From Wikipedia, the free encyclopedia
بہشت یا جنت، مسلماناں دے عقیدے وچ عالم آخرت وچ اس جگہے نوں کہیا جاندا اے جتھے اللہ دے نیک تے صالح بندے ہمیشہ دے لئی خدا دی نعمتاں توں مستفید رہینگے۔ حضرت آدم تے حوا دا زمین اُتے ہبوط (اترنے) توں پہلے رہنے دی جگہ نوں وی ايسے ناں توں یاد کيتا جاندا اے۔
قرآن وچ 200 توں وی زیادہ آیات تے معصومین دی بہت ساری احادیث وچ بہشت تے اس دی خصوصیات دے بارے وچ بحث ہوئی اے جنہاں وچ بہشت دی مسافت، تعداد بہشت، بہشتی نعمتاں دیاں قسماں، بہشتی نعمتاں دے ثبوندی تے سلبی اوصاف، بہشت وچ موجود اشیاء، بہشت دی غرض و غایت، بہشتیاں دی خصوصیات، اوہ صفات یا اعمال جو انسان نوں بہشتی بناتے نيں، بہشت توں محروم لوک تے بہشتیاں دا جہنمیاں دے نال رابطہ وغیرہ شامل نيں۔
اسلامی اعتقادات وچ بہشت دا وجود اک مسلم تے یقینی امر ہونے دے باوجود مسلمان متکلمین دے درمیان اس گل وچ اختلاف پایا جاندا اے آیا بہشت قیامت برپا ہُندے وقت خلق ہونگے یا حالے وی موجود اے ؟ اس دے علاوہ بہشت تے بہشتی نعمتاں دے جسمانی تے روحانی ہونا وی انہاں چیزاں وچوں اے جنہاں وچ متکلمین چاہے سنی یا شیعہ، دے درمیان اختلاف پایا جاتااے۔
بہشت، عالم آخرت وچ اس مقام نوں کہیا جاندا اے جتھے خدا دے نیک، صالح تے سعادتمند بندے خدا دے دائمی نعمتاں توں منعم ہونگے۔[1] قرآن کریم وچ لفظ جنت (= بہشت) مختلف معانی وچ استعمال ہويا اے ؛ مفسرین نے اہل بیت(ع) توں جنت دی تفسیر وچ منقول روایات تے احادیث توں استفادہ کردے ہوئے سورہ الرحمان دی آیت نمبر 46 وچ لفظ "جنتان" جو اہل اخلاص تے خضوع و خشوع دے نال مختص نيں، دے بارے وچ چار احتمال دتے نيں :
سورہ الرحمن دی آیت نمبر 62 وچ "مِنْ دونِہما" دے ذریعے دو بہشت معرفی کيتی گئی اے۔ اکثر مفسرین دے مطابق ایہ تعمبیر بہشت دے مراتب تے نعمات دے مختلف ہونے دی وجہ توں استعمال ہوئی اے۔ بعض مفسرین نے نچلے بہشت نوں مکانی اعتبار توں تھلے قرار دتا اے۔[4]
قرآن کریم دی 200 توں زیادہ آیات تے معصومین توں منقول بہت ساری احادیث وچ ميں بہشت دے بارے وچ بحث کيتی گئی اے۔[5][6] قرآن کریم وچ بہشت توں مربوط ایات وچ جنہاں مظامین توں بحث کيتی گئی اے اوہ ایہ نيں: بہشت دے اوصاف تے خصوصیات دا بیان، مشخصات اصلی، اندازہ، مکان دے اعتبار توں اس دی وسعت تے نوعیت، نعمتاں دے قسماں، نعمات دے ثبوندی تے سلبی اوصاف، خلقت بہشت دی غرض و غایت، اوہ خصوصیات جو انسان نوں بہشتی بناندی نيں، بہشت توں محروم لوکاں دی خصوصیات تے ساکنان بہشت دا اک دوسرے تے جہنمیاں دے نال رابطہ۔ [7] قرآن کریم وچ اس دنیا دے ختتام تے قیامت دے برپا ہونے دی تاکید دے نال نال دوسری دنیا وچ انسان دی زندگی جاری رہنے تے اوتھے بہشتیاں دے مقام و منصب نوں مختلف تعبیرات دے نال بیان کيتا اے:
قرآن وچ بہشت دے مختلف معانی تے تعبیراں
جنّات عدن، بہشت دا سب توں اعلیٰ درجہ، خدا دے مقرب بندےآں توں مختص بہشت، انبیاء، معصومین، شہداء، صالحین تے صدیقین دے مقام نوں کہیا جاندا اے۔ ایہ درجہ اس قدر اعلیٰ تے ارفع اے کہ نہ کسی اکھ نے اسنوں دیکھیا اے تے نہ کسی دل وچ خطور ہويا اے۔[10] لیکن بعض مفسرین نے اس لفظ دے استعمال نوں مد نظر رکھدے ہوئے جو جمع دے صیغے وچ استعال ہُندا اے، لفظ "عَدْن" نوں اقامتگاہ تے جنت دی عمومی صفت قرار دتا اے۔[11]
دارالسّلام، بہشت دے لئی استعمال ہونے والی اک ہور تعبیر تے اس دی اوصاف وچوں اک صفت قرار دتا اے ؛ بعض مفسرین دے مطابق چونکہ "سلام" خدا دے اسماء وچوں اک ناں اے، پس دارالسّلام یعنی خدا دا گھر ایہ تعبیر بہشت دی شرافت تے مرتبے نوں بیان کرنے دے لئی اے۔ [12]
ابن عباس توں نقل ہويا اے کہ جنّۃ المأوی، جنّۃ النعیم، دارالخلد یا جنّۃ الخلد، دارالسّلام، جنّۃ الفردوس، جنّۃ عدْن تے دارالجلال ورگی تعبیراں خاص بہشت دی طرف اشارہ اے۔[13]
علامہ مجلسی بحارالانوار وچ ،[14] اپنی روش دے مطابق شروع وچ جنت توں مربوط آیات (تقریبا ۲٧۵ آیت) نوں سوراں دی ترتیب توں درج کرکے انہاں دی تفسیر نوں عمدتا طبرسی، فخر رازی تے بیضاوی توں نقل کيتا اے۔
معصومین توں منقول بعض احادیث وچ قرآن وچ آنے والے بہشت دے اسامی دی توضیح دتی گئی اے منجملہ ایہ کہ:
قرآن کریم تے معصومین دی احادیث وچ بہشت دے بعض اوصاف تے خصوصیات ذکر ہوئیاں نيں۔ قرآن دے مطابق بہشت دنیاوی زندگی دے بعد خدا دے نیک بندےآں (الذین سُعِدوا)[21] دی مستقل رہنے دی جگہ اے جو سرسبز و شاداب سایہ دار درختاں دے باغ یا باغات، [22] جاری نہراں (بعض تعبیر دے مطابق "تجری مِنْ تحتہا الانہار)،[23] ابلدے تے جاری چشمے [24] مختلف میوہ جات توں سرشار، [25] تے معتدل آب و ہوا دا حامل اے۔[26]
سورہ آل عمران دی آیت نمبر 133 وچ بہشت دی وسعت نوں زمین تے آسماناں دے برابر تے سورہ حدید دی آیت نمبر ۲۱ وچ آسماناں تے زمین دی وسعت دے برابر جانا گیا اے۔ طبرسی، فخر رازی تے علامہ طباطبایی جداں مفسرین نے این آیات دی روشنی وچ بہشت دی وسعت نوں انسان دے فہم و ادراک توں بالاتر قرار دتا اے۔ [27]
بہشت دا مخلوق ہونا ايسے طرح قیامت توں پہلے خلق ہونا انہاں موضوعات وچوں اے جنہاں دے بارے وچ معصومین توں منقول احادیث وچ بحث ہوئی اے ایتھے نک کہ اسنوں شیعاں دی اعتقادات وچوں شمار کيتا گیا اے۔[28] امام رضا (ع) توں منقول اے کہ بہشت دے مخلوق ہونے توں مراد خلق تقدیری نئيں اے بلکہ بہشت وجود خارجی رکھدا اے تے پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نے شب معراج نوں حقیقی بہشت دا نظارہ فرمایا اے بنابراین بہشت دے مخلوق ہونے دی نفی کرنا پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نوں جھٹلانے دے مترادف اے۔[29]
بعض احادیث وچ اس گل اُتے تاکید کيتی گئی اے کہ ہر شخص دے لئی بہشت تے جہنم وچ پہلے توں جگہ مخصوص کيتی گئی اے تے اس دنیا وچ انجام دینے والے اعمال بتدریج بہشت یا دوزخ وچ اس دے مکان دے اجزاء نوں تکمیل کردیاں نيں۔ ایہ احادیث بہشت تے دوزخ دے موجود ہونے دے لئی مستند قرار پائے نيں۔ [30]
قرآن کریم تے معصومین دی احادیث اس نکتہ اُتے تاکید کردیاں نيں کہ بہشت تے عالم آخرت، جسمانی اے ايسے بنا اُتے جسمانی ہونے وچ دنیا تے آخرت وچ کوئی فرق نئيں اے سوائے دوسری خصوصیات کے۔ علامہ مجلسی تے سید نعمت اللہ جزایری نے امام رضا (ع) توں منقول اک حدیث توں ایہ نتیجہ لیا اے کہ امام رضا(ع) دی نگاہ وچ آخرت دے حالات نوں دنیا دے حالات توں مقایسہ کرنا چاہیدا جس دا لازمی نتیجہ بہشت دا جسمانی ہونا اے۔ امام رضا (ع) نے عمران صابی دے اک سوال دے جواب وچ بہشت وچ خدا دا بندےآں دے لئی قابل روئیت ہونے اُتے استدلال کردے ہوئے فرماندے نيں کہ بہشت وچ رونما ہونے والے واقعات اُتے استدلال صرف تے صرف دنیا وچ رونما ہونے والے واقعات دے ذریعے ہی ممکن اے۔ ایہ جملہ علامہ مجلسی[31] تے اس دے شاگر سید نعمت اللہ جزایری،[32] دے دو توضیح وچوں اک دی بنا پر، اس "اصل" تے قاعدے دا متضمن اے کہ آخرت دے حالات تے واقعات نوں دنیا دے حالات تے واقعات توں مقایسہ کرنا چاہیدا۔[33]
بہشت دے مخلوق ہونے اُتے قرآن کریم دی کئی آیات توں استدلال کيتا جاندا اے ؛ سورہ نجم دی پنجويں آیت جس وچ پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی معراج دا واقعہ بیان ہويا اے، آلعمران دی آیت نمبر 133 تے حدید دی آیت نمبر 21 وچوں ہر اک وچ "اُعدَّت" (= آمادہ کيتا گیا اے ) دی تعبیر استعمال ہوئی اے تے سورہ توبہ دی آیت نمبر 100 جس وچ لفظ "اَعَدَّ" آیا اے [34] جو بہشت تے دوزخ دے حالے موجود ہونے اُتے دلالت کردیاں نيں۔ [35]
ائمہ معصومین توں منقول احادیث وچ وی بہشت دے حالے موجود ہونے نوں صراحت دے نال بیان فرمایا اے تے امام رضا(ع) نے اس حوالے توں پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی معراج توں وی استدلال فرمایا اے۔ ابن حزم[36] تے ابن قیم جوزیہ[37] نے وی بہشت دے مخلوق ہونے اُتے استدلال کردے ہوئے پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی معراج دے بعض واقعات نوں ذکر کيتا اے۔ [38]
اس دے مقابلے وچ بعض افراد معتقد نيں کہ بہشت تے جہنم حالے خلق نئيں ہويا اس حوالے توں انہاں نے عقلی تے نقلی دلائل دے ذریعے استدلال کيتا اے۔ پہلی تے سب توں قدیمی عقلی دلیل، قیامت توں پہلے بہشت دی خلقت دا عبث تے بے ہودہ ہونا اے۔[39] اس استدلال دے لئی دتے گئے بعض جواب ایہ اے کہ خدا دے تمام افعال دی حکمت بندےآں اُتے واضح نئيں اے اس بنا اُتے بہشت دی خلقت نوں عبث تے بے ہودہ قرار نئيں دتا جا سکدا اے۔[40]
جسمانی بہشت دی تاویل "باطنیہ" دی نگاہ وچ مذہب باطنیہ اپنی فلسفی روش دی بنیاد اُتے بہشت دے جسمانی ہونے تے اس دی دوسری خصوصیات توں متعلق قرآنی مضامین دی تأویل کردے نيں تے انہاں مطالب نوں اسرار و رموز قرار دیندے نيں۔ غزالی[41] نے انہاں اُتے صریح تنقید کردے ہوئے اس طرح تفکر کے لازمی نتائج وچوں اک نوں پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم نوں جھٹالانا یا گھٹ توں گھٹ صاحب شریعت دی مخالفت تے دین توں خارج ہونا قرار دیندے نيں؛ خاص کر ایہ کہ قرآن مجید وچ وی وکھ وکھ تھانواں اُتے بہشت تے عالم آخرت دے مختلف اوصاف بیان ہوئیاں نيں۔[42]
بہشت دے موجود ہونے اُتے اعتقاد رکھنا، انہاں خصوصیات دے نال جنہاں دی طرف قرآن کریم تے احادیث وچ اشارہ ہويا اے، دین اسلام دی ضروریات وچوں شمار کيتا جاندا اے تے ایتھے تک کہ قرآن آیات دی اس طرح تأویل کرنا کہ جس توں بہشت دے جسمانی ہونے دا انکار لازم آئے، تاں اسنوں دین اسلام توں انکار شمار کيتا جاندا اے۔[43]
مسلمان متکلمین قرآنی آیات وچ بہشت دے جسمانی ہونے جداں موضوعات دی تاویل کرنے تے قرآن کریم دی تعبیر نوں اسرار و رموز قرار دینے نوں صرف اس صورت وچ جائز قرار دیندے نيں جتھے اُتے انہاں دی تأویل نہ کرنے توں عقلی طور اُتے تناقض وجود وچ آجاندے ہون۔[44] سلیمان بن صالح غصن[45] معتقد اے کہ بہشت دا جسمانی ہونے جداں موضوعات عقلاً قابل قبول نيں تے نقلا وی اس اُتے اجماع قائم اے بنابراین اس دی نظرماں انہاں دی تاویل آن کرنا تے جسمانی ہونے دی نفی کرنا امکان پذیر نئيں اے۔[46]
مَثَلُ الْجَنَّة الَّتی وُعِدَ الْمُتَّقُونَ تَجْری مِنْ تَحْتِها الْأَنْهارُ أُکلُها دائِمٌ وَ ظِلُّها تِلْک عُقْبَی الَّذینَ اتَّقَوْا وَ عُقْبَی الْکافِرینَ النَّارُ(ترجمہ: جس جنت دا پرہیزگاراں توں وعدہ کيتا گیا اے اس دی صفت ایہ اے کہ اس دے تھلے توں نہراں جاری نيں اس دے پھل دائمی نيں تے اس دا سایہ وی (لازوال) اے ایہ پرہیزگاراں دا انجام اے تے کافراں دا انجام آتشِ دوزخ اے ۔)
اسلامی تعلیمات دی رو توں خدا دی خشنودی بہشت دے سب توں اعلیٰ نعمات وچ شمار ہُندا اے۔ اس دے علاوہ بہشت دے مختلف نعمات، کھانے پینے دی اشیاء، بہشت دے محلات، خلعت بہشتی تے دوسری چیزاں دا تذکرہ قرآن دی مختلف آیات وچ ہويا اے ؛ منجلمہ انہاں وچ سورہ الرحمن،[47] سورہ واقعہ،[48] سورہ انسان[49] تے دوسری سورتاں دے آیات۔[50]
خدا دی خشنودی احادیث دے مطابق بہشت دے سب توں افضل نعمت خدا دی خشنودی اے۔ امام علی (ع) نے فرمایا کہ اہل بہشت دا بہشت وچ مستقر ہونے دے بعد انہاں توں کہیا جائے گا کہ بہشت دی نعمات وچوں سب توں افضل تے قیمتی نعمت خدا دی خشنودی تے خدا دی محبت اے جو خدا اہل بہشت دے نال رکھدا اے۔ امام علی(ع) مذکورہ بیان دے بعد سورہ توبہ دی آیت نمبر 71 دی تلاوت فرمائی جس دے بعض کلمات ایہ نيں: "وَرِضْوَانٌ مِّنَ اللَّـہ أَكْبَرُ؛ یعنی خدا دی خشنودی سب توں افضل اے۔[51] پیغمبر اسلام(ص) توں منقول اک حدیث دے مطابق،[52] بہشت دے نعمات توں سب توں کم استفادہ کرنے والے اوہ اے جو انہاں نعمات دی طرف متوجہ رہندے نيں جدوں کہ سب توں زیادہ استفادہ کرنے والے جنہاں دی خدا دے ہاں زیادہ اہمیت اے اوہ ایداں دے لوک نيں جو ہر صبح و شام "بارگاہ" خداوندی دی طرف متوجہ رہندے نيں۔[53]
کھانے پینے دی اشیاء: بہشت وچ موجود کھانے دی اشیاء وچ جس چیز دی طرف قرآن نے زیادہ روز دتا اے اوہ میوہ جات نيں۔ قرآن دی آیات دے مطابق بہشت وچ ہر قسم دے میوہ جات کافی مقدار وچ تے ہمیشہ دے لئی دستیاب ہُندے نيں (کلِّ فاکهة، فاکهة کثیره، مِن کلّ الثمراتِ، فواکه مِما یشتهون، یتخیرون، اُكُلُها دائمٌ [54]اور آسانی توں انہاں نوں انہاں دے درختاں توں توڑیا جا سکدا اے۔ قرآن کریم دو مرتبہ گوشت دے بارے وچ [55] تے اوہ وی پرندےآں دے گوشت (لحم طیرٍ)،[56] دے بارے وچ تذکرہ ملدا اے کہ اہل بہشت ہر وقت چاہے انہاں نوں دریافت کر سکدے نيں۔[57]
سورہ محمد دی آیت نمبر 15 وچ جنّت وچ موجود پینے دی چیزاں دا ناں لیا گیا اے: شراب، شہد، دُدھ تے پانی دی نہراں تے کئی تھانواں اُتے شراپ دے پیالاں دا تذکرہ ملدا اے جس دے شراب نہایت سفید تے لذیز، [58] کافور [59]یا زنجبیل توں معطر، سلسبیل[60] دے چشماں توں پھوٹتے ہوئے مشک یا تسنیم توں معصر ہونگے۔ لفظ شراب [61] تے شراب طہور[62] ہور بہشت دے پینے دی اشیاء وچ شامل ہونگے۔ قرآن کریم وچ جنّت دے شراب نوں اس دنیا دے شراب وچ موجود نقصانات تے عیوب (مستی، سردرد، گناہ دی ترغیب، عقل نوں زائل کرنا) وغیرہ توں مبرا ہونے دی تاکید کيتی گئی اے۔[63]
لباس: ریشم تے حریر دے لباس سونے ، چاندی تے موتیاں دی چوڑیاں،[64] ریشم تے اونی بہترین فرش تے عمدہ تکیہ گاہ[65] سونے دے ٹرے، چاندی دے برتن تے کرسٹل جام [66] تے جوان و خوبصورت خدمتکار (وِلدان، غِلْمان)[67] وغیرہ بہشت دے بعض دوسرے نعمات نيں۔[68]
رشتہ ازدواج: بہشت وچ مؤمنین نوں ملنے والی نعمات وچوں اک پاک و پاکیزہ بیویاں اے جنہں قرآن نے ازواج مطہرہ، [69] تواڈی بیویاں،[70] انہاں دی بیویاں[71] تے "اساں انہاں نوں اک دوسرے دا ہمسر بنایا" [72] توں تعبیر کيتا اے۔ بعض مفسرین نے سورہ رعد دی آیت نمبر 23 تے سورہ غافر دی آیت نمبر 8 توں استناد کردے ہوئے کہیا اے کہ مؤمن میاں بیوی بہشت وچ وی اک دوسرے دے نال زندگی گزاراں گے ايسے انہاں دے آباء و ا جداد تے اولاد وی جے پاک و پاکیزہ ہونگے تاں سب نال رہن گے۔ (سورہ یس دی آیت نمبر 56 تے سورہ زخرف نمبر 70 دے تھلے)[73] اس دی علاوہ قرآن وچ "حور" (اک بار) تے "حورٌ عینٌ" (سفید چہرہ تے سیاہ اکھاں والی عورتاں، تن بار) تے اہل جنت دے نال انہاں دی شادی کيتی طرف اشارہ کردے ہوئے انہاں دی ظاہری صفات(زیبایی و طراوت) کرنے دے نال نال عفت و پاکدامنی تے ہر آلودہ نگاہ توں مخفی تے دور ہونے دی طرف وی تاکید دی اے۔[74]
اکھاں نوں بھلی لگنے والی ہر چیز دا موجود ہونا: سورہ زخرف دی آیت نمبر 71 وچ جنت وچ اکھاں نوں بھلی لگنے والی ہر چیز دی موجودگی (ما تَلَذُّ الاَعین) تے ہر خواہش دے پوری ہونے (ما تَشتَہیہ الاَنفُس) اُتے تصریح کيتی گئی اے۔ بعض مفسرین نے انہاں دو تعبیراں توں ایہ نتیجہ کڈیا اے کہ بہشتی نعمات دے بارے وچ مذکورہ موارد بہشت دے تمام نعمات نئيں نيں بلکہ بہشت دے نعمات اس دنیا وچ انسان دے سوچ تے وہم و گمان توں بالاتر اے۔[75]
بہشت دی دوسری خصوصیات: قرآن کریم وچ بہشت دے ثبوندی صفات دے علاوہ اس دے سلبی صفات دا وی تذکرہ کيتا اے ؛ ثبوندی صفات مانند جاودانگی، امنیت(آمین)[76] پایداری (نعیمٌ مقیمٌ)،[77] پیوستگی (غیرُممنونٍ)،[78] تے ہمیشہ اپنی اختیار وچ ہونا(لامقطوعۃ و لاممنوعۃ)[79] وغیرہ نوں ذکر کرنے دے نال نال اس دے صفات سلبی جداں رنج (نَصَب)،[80] درماندگی (لُغوب)،[81] غم و اندوہ (حَزَن)،[82] ارتکاب گناہ (تأثیم)،[83] ناروا تے بے ہودہ گلاں (لغو، لاغیہ)،[84] جھوٹھ بولنا یا جھوٹی نسبت دینا (كِذّاب)[85] تے مستی تے عقل دی تباہی(غَوْل) وغیرہ[86] نوں وی اس توں نفی دی اے۔
اسلامی تعلیمات وچ انسانی اعمال تے بہشت دے درجات دے درمیان رابطہ اک مسلمہ حقیقت اے لیکن اس دی تفصیل تے اس دے جزئیات دے بیان مثلا ایہ کہ کیہڑا اعمال بہشت دے کس درجے وچ وارد ہونے دا سبب بندا اے وغیرہ دے بارے وچ کوئی واضح تے روشن گل موجود نئيں اے۔[87]
مفسرین منجملہ فخر رازی،[88] نے لفظ "درجات" جو بہشت توں مربوط آیات وچ آیا اے، بہشت دے نعمات دی رتبہ بندی اُتے دلالت کردی اے انسان اپنے اعمال دے مطابق بہشت دے مختلف درجات تے مراتب تک پہنچدا اے۔[89] قرآن کریم تے اسلامی احادیث وچ بہشت دے مراتب دے متفاوت ہونے اُتے بہت زیادہ تأکید کيتا اے۔[90]
پیغمبر اسلام(ص) توں منقول اک حدیث وچ آیا اے کہ بہشت دے درجات نيں تے ہر درجے دا دوسرے درجے توں فاصلہ اس زمین تے آسمان دے فاصلے دے برابر فاصلہ موجود اے۔[91]
قرآن کریماور معصومین دی احادیث وچ بہت سارے افعال تے رفتار بیان ہوئے نيں جنہاں دے انجام دینے توں انسان بہشتی بن سکدا اے تے اس وچ مرد تے عورت وچ کوئی فرق نئيں اے۔[92] ایمان، تقوا تے عمل صالح ايسے طرح بعض دوسری صفات مانند خدا تے اس دے رسول دی اطاعت، حقپذیری، اخلاص تے شرک توں دوری دوسری تمام صفات توں زیادہ قرآن وچ ذکر ہويا اے تے قرآن وچ اہل بشہت نوں انہاں صفات دا حامل قرار دتا اے۔ خضوع و خشوع، خالق دی بارگاہ وچ فروتنی دا اظہار، رفتار و کردا وچ اصلاح، ہويا ہوس توں دوری، سچائی، عفو و درگذر، امانتداری، عہد و پیمان اُتے قائم رہنا، حاجتمنداں دی حاجت روائی، انفاق، بےہودہ کماں تے گلاں توں پرہیز،[93] ہور تکبر توں دوری اختیار کرنا وغیرہ ایداں دے اوصاف نيں جنہاں نوں قرآن نے بہشتیاں دے اوصاف قرا دتا اے۔[94] ايسے حوالے توں بعض افراد دا بشہت وچ داخلہ ممنوع قرار دتا گیا اے ؛ منجملہ انہاں افراد وچ اوہ افراد شامل نيں جو خدا دی نشانیاں نوں جھٹلاندے تے انہاں نوں قبول کرنے توں انکا کردے نيں۔[95]
بعض اخلاقی صفات تے نیک اعمال جو بہشت وچ داخلے دا سبب بندا اے اوہ ایہ نيں: لوکاں دے مشکلات نوں حل کرنا، بندگان خدا نال محبت، نیک تے اچھی گل کہنا، دوسرےآں اُتے ظلم و زیادتی توں پرہیز۔ [96] اس حوالے توں بعض نازیبا حرکتاں جداں جھوٹھ بولنا، چغلی، بندگان خدا دا مزاق اڑانا، بدخواہی، ظالم حکمراناں دے نال انہاں دے ظلم وچ شریک ہونا، اخلاقی لاپروائی تے شرابنوشی وغیرہ ایداں دے افعال تے صفات نيں جو انسان نوں بہشت محروم کرنے دا سبب بندا اے۔ [97]
قرآن کریم دی تن سورتاں (بقرہ: ۳۵؛ اعراف: ۱۹، ۲۰؛ طہ: ۱۱۵، ۱۱٧ و ۱۲۰.) وچ آدم و حوا دی خلقت دی طرف اشارہ کرنے دے ضمن وچ بہشت نوں انہاں دی پہلی محل سکونت قرار دتا اے۔ قرآن دی مطابق حضرت آدم و حوا بہشت وچ ہر قسم دے نعمات توں مالا مال زندگی گزار رہے سن جتھے اُتے انہاں دی ہر قسم دی خواہش پوری ہُندی سی لیکن اس تمام وسائل دے فراہم ہونے دے نال نال انہاں نوں اک معین درخت دی نیڑے جانے توں منع کيتا گیا تھا(یعنی اس درخت دا پھل کھانے توں منع کيتا گیا سی) ايسے طرح انہاں نوں شیطان دے مکر و فریب توں وی خبردار کيتا گیا سی تاکہ شیطان انتقام دی خاطر انہاں دوناں نوں بہشت توں نکالنے دے مزموم ارادے وچ کامیاب نہ ہوئے۔ لیکن قرآن دے مطابق شیطان دا مکر و فریب کارگر ثابت ہويا تے آدم و حوا نوں خدا دی نافرمانی(ترک اولا) تے شیطان دی اطاعت کرنے تے اس ممنوعہ پھل دے کھانے دی وجہ توں بہشت توں کڈ کے زمین وچ انہاں نوں سکونت دتی گئی۔ ایويں زمین اُتے انسانی زندگی دا آغاز ہويا۔[98]
تفاسیر تے کلامی کتاباں وچ اس بہشت دے بارے وچ تن قول مذکور نيں:
فِی الجَنَّة ما لاعَینٌ رَأَت وَلا اُذُنٌ سَمِعَت وَلاخَطَرَ عَلی قَلبِ بَشَرٍ.(ترجمہ: در بہشت چیزہایی وجود دارد کہ نہ چشمی دیدہ، نہ گوشی شنیدہ و نہ بہ خاطر کسی گذشتہ است.)
بہشت و جہنم توں متعلق بہت ساری مستقل لکھتاں لکھی گئیاں نيں اس دے علاوہ بہت ساری مجامع حدیثی وچ وی اکثر جگہاں اُتے بہشت و جہنم توں متعلق احادیث نقل ہوئیاں نيں۔ اس حوالے توں لکھی گئی بعض شیعہ لکھتاں تھلے لکھے نيں:
شیعہ آثار دے علاوہ بعض اہل سنت آثار وچ وی احادیث دی روشنی وچ بہشت و جہنم دے موضوع اُتے بحث کيتی گئی اے منجلمہ ایہ کہ:
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.