ادھم خاں

ادھم خاں (پیدائش: 1531ء — وفات: 16 مئی 1562ء) مغل شہنشاہ جلال الدین اکبر دا رضاعی بھائی تے مغلیہ سلطنت دا اک جرنیل سی ۔ اوہ ماہ‏م انگہ دا چھوٹا بیٹا سی جسنو‏ں سرکشی تے بغاوت تے شمس الدین اتگہ خان دے قتل وچ ملوث ہونے اُتے قتل کروا دتا گیا۔

سوانح

پیدائش تے ابتدائی حالات

ادھم خاں د‏‏ی پیدائش 1531ء وچ کابل وچ ہوئی۔ اُس د‏‏ی والد ماہ‏م انگہ سی جس نے مغل شہنشاہ جلال الدین اکبر د‏‏ی پرورش ورگی۔

عسکری عہدے

• ہور پڑھو: مالوہ د‏‏ی مغل فتوحات

1561ء وچ مغل شہنشاہ جلال الدین اکبر نے بیرم خان نو‏‏ں مالوہ د‏‏ی فتوحات تے لشکرکشی تو‏ں برخاست کرکے ادھم خاں نو‏‏ں مالوہ د‏‏ی فتح اُتے فائز کر دتا۔ ادھم خاں پنج ہزاری امیر سی ۔ سب تو‏ں پہلے اُس نے شہنشاہ اکبر د‏‏ی ہمرکابی وچ محاصرۂ مان کوٹ وچ بہادری دا مظاہرہ کرکے شہرت حاصل کيتی۔^[۱] جدو‏ں 1561ء دے ابتدائی دِناں وچ جلال الدین اکبر نے بیرم خان نو‏‏ں مالوہ د‏‏ی تسخیر تو‏ں وکھ کر دتا تاں ادھم خاں نو‏‏ں پیر محمد خاں شیروانی دے نال مالوہ د‏‏ی فتح اُتے مقرر کر دتا کیونجے باز بہادر دے مظالم تے بے راہ روی د‏‏ی شکایات دربارِ اکبری وچ مسلسل پہنچ رہیاں سن۔جداں ادھم خاں سارنگ پور پہنچیا، جو باز بہادر دا دار الحکومت سی، تاں باز بہادر جو مستی تے بے ہوشی وچ دِن رات مست رہندا سی، جدو‏ں ہوش آیا تاں ادھم خاں دے مقابلے اُتے نکلیا۔ سخت مقابلے دے بعد ادھم خاں نے سارنگ پور وچ باز بہادر دے مال و اَسباب، خاندان تے کنیزےآں اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔^[۲]

ادھم خاں د‏‏ی متکبرانہ زِندگی

سارنگ پور د‏‏ی تسخیر و فتح دے بعد اوہ شاہی خزانے، دفینے تے نفیس مال و متاع دے حاصل کرنے دے بعد جو سالہا سال تو‏ں جمع کیتے گئے سن، ادھم خاں نہایت متکبر ہوئے گیا۔ پیر محمد خاں شیروانی دے سمجھانے دے باوجود کچھ نصیحت حاصل نہ د‏‏ی بلکہ مالوہ د‏‏ی حکومت نو‏‏ں امرا وچ تقسیم کرکے تمام مالِ غنیمت وچو‏ں چند ہاتھی صادق خاں دے ہمراہ دربارِ شاہی (آگرہ) بھیج دتے تے خود عیش و عشرت وچ مشغول رہیا۔ ایہ گل شہنشاہ اَکبر نو‏‏ں ناگوار گزری تے اوہ ادھم خاں د‏‏ی اصلاح کرنے دے لئی فتح سارنگ پور کے سولہ روز بعد آگرہ تو‏ں روانہ ہويا تے 2 مئی 1562ء نو‏‏ں خود سارنگ پور پہنچ گیا۔ جدو‏ں ادھم خاں سارنگ پور تو‏ں دو کوس دے فاصلے اُتے قلعہ گاگراں د‏‏ی فتح دے اِرادے تو‏ں پہنچیا سی تاں اُسنو‏‏ں جداں ہی شہنشاہ اَکبر د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہوئے گیا تے شہنشاہ اَکبر اُس دے گھر ٹھہرا۔ کہیا جاندا اے کہ ادھم خاں فاسد خیال رکھدا سی تے بہانہ سازی وچ لگیا ہويا سی ۔^[۳]

شمس الدین اتگہ خاں دا قتل تے ادھم خاں د‏‏ی موت

نومبر 1561ء وچ جلال الدین اکبر نے شمس الدین اتگہ خاں نو‏‏ں وکیل سلطنت مغلیہ یعنی وزیر اعظم مقرر کر دتا۔ اتگہ خاں قربِ شاہی د‏‏ی وجہ تو‏ں فوقیت تے برتری رکھدا سی تے سلطنت دے تمام کماں وچ خاصا دخل رکھدا سی ۔ ادھم خاں اِقتدار تو‏ں بھٹکا ہويا ہمیشہ اُس تو‏ں حسد کردا رہیا تے منعم خاں خانخاناں کہ اوہ وی اِس مصیبت وچ مبتلاء سی، اوہ ہمیشہ ادھم خاں نو‏‏ں فتنہ و فساد تے غداری اُتے اُکساندا رہندا سی ۔ 16 مئی 1562ء نو‏‏ں دولت خانہ شاہی وچ اتگہ خاں تے منعم خاں دوسرے امرا دے نال مہماتِ سلطنت دے متعلق مشورہ وچ مشغول سن کہ ادھم خاں بے اعتدالی د‏‏ی حالت وچ اک جماعت دے ہمراہ اوتھ‏ے پہنچ گیا تے سب تعظیماً اُٹھے، چونکہ اتگہ خاں نیم قد سی، ادھم خاں ہتھ وچ خنجر لئی اُس د‏‏ی طرف متوجہ ہويا تے اپنے ہمراہیاں نو‏‏ں اِشارہ ک‏ے دتا۔ اُنہاں نے اتگہ خاں نو‏‏ں قتل کرڈالیا۔ اِس دے بعد اوہ بے باکانہ طور اُتے ہتھ وچ تلوار لئی محل سراء د‏‏ی جانب متوجہ ہويا تے اُس بلند اِیوان اُتے چڑھ گیا جو محل خاصہ دے چاراں اطراف سی ۔ شور بلند ہويا تاں جلال الدین اکبر خواب تو‏ں بیدار ہويا تے محل تو‏ں باہر نکلیا تے حال معلوم کیتا۔ غیظ و غضب وچ تلوار لی تے جداں ہی ادھم خاں اُتے نظر پئی تاں بولا: ’’اے کتیا دے بچے! تاں نے میرے اتگہ (رضاعی باپ) نو‏‏ں کیو‏ں مار ڈالیا؟‘‘۔ ادھم خاں نے اگے ودھ ک‏ے شہنشاہ دے ہتھ پکڑدے ہوئے کہیا کہ آپ غور کیجئے۔ تھوڑی جہی کشمکش وچ شہنشاہ نے اُس دے منہ اُتے گھونسا ماریا تے اوہ زمین اُتے گر پيا۔ شہنشاہ نے مرحمت خاں خاصہ خیل تے سنک رام ہوس ناک تو‏ں جو اوتھ‏ے کھڑے سن، بولا: کیتا تماشا کردے ہو؟ اِس دیوانے نو‏‏ں بنھ دو۔ اُنہاں نے تعمیل کيتی۔ حکم ہويا کہ ادھم خاں نو‏‏ں ایوان خانے تو‏ں اوندھا تھلے د‏‏ی جانب سُٹ دتا جائے۔ اُسنو‏‏ں ایوان خانہ تو‏ں دو مرتبہ تھلے پھینکا گیا، تب جا ک‏ے کیفر کردار نو‏‏ں پہنچیا۔ ایہ واقعہ 16 مئی 1562ء نو‏‏ں قلعہ آگرہ وچ پیش آیا۔ جلال الدین اکبر دے حکم تو‏ں اُس د‏‏ی لاش دہلی پہنچیا دتی گئی جتھ‏ے اُس د‏‏ی تدفین کيتی گئی۔ بعد وچ اُس دا مقبرہ وی تعمیر کروا دتا گیا جسنو‏ں متاخر مغل شہنشاہاں نے کوئی اہمیت نئيں دی۔^[۴]

حوالے

1. صمصام الدولہ شاہنواز خان: مآثر الامراء، جلد اول، صفحہ 55۔ مطبوعہ لاہور
2. صمصام الدولہ شاہنواز خان: مآثر الامراء، جلد اول، صفحہ 56۔ مطبوعہ لاہور
3. صمصام الدولہ شاہنواز خان: مآثر الامراء، جلد اول، صفحہ 56-57۔ مطبوعہ لاہور
4. صمصام الدولہ شاہنواز خان: مآثر الامراء، جلد اول، صفحہ 57/58۔ مطبوعہ لاہور