھی، فقہ وچ ابو بکر خوارزمی (متوفی 403 ھ) دی شاگردی اختیار دی[22] تے قرائت قرآن و حدیث دے لئی ابو حفص کنانی دے سامنے زانوئے ادب تہہ کیتا۔[23]
انہاں دے بعض اساتید نے انہاں دے علم و اطلاعات دی تعریف دی اے۔ ابن جنی نے ابو طاہر ناصر الدولہ دے سلسلہ وچ کہے گئے انہاں دے مرثیہ دی شرح دے ضمن وچ سید رضی دے احاطہ علمی دی تعریف دی اے۔[24] سید رضی نے ابو علی فارسی توں روایت نقل دی اے تے انہاں توں کتاب الایضاح دے نقل دا اجازہ وی حاصل دی سی۔[25] سہل بن دیباجی (متوفی ۳۸۰ ھ)[26]، ہارون تلعکبری (متوفی ۳۸۵ ھ)[27]، رَبَعی بغدادی (متوفی ۴۲۰ ھ)[28] تے ابن جوزی نے نقل کیتا اے کہ محمد طبری نے بغداد دے محلہ کرخ وچ موجود اپنے گھر نوں سید رضی نوں عطا کر دتا سی تے انہاں قرآن مجید حفظ کرایا سی۔[29]
غیر شیعہ فقہ و اصول دی تعلیم
سید رضی نے شیعہ اساتذہ دے علاوہ غیر شیعہ اساتید توں وی کسب فیض کیتا۔[30] انہاں نے اہل سنت علما وچوں محمد طبری مالکی، ابو عبد الله جرجانی (متوفی ۳۹۷ ھ)، فقیہ حنفی مسلک،[31] قاضی عبد الجبار معتزلی[32] تے اکفانی قاضی (متوفی ۴۰۵ ھ) دے سامنے زانوئے ادب تہہ کیتا۔[33] انہاں دے غیر شیعہ امامیہ اساتید توں فقہ و اصول فقہ دی تعلیم حاصل کرنے دا تذکرہ وی ہویا اے۔ پچھلے صدیاں وچ علما دوناں مذہب دی احادیث، فقہ و اصول دی تعلیم حاصل کر دے سن تا کہ اوہ اپنے علم و معرفت نوں کمال تک پہچا سکاں۔ اس لئی کہ اس زمانہ وچ امامت تے علم کلام دے سلسلہ وچ مناظرہ و جدل دا رواج سی۔ اسی طرح توں چونکہ سید رضی دے ذمہ قضاوت دا منصب وی سی۔ لہذا اس عہدہ دا تقاضا سی کہ اوہ تمام مذاہب و مسالک دی فقہ دی تعلیم حاصل کرو۔[34]
انہاں دے شاگرد
سید رضی دے بعض شاگرد درج ذیل نیں:
نبوغ شعری
سید رضی شعر گوئی وچ وی مہارت رکھدے سن۔ سید محسن امین عاملی دے بقول انہاں دی شعر گوئی نے دوسری چیزاں اُتے غلبہ حاصل کر لیا سی۔[43] انہاں نے اپنا پہلا قصیدہ دس سال کچھ زیادہ دی عمر وچ کہیا سی۔[44] سید رضی، متنبی (303۔354 ھ) و ابو العلاء معری (363۔449 ھ) جداں شاعر دے معاصر سن۔حوالےدی لوڑ؟ ابو حکیم المعلم عبداللّه خبری (متوفی ۴۷۶ ھ) نے انہاں دے اشعار وچوں 6300 توں زائد ابیات اک دیوان وچ جمع کیتے نیں۔ 385 ھ وچ انہاں دے کچھ اشعاد صاحب بن عباد دے ہاتھ لگے تو انہاں نے اک شخص نوں بغداد بھیجیا تا کہ اوہ انہاں دے دیوان توں اک استنساخ کر دے اک نسخہ انہاں بھیجے۔ جن سید رضی نوں اس بات دا علم ہویا تو انہاں نے اپنے دیوان دا اک نسخہ انہاں دے لئی بھیجیا۔[45]
سید رضی دی شعر گوئی دا مقصد علویاں تے آل ابی طالب دی زندگی نوں بیان کرنا سی جو حق تے قدرت توں محروم سن۔ رثائیات، انہاں دے مراثی دا مجموعہ اے جو انہاں نے اپنے زمانہ دے بزرگاں، دوستاں، رشتہ داراں تے شہدائے کربلا دے بارے وچ نظم کیتے نیں۔ سید رضی نے مقام فخر وچ اپنی قدیم عزت و شرف نوں یاد کیتا اے تے انہاں اُتے افتخار کیتا اے۔[46]
|
؎ رمت المعالی فامتنعن و لم یزل ؎ و صبرت حتی نلتهن و لم اقل |
سماجی اقدامات
نقابت
اصلی مضمون:نقابت
سید رضی دے زمانے وچ خلافت بنی عباس دا دور حکومت سی۔ جدونکہ عراق اُتے آل بویہ حکمرانی کر دے سن۔[50] سید رضی سیاست مداراں، حکمراناں، بزرگان دین تے اہل قضاوت توں قریبی رابطہ رکھدے سن۔[51]
سن 367 ھ وچ بغداد اُتے عضد الدولہ دے تسلط دے بعد اس نے شیعہ سنی تنازعے نوں کم کرنے دے لئی ابو احمد (سید رضی دے والد) تے چند دوسرے شیعہ بزرگان نوں 369 ھ وچ حراست وچ لے لیا تے انہاں قلعہ اصطخر (فارس) وچ بھیج کر قید کر دتا۔[52] 379 ھ وچ حاکم وقت نے ابو احمد نوں انہاں دے تمام مناصب واپس کر دیئے، لیکن انہاں نے پیری دی وجہ توں سارے مناصب اپنے بیٹے سید رضی دے حوالے کر دیئے۔[53] سید رضی 21 برس دی عمر وچ بغداد وچ علویاں دے نقیب بن گئے۔[54]
مدرسہ دارالعلم دی تاسیس
سید رضی نے طلاب تے اپنے شاگرداں دے لئی اک مکان مہیا کیتا تے اسنوں مدرسہ دی شکل عطا کر دے اس دا ناں دارالعلم رکھیا۔ انہاں نے دار العلم دے لئی اک کتاب خانہ تے تمام وسائل دے نال اک مخزن فراہم کیتا تے اس وچ طلاب دی ضروریات دی اشیاء جمع کر دتیاں۔[55] انہاں نے دار العلم دے مخزن نوں عبد السلام بن حسین بصری دے سپرد کیتا[56] تے طلاب دی تعداد دے حساب توں کلید بنوا کر انہاں دے دتیاں تا کہ انہاں جدوں وی ضرورت ہو اوہ اوتھے توں خود لے لیں۔[57]
البتہ اکثر مورخاں تے سیرت نگار خواجہ نظام الملک طوسی (متوفی 485 ھ)، (سلجوقی دور دے دو بادشاہاں دے وزیر) نوں جو مدرسہ نظامیہ بغداد دے موسس سن، پہلا شخص سمجھتے نیں جس نے اسلام وچ علوم اسلامی و دینی دی تعلیم دے لئی مدرسہ قائم کیتا۔[58]
علمی آثار
اصلی مقالہ: فہرست آثار سید رضی
سید رضی فقہ، کلام، تفسیر، حدیث تے شاعری وچ صاحب تصنیف نیں۔ انہاں وچوں بعض دا دوسری زباناں منجملہ فارسی زبان وچ ترجمہ ہو چکیا اے۔ نجاشی تے آقا بزرگ تہرانی دوناں نے انہاں ول منسوب 12 کتاباں دا تذکرہ کیتا اے۔
1۔ نہج البلاغہ؛ حضرت علی (ع) دے خطبات، خطوط تے مختصر اقوال دا مجموعہ اے۔ سید رضی نے اسنوں سن 400 ھ وچ مکمل کیتا۔ اوہ اسنوں اپنے لئی قابل فخر سمجھدے سن۔ اس دے انتخاب دا معیار انہاں نے ادبی فصاحت و بلاغت نوں قرار دتا سی۔
2۔ خصائص الأئمہ
3۔ حقائق التنزیل
4۔ مجاز القرآن
5۔ الزیادات فی شعر أبی تمام
6۔ تعلیق خلاف الفقہاء
7۔ مجازات الآثار النبویہ
8۔ تعلیقہ فی الإیضاح لأبی علی
9۔ الجید من شعر ابن الحجاج
10۔ الزیادات فی شعر ابن الحجاج
11۔ مختار شعر أبی إسحاق الصابی۔[59]
12۔ ما دار بینہ و بین أبی إسحاق من الرسائل شعر
13۔ تلخیص البیان
14۔ اخبار قضات بغداد
15۔ دیوان شعر
16۔ الرسائل
17۔ الزیادات فی شعر الصابی و ابی تمام
18۔ طیف الخیال
19۔ الحسن من شعر الحسین
20۔ المتشابہ فی القرآن۔[60]
حوالے
- سرو ویاپک ادھکار شناختی: https://d-nb.info/gnd/118896547 — اخذ شدہ بتاریخ: ۱۴ اگست ۲۰۱۵ — اجازت نامہ: Creative Commons CC0 License
- PoetsGate poet ID: https://poetsgate.com/poet.php?pt=174 — اخذ شدہ بتاریخ: ۵ اپریل ۲۰۲۲ — عنوان : بوَّابة الشُعراء
- این کے سی آر اے یو تی آئی ڈی: https://aleph.nkp.cz/F/?func=find-c&local_base=aut&ccl_term=ica=jo2007376733 — اخذ شدہ بتاریخ: ۸ جون ۲۰۲۲
- آقا بزرگ، طبقات اعلام الشیعہ، اسماعیلیان، ج۲، ص۱۶۴.
- آقا بزرگ، طبقات اعلام الشیعہ، اسماعلیان، ج۲، ص۱۶۴.
- جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۲۲.
- محامی، ترجمۃ الشریف المرتضی، ص۹.
- ثعالبی، یتیمة الدہر، ج۳، ص۱۵۵؛ جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۲۲.
- جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۲۳.
- جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۳۳.
- ابن میثم بحرانی، شرح نہج البلاغہ، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۸۹؛ آقا بزرگ، طبقات اعلام الشیعہ، اسماعیلیان، ج۲، ص۱۶۴.
- آقا بزرگ، طبقات اعلام الشیعہ، اسماعیلیان، ج۲، ص۱۶۴.
- سید رضی، حقائق التاویل، مقدمہ حلی، ص۱۱۱، به نقل جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۱۵۰.
- داودی، عمدة الطالب، ص۲۰۰.
- بحرانی، لؤلؤة البحرین، ص۹۷۱.
- جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۱۵۰-۱۴۹.
- ابن میثم بحرانی، شرح نہج البلاغہ، ۱۳۶۲ش، ج۱، ص۸۹.
- قزوینی، المزار، ۱۴۲۶ق، ص۲۵۴.
- امین، أعیان الشیعة، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۲۱۸.
- رجوع کرو: ابن ابی الحدید، شرح نہج البلاغه، ۱۳۳۷ش، ج ۱، ص۴۱؛ جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۲۸.
- جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۳۸-۳۵.
- جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۴۱-۳۷.
- جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۳۹.
- جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۳۸-۳۷.
- جعفری، سید رضی، ص۳۶-۳۵.
- جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۴۲-۴۱.
- جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۴۱.
- جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۳۸-۳۹.
- جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۳۵.
- جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۴۳-۴۲.
- جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۴۲.
- جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۳۷.
- جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۳۷.
- جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۴۳-۴۲.
- جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۴۴.
- جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۴۵.
- جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۴۵.
- جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۴۵.
- جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۴۵-۴۶.
- جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۴۶.
- جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۴۷-۴۶.
- جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۴۷.
- امین، أعیان الشیعہ، ۱۴۰۳ق، ج۹، ص۲۱۸.
- ابن خلکان، وفیات الاعیان، ۱۹۷۱م، ج۴، ص۴۱۴.
- جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۵۴-۵۳.
- آیندی، مقدمہ ترجمه نہج البلاغہ، ۱۳۷۷ش، ص۱۳.
- ابن خلکان، وفیات الاعیان، ۱۹۷۱م، ص۴۱۵.
- ابن خلکان، وفیات الاعیان، ۱۹۷۱م، ص۴۱۵.
- ابن خلکان، وفیات الاعیان، ۱۹۷۱م، ص۴۱۵.
- جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۱۱.
- شریف الرضی، ص۷؛ بہ نقل جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۲۱.
- جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۲۴.
- ثعالبی، یتیمة الدهر، ج۳، ص۱۵۵؛ جعفری، سید رضی، ۱۳۷۵، ص۲۲.
- آقا بزرگ، طبقات اعلام الشیعه، اسماعیلیان، ج۲،ص۱۶۴.
- عمدة الطالب، ص۱۷۱؛ بہ نقل دوانی، سید رضی مؤلف نہج البلاغه، ۱۳۵۹، ص۹۳-۹۴.
- کاخ دلاویز، ص۵۸؛ بہ نقل دوانی، سید رضی مؤلف نہج البلاغه، ۱۳۵۹، ص۹۴.
- رجوع کرو: ۵۲٫۰ ۵۲٫۱ دوانی، سید رضی مؤلف نهج البلاغه، ۱۳۵۹، ص۹۴.
- رجوع کرو: ۵۲٫۰ ۵۲٫۱ دوانی، سید رضی مؤلف نهج البلاغه، ۱۳۵۹، ص۹۴.
- النجاشی، رجال النجاشی، ۱۴۰۷ق، ص۳۹۸.
- آقا بزرگ، طبقات اعلام الشیعہ، اسماعیلیان، ج۲، ص۱۶۴-۱۶۵.
مآخذ
- ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، تحقیق: احسان عباس، بیروت، دارالثقافہ، ۱۹۷۱ ء
- آیندی، عبد المحمد، مقدمہ ترجمہ نہج البلاغہ، دفتر نشر فرہنگ اسلامی، ۱۳۷۷ش
- امین، سید محسن، أعیان الشیعہ، تحقیق: حسن امین، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳مء
- ابن ابیالحدید، شرح نہج البلاغہ، تصحح: محمدابوالفضل ابراہیم، قم: کتابخانہ عمومی آیة الله مرعشی نجفی، ۱۳۳۷ش
- ابن میثم بحرانی، شرح نہج البلاغہ، قم: مرکز النشر مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۳۶۲ش
- جعفری، سید محمد مہدی، سید رضی، تہران: طرح نو، ۱۳۷۵
- دوانی، علی، سید رضی مؤلف نہج البلاغہ، تہران، بنیاد نہج البلاغہ، ۱۳۵۹
- طہرانی، آقا بزرگ، طبقات اعلام الشیعہ، قم، اسماعیلیان، بی تا
- قزوینی، مہدی، کتاب المزار، تحقیق: جودت قزوینی، بیروت، دار الرافدین، ۱۴۲۶ق
- نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی (فہرست أسماء مصنفی الشیعہ)، تصحح: سید موسی شبیری زنجانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۰۷ق
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
