From Wikipedia, the free encyclopedia
کھیتی باڑی جانوراں، پودیاں تے غذا، فائیبر، بائیوفیول، طبی پودیاں تے ہور پیداواراں دی کاشت تے پرجنن اے جو انسانی جیون نوں قائم رکھݨ اتے ودھاؤن لئی ورتی جاندی اے۔ سسائتی انسانی رہتل دے اترادھکار وچّ کھیتی باڑی مکھ ترقی سی، جس وچّ پالتو جانوراں دی کھیتی وچّ غذا دی بہتات پیدا کیتی گئی جو کہ رہتݪ دی ترقی نوں مُتحرک کردی سی۔ کھیتی باڑی دا مطالعہ کھیتی باڑی وعلم وجہوں جانیا جاندا اے۔ کھیتی باڑی دا اتہاس ہزاراں سال پرانا بناؤندا اے، اتے اسدے ترقی نوں بہت سارے وکھو-وکھرے ماحول، سبھیاچاراں اتے تکنالوجِیاں ولوں چلایا اتے متاثر کیتا گیا اے۔ وڈی پدھر اُتے مونوکلک کھیتی لئی کھیتی باڑی مشتمل صنعتی کھیتی پرمکھ کھیتی باڑی تکنیک اے۔
جدید کھیتی باڑی وعلم، پلانٹ بریڈنگ، ایگریکومکل (کیڑے مار دوائیاں تے کھاداں)، اتے تکنیکی ترقی دے بہت سارے ورگاں وچّ کسان دی پیداوار وچّ وادھا ہویا اے، پر اسے ویلے مکمل ماحولیاتی نقصان اتے منفی انسانی صحتَ اثراں دا کارن وی ساہمنے آیا اے۔ پسوں پالن وچ چونویں پرجنن اتے جدید روایتاں نے گوشت دی پیداوار وچ وی وادھا کیتا اے، مگر جانوراں دی بھلائی اتے اینٹیبائیوٹکس، ترقی دے ہارمونس، اتے صنعتی گوشت دے پیداوار وچ عامَ طور تے ورتے جاندے ہور کیمیائی مادیاں دے صحت اثر بارے چنتاواں نوں اٹھایا اے۔ انونشک روپ وچّ سودھے ہوئے جیو کھیتی باڑی دے ودھ راے حصے ہن، بھاویں کہ ایہناں نوں کئی دیساں وچّ پابندی لگائی گئی اے کھیتی باڑی فوڈ پیداوار اتے پانی پربندھن زمین مدعیاں نوں ودھا راے ہن جو کئی مورچیاں اُتے بحث نوں ودھا راے ہن۔ حالَ ہی دہاکیاں وچّ جیکپھراں دی گھاٹ سمیت امتحان اتے پانی سروت دے اہم پتن، اتے گلوبل وارمنگ بارے کھیتی باڑی اتے کھیتی باڑی وچّ گلوبل وارمنگ دے اثراں نوں حالے وی پوری طرحاں سمجھیا نہی گیا۔
پمکھّ کھیتی باڑی پیداواراں نوں عامَ طور اُتے غذا، ریشے، پھیول اتے کچے مال وچ ونڈیا جا سکدا اے۔ خاص غذا وچ اناج (اناج)، سبزیاں، پھل، تیل، گوشت اتے مصالے شامل ہن۔ پھائیبرس وچ کپاہ، انّ، بھنگ، ریشم اتے سن شامل ہندے ہن۔ کچیاں چیزاں وچّ لمبر اتے بانس شامل ہن۔ ہور فائدہ مند سامان وی پودیاں ولوں تیار کیتیاں جاندیاں ہن، جویں ریشناں، رنگاں، نشیلے مادےآں، اتراں، جیوک تیل اتے سجاوٹی اتپاد جویں کٹ پھلّ اتے نرسری پودیاں۔ دنیا دے اک تہائی ورکراں نوں کھیتی باڑی وچّ روزگار دتا جاندا اے، صرف سیوا کھیتر لئی دوجا، حالانکہ پچھلی کئی صدیاں وچّ ترقی یافتہ دیساں وچّ کھیتی باڑی کامیاں دیاں پرتیشتاں وچّ کافی کمی آئی اے۔
کھیتی باڑی شبد، لیٹن شبد "agricultūra" توں اپنایا گیا اے۔ کھیتی باڑی عامَ طور اُتے انسانی گتیودھیاں نوں درساؤندی اے، حالانکہ ایہہ کیڑی، نشکات اتے ایمبروسیا بیلل دیاں کجھ قسماں وچّ وی دیکھیا گیا اے۔ کھیتی باڑی دا ابھیاس کرن لئی قدرتی سروتاں دی ورتوں کرن دا مطلب اے "غذا، فائیبر، جنگل دے پیداواراں، باغبانی فصلاں اتے اوہناں دیاں سبندھت سنوجواناں سمیت جیون نوں بنائی رکھن والیاں وستاں پیدا کرو۔" اس پریبولی وچّ کھیتی یوگ کھیتی باڑی جاں کھیتی باڑی اتے باغبانی، پودیاں دے ودھن، پسوں پالن اتے جنگلات لئی سارے نیم شامل ہن۔ کئی وار جنگلاں اتے کھیتی دے وچکار ہندا اے، جو کہ پرانے لمے پربندھن روٹیشن، مکمل بنام گنجھل دار پربندھن ابھیاساں اتے ترقی نوں مکھ طور اُتے قدرت ولوں، آدمی ولوں نہیں سگوں اس دے آدھار تے کیتا جاندا اے۔ پھر وی، ایہہ منیا جاندا اے کہ جنگلی درجن (جنگلاں دے پربندھن) اتے کھیتی باڑی دے وچکار بہت وڈا علم تبدیلی اتے اوورلیپ اے۔ روائتی کھیتی وچ، دوواں نوں اکثر چھوٹے زمین-جائداد تے وی ملایا جاندا اے، جس نال کھیتی باڑی ماہراں دی معیاد ہندی اے۔
کھیتی باڑی دنیا دے وکھ-وکھ حصیاں وچ ستنتر طور اُتے شروع ہندی اے، تے ٹیکساں دی اک وکھری گٹھ وی شامل ہندی اے۔ پرانے اتے نویں دنیاں دے گھٹو-گھٹو 11 وکھرے کھیتراں نوں مول دے آزاد کیندر وجوں شامل کیتا گیا سی۔ گھٹو گھٹّ 105 ہزار سال توں جنگلی اناج اکتر کیتے گئے اتے کھائے گئے سن۔ قریب 15,000 سال پہلاں میؤسوپوٹامیا وچ سور دے پالتو جانور سن۔ چین وچ 13,500 توں 8,200 سال پہلاں چاول دا پالن کیتا جاندا سی، اس توں بعد مونگ، سوئے اتے ازوکی بینز نے پالنا کیتی۔ میسوپوٹیمیا وچ 13,000 توں لے کے 11,000 سال پہلاں بھیڈاں دا پالن کیتا جاندا سی۔ تقریباً 11,500 سال پہلاں، اٹھ نیولیلیتھ بانی فصلاں، ایممر اتے اینیکنچر کنک، جوآں، مٹر، دالاں، کڑواہٹ دے مچھی، چکڑ دے مٹر اتے سناں نوں لیوینٹ وچ اگایا گیا سی۔ تقریباً 10,500 سال پہلاں جدید ترکی اتے پاکستان دے کھیتراں وچ پشواں نوں جنگلی آرکوچ توں پالن کیتا گیا سی۔ دکھنی امریکہ دے اینڈیز وچّ، آلو دا غذا 10,000 توں 7000 سال پہلاں، بینز، کوکا، لالامیس، الپاک اتے گنی دے سور دے نال کیتا گیا سی۔ لگبھگ اٹھ ہزار سال پہلاں نیو گنی وچ گنا اتے کجھ روٹ سبزیاں دا پالن کیتا جاندا سی۔ جوں نوں 7,000 سال پہلاں افریقہ دے سیہل کھیتر وچّ پالتو بنایا گیا سی۔ کپاہ نوں 5,600 سال پہلاں پیرو وچ پالک کیتا گیا سی، اتے آزاد طور تے یوریشیا وچّ اک انجانی ویلے پالک کیتا گیا سی۔ میسومیرکا وچّ 6000 سال پہلاں جنگلی ٹیزنٹ نوں مکی دے آکار دا پالن کیتا گیا سی۔
مدھ یگ وچ، اسلامی دنیا اتے یورپ وچ، کھیتی باڑی نوں سدھاریاں تکنیکاں اتے فصل دے پراناں دا پرچلت کیتا گیا سی، جس وچ کھنڈ، چول، کپاہ اتے پھل دے رکھاں دی شروعات وی شامل سی جویں کہ ال- انڈلاس 1492 توں بعد، کولمبیئن ادارے نے مکی، آلو، مٹھے آلو اتے منیؤک ورگے دیساں جویں کہ کنک، جوں، چول اتے جھٹن اتے پشواں سمیت جانوراں، پشواں، بھیڈاں اتے بکریاں سمیت امریکہ دیاں نویاں فصلاں لیا۔ بریٹیش کھیتی باڑی سنجم نال شروع ہوئے، پچھلے 200 سالاں وچّ، نیلاتھرک کرانتی دے بعد جلد ہی سنچائی، فصل روٹیشن اتے کھاد نوں پیش کیتا گیا سی۔ 1900 توں لے کے، ترقی یافتہ دیساں وچ کھیتی باڑی، اتے وکاسشیل دیساں وچ گھٹّ حد تک، اتپادکتا وچ وڈا وادھا ہویا اے کیونکہ انسانی کریا نوں مشینیکرن ولوں بدل دتا گیا اے، اتے سنتھیٹک کھاداں، کیڑے مار دوائیاں اتے چونویں پرجنن ولوں سہائتا حاصل کیتی گئی اے۔ ہیبر-بوشر دے طریقے نے اک صنعتی پدھر تے امونیئم نائیٹریٹ کھاد دے سنشلیشن دی آگیا دتی، جس نال فصل دی پیداوار وچ بہت وادھا ہویا۔ جدید کھیتی نے پانی دے پردوشن، بائیوپھل، جنیٹک طور اُتے سودھے ہوئے جیوناں، ٹیرپھ اتے کھیتی سبسڈیاں سمیت سیاسی مدعیاں نوں ابھاریا اے، جس نال جیوک اندولن اتے رینیریٹو کھیتی ورگے وکلپک پہنچ ہن۔
سبھیاچار ایگریکلچر نیؤلیتھک ریوولیوشن دا اتپاد سی؛ جویں کہ ایچّ۔ جی۔ ویلس نے کیہا اے، "رہتل کھیتی باڑی سی۔" اتہاس دے دور وچّ، سبھیاچار اپجاؤ کھیتراں جویں کہ د ورٹیلے کریسینٹ، نال سپیس وچّ آؤندا سی، اتے راج مکھ طور تے سیمابدھّ کھیتی باڑی زمیناں وچّ بنے ہندے ہن۔ چین دی مہان کندھ اتے رومن سامراج دے چکر (سرحداں) سیریل کھیتی دے اکو ہی اتری سرحد دی نشاندیہی ایہہ سیریل بیلٹ ازیکل یگ وچّ قائم سبھیتاواں نوں ماندے ہن اتے سلک روڈ ولوں جڑے ہندے ہن۔
پرانے مصری، جنہاں دی کھیتی سبھ توں نیل اُتے نربھر سی، ندی دی نمائندگی کیتی، دی پوجا کیتی اتے اس نوں اک مہان بھجن وچ اچا کیتا۔ چینی سامراجی عدالت نے کئی حکم جاری کیتے، جس وچ کیہا گیا سی: "کھیتی باڑی اس سامراج دی بنیاد اے۔" مصری، میسوپوٹامئن، چینی اتے انکا سمراٹاں نے اپنے آپ نوں ہر اک لئی نجی مثال دکھاؤن لئی رسمی کھیتاں نوں حل لیا۔
پراتن رننیتیکار، چینی گواان جھونگ اتے شانگ یانگ اتے بھارتی کوتیا نے کھیتی باڑی نوں فوجی طاقت نال جوڑن والے اصول لاگوُ کیتے۔ کھیتی باڑی نے اس گلّ اُتے سیماواں نوں متاثر کیتا کہ کنی دیر تکّ اک فوج نوں اکٹھا کیتا جا سکدا اے۔ شانگ ینگ کھیتی باڑی نوں کہندے ہن اتے اک نوں جنگ کردے ہن۔ کھیتی باڑی دے دیوتیاں دے وشال انسانی پنتھ وچ بہت سارے دیوتے ہن جہڑے کھیتی باڑی اتے جنگ دے کارجاں نوں جوڑدے ہن۔
جویں کہ اتر-پتر کھیتی باڑی دی کرانتی نے رہتل دا نرمان کیتا سی، بریٹیش کھیتی باڑی سودھ (جدید کھیتی باڑی سودھ) نے جدید کھیتی باڑی سودھ دی شروعات کیتی اے، جس نال صنعتی رہتل نوں سنبھوَ بنایا گیا۔ ادیوگ لئی پہلی شرط گھٹّ انسانی طاقت ولوں ودھ اپج سی، جسدے نتیجے وجوں غیر کھیتی باڑی سیکٹراں لئی ودھیرے پرتیشت انسانی طاقت اپلبدھ ہوئی ۔
دہاڑیدارپنیاں وچّ پالتو پشواں دا پربندھ کرنا شامل اے بھنگڑے-رہتے پشو-پالک وچ، پشواں دے پشواں نوں تھاں-تھاں گھاہ، چراؤن، اتے پانی دی بھال وچ بھیجیا جاندا اے۔ سہارا، مدھ ایشیا اتے بھارت دے کجھ حصیاں دے اردھ-سکا کھیتراں وچ اس قسم دی کھیتی دا ابھیاس کیتا جاندا اے۔
کاشت بدلن نال، سارے درخت کٹّ کے جنگل دے اک چھوٹے جاے کھیتر نوں صاف کر دتا جاندا اے اتے کھیتر سڑ گیا اے۔ ایہہ زمین کئی سالاں توں فصلاں لئی ورتی جاندی اے۔ جدوں مٹی گھٹّ اپجاؤ ہو جاندی اے، پھر کھیتر نوں چھڈّ دتا جاندا اے۔ زمین دا اک ہور پیچ چنیا گیا اے اتے اس پرکریا نوں دہرایا گیا اے۔ اس قسم دی کھیتی مکھ طور تے انیکاں بارشاں والے علاقیاں وچ کیتی جاندی اے جتھے جنگل وچ چھیتی توں چھیتی پیدا ہندا اے۔ ایہہ ابھیاس اتر-پورب بھارت، دکھن-پوربی ایشیا، اتے ایمازون بیسن وچّ ورتیا جاندا اے۔
صرف پروار یا مقامی لوڑاں نوں پورا کرن لئی سبسسٹینس فارمنگ دا ابھیاس کیتا جاندا اے، جس نال کتے ہور ٹرانسپورٹ لئی چھڈّ دتا جاندا اے۔ ایہہ مونسون ایشیا اتے دکھن-پوربی ایشیا وچ ڈونگھائی نال پریکٹس کیتا جاندا اے۔
[1]گنجھل دار کھیتی وچ، فصلاں نوں وپاری ادیساں لئی اگایا جاندا اے جویں کہ ویچن لئی۔ کسان دا مکھ مقصد منافع کماؤنا اے، گھٹّ پتلی انوپات اتے نویش دی ودھ ورتوں۔ اس قسم دی کھیتی مکھ طور تے اچّ ترقی یافتہ دیساں وچ کیتی جاندی اے۔
پچھلی صدی وچّ، کھیتی باڑی وچّ وادھا اتپادکتا، سنتھیٹک کھاداں اتے لیبر، پانی پردوشن، اتے کھیتی باڑی سبسڈی لئی کیڑے مار دوائیاں دا بدل وجوں وشیشتا کیتی گئی اے۔ حالَ ہی دے سالاں وچّ روائتی کھیتی باڑی دے باہری ماحول اثراں دے ورودھ اک پرتکریا ہوئی اے، جسدے نتیجے وجوں جیوک، پنرگٹھن اتے ستھائی کھیتی باڑی اندولناں بنائیاں گئیاں ہن۔ اس اندولن دے پچھے پرمکھ طاقتاں وچوں اک یوروپیئن یونین رہا اے، جو پہلی وار 1991 وچّ جیوک خوراک پرمانت سی اتے 2005 وچّ اپنی کامن ایگریکلچرل پالسی (سیئیپی) وچّ سدھار لیا گیا سی تاں جو کموڈٹی نال سبندھت کھیتی سبسڈی نوں ختم کیتا جا سکے، جس نوں ڈیکوپلنگ وی کیہا جاندا اے۔ جیوک کھیتی دے ترقی نے بدلویں تکنیکاں جویں کہ ایکیکرت کیڑے پربندھن اتے چونویں پرجنن وچّ کھوج نوں نواں کیتا اے۔ حالیہ مکھ جینسک طور تے سنشودھت غذا دھارا تکنیکی وکاساں وچّ شامل ہن۔
2007 وچّ، کساناں لئی غیر-خوراک بائیوپھل پھلاں نوں ہور کارکاں نال جوڑن لئی زیادہ رعایتاں، جویں کہ سابقہ کھیتی باڑی زمین دا ترقی، ودھدی آواجائی دی لاگت، جلوایو تبدیلی، چین اتے بھارت وچّ ودھ رہی اپبھوگتا منگ اتے جنسنکھیا وادھا، غذا دی کمی کارن ایشیا، مدھ پورب، افریقہ، اتے میکسیکو وچّ، دے نال-نال دنیا بھر وچّ غذا دیاں قیمتاں نوں ودھاؤن دے نال نال دسمبر 2007 تک، 37 ملکاں نے کھانے دے سنکٹ دا ساہمنا کیتا اتے 20 نے کجھ قسم دے بھوجن-قیمت نینترن لاگوُ کیتے۔ ایہناں وچوں کجھ کمی دے کارن کھانے دے دنگے ہوئے اتے مارو سٹیپڈز وی مارے گئے۔ ایگریکلچرل ڈویلپمینٹ لئی انترراشٹری فنڈ ایہہ مندا اے کہ چھوٹے دھراں دی کھیتی وچ وادھا غذا دیاں قیمتاں اتے سمچی خوراک سرکھیا بارے چنتاواں دے حلّ دا حصہ ہو سکدا اے۔ اوہ حصے وچّ وئتنام دے تجربے تے مشتمل ہن، جو غذا اناج درامدکرتا توں وڈے غذا نریات کرن گئے سن اتے غریبی وچّ اک اہم گراوٹ دیکھی، مکھ طور تے دیس وچّ چھوٹے دھارک کھیتی باڑی دے ترقی دے کارن۔
کھیتی باڑی وچّ اج دے دو مکھ سروکار روگ اتے امتحان وگڑ راے ہن اداہرن لئی، یوگانڈا دی ونش دے کارن کنک اُتے سٹیم رسّ دی اک مہانماری ورتمان وچّ افریقہ اتے ایشیا وچّ پھیل رہی اے اتے کجھ ستھتیاں وچّ 70% جاں اس توں ودھ دے فصلاں دے نقصان کارن وڈی چنتاواں دا کارن بن رہا اے۔ دنیا دی لگبھگ 40% کھیتی باڑی والی زمین گمبھیر روپ نال گھٹی اے۔ افریقہ وچ، سنیوکت راشٹر یونیورسٹی دے گھانا واقع افریقا وچ واقع نیشنل رسورس ارارہ نے کیہا کہ افریقہ وچ جیکر دھرتی دے پتن دے موجودہ رجھان جاری راے تاں 2025 تکّ مہادیپ اپنی آبادی دا صرف 25 فیصدی حصہ کھا سکدا اے۔
کھیتی باڑی دا ڈھانچا تجزیے دے بریڈیلئن سمجھ وچّ اک لمبی معیاد دی بنتر اے۔ وڈے پدھر اُتے کھیتی باڑی ڈھانچا صوبے دے سرگرم گتیودھیاں دی بجائے کھیتری، سماجی، تہذیبی اتے اتہاسک کارک' تے نربھر کردا اے۔ پولینڈ دی طرحاں، جتھے کئی سالاں توں اتیئنت کھیتی باڑی پالیسی چلن دے باو جود، 2002 وچ کھیتی باڑی ڈھانچہ بہت عامَ اے، جو کہ 1921 وچ بھاگاں دے پیریئڈ توں بعد بہت جلدی ملدا اے۔
2009 وچّ، انترراشٹری مدرا فنڈ (ہیٹھاں دیکھو) مطابق، چین دا کھیتی باڑی اتپاد دنیا وچّ سبھ توں وڈا اے، جس توں بعد یورپیئن یونین، بھارت اتے امریکہ شامل ہن۔ ارتھ شاستری کھیتی باڑی دی کلّ کارک اتپادکتا نوں ماپدے ہن اتے اس اپاء ولوں سنیوکت راج امریکہ وچّ کھیتی باڑی لگبھگ 1.7 گنا زیادہ اتپادک اے جو 1948 وچّ سی۔
2011 تک، انٹرنیشنل لیبر آرگینائیزیشن نے کیہا اے کہ قریب اک عرب لوکاں جاں اپلبدھ کم بل دے 1/3 توں ودھ، کھیتی باڑی کھیتر وچّ ورتے گئے ہن۔ کھیتی باڑی وچّ بچیاں دی عالمی روزگار دے لگبھگّ 70% دا سنچالن ہندا اے، اتے بہت سارے دیساں وچّ کسے وی ادیوگ دیاں عورتاں دی سبھ توں وڈی پرتیشت نوں نوکری ملدی اے۔ سیوا کھیتر نے صرف 2007 وچّ کھیتی باڑی سیکٹر نوں سبھ توں وڈا سروؤچّ رزگارداتا وجوں پچھے رکھیا۔ 1997 اتے 2007 دے درمیان، کھیتی باڑی وچّ روزگار دے لوکاں دی پرتیشت چار فیصدی توں ودھ رہی، ایہہ رجھان جاری رہن دی سمبھاونا اے۔ کھیتی باڑی وچ کم کرن والے لوکاں دی گنتی پرتی دیس آدھار اُتے وکھو-وکھری ہندی اے، بہت سارے افریکی دیساں وچ %80 توں ودھ امریکا تے کینیڈا ورگے دیساں وچ %2 توں گھٹّ اے۔ ترقی یافتہ دیساں وچّ ایہ انکڑے پچھلیاں صدیاں وچّ بہت گھٹّ ہن۔ یورپ وچ 16 ویں صدی وچ، مثال دے طور تے، 55 توں 75 پرتشت لوک کھیتی باڑی وچ رجھے ہوئے سن۔ 19ویں صدی وچّ یورپ وچّ، ایہہ 35 توں 65 پرتیشت تکّ گھٹیا سی۔ اسے دیس وچّ اج، ایہہ انکڑے 10% توں گھٹّ ہن۔
کھیتی باڑی، خاص طور اُتے کھیتی کرنا، اک خطرناک ادیوگ اے، اتے دنیاں بھر دے کساناں نوں کم نال سبندھت سٹاں، پھیپھڑیاں دی بیماری، رولے-رکن دی سنوائی دے نقصان، چمڑی دی بیماری، نال ہی کیمیکل دی ورتوں اتے لمی سورج دے ایکسپوجر نال متعلق کجھ کینسر ہون دا خطرہ رہندا اے۔ صنعتی فارماں تے، سٹاں تے اکثر کھیتی باڑی مشینری دی ورتوں شامل ہندی اے، اتے ترقی یافتہ دیساں وچ زہریلہ کھیتی باڑی سٹاں دا اک عامَ کارن ٹریکٹر رولؤور اے۔ کیڑے مار دوائیاں اتے کھیتی وچ ورتیاں جان والیاں ہور کیمیائی مادےآں نوں کرمچاری صحتَ لئی خطرناک وی ہو سکدا اے، اتے کیڑے مار دوائیاں نال سمپرک کرن والے مزدوراں نوں بیماری دا ساہمنا کرنا پے سکدا اے جاں بچے دے جم توں ہون والے نقصان ہو سکدے ہن۔ اک ادیوگ دے روپ وچّ، جس وچّ پروار عامَ طور تے کم وچّ حصہ لیندے ہن اتے فارم اُتے رہندے ہن، پورے پریواراں نوں سٹاں، بیماری اتے موت دا خطرہ ہو سکدا اے۔ نوجوان کامیاں دے گھاتک سٹاں دے عامَ کارن ڈبن، مشینری اتے موٹر واہن نال سبندھت درگھٹناواں شامل ہن۔
انٹرنیشنل لیبر آرگینائیزیشن کھیتی باڑی سمجھدا اے "سارے معاشی کھیتراں وچّ سبھ توں ودھ خطرناک اے۔" ایہہ اندازہ لگاؤندا اے کہ کھیتی باڑی کرمچاریاں وچ سالانہ کم نال متعلق موت دی گنتی گھٹو-گھٹو 170,000 اے، دوجی نوکریاں دی اوسط در دو وار۔ اس توں علاوہ، کھیتی باڑی سرگرمیاں نال متعلق موت، سٹّ اتے بیماری دیاں گھٹناواں اکثر نہیں ملدیاں۔ تنظیم نے کھیتی باڑی کنوینشن، 2001 وچّ سیفٹی اینڈ ہیلتھ ترقی یافتہ کیتی اے، جس وچّ کھیتی باڑی کتے وچّ جوکھماں دے رینج، ایہناں جوکھماں دی روکتھام اتے کھیتی باڑی نال جڑے ویکتیاں اتے سنگٹھناں دے کردار ادا کرنی چاہیدی اے۔
اپلبدھ سنسادھناں اتے اڑچناں دی بنیاد تے فصلاں دے وکھو-وکھرے قسماں وچ فرق اے؛ بھوگول اتے کھیت دی ماحول؛ سرکاری پالیسی؛ معاشی، سماجی اتے راجنیتک دباء؛ اتے کسان دے فلسفہ اتے سبھیاچار۔
کاشت (جاں سلیش اتے برن) نوں بدلن لئی اک پرنالی اے جس وچّ جنگلاں نوں ساڑ دتا جاندا اے، کئی سالاں دی معیاد لئی سالانہ اتے پھر پیڑھیاں دیاں فصلاں دا سمرتھن کرن لئی پوشک تتاں نوں جاری کیتا جاندا اے۔ پھر ایہہ پلاٹ جنگل نوں پھڑن لئی ڈھلی چھڈیا گیا اے، اتے کسان اک نویں پلاٹ وچّ چلے جاندے ہن، کئی سالاں (10-20) بعد واپس آؤندے ہن۔ جے آبادی دی گھنتا ودھدی اے، تاں ایہہ پتلی معیاد گھٹا دتی جاندی اے، جس وچّ پوشٹک تتّ (کھاد جاں کھاد) اتے کجھ مینوئل پیسٹ کنٹرول دی لوڑ ہندی اے۔ سلانہ دی کاشت تیبرتا دا اگلا پڑائ اے، جس وچ کوئی پتلی سماں نہیں اے۔ اس لئی اجے وی زیادہ پوشٹک اتے کیڑے کنٹرول دی لوڑ اے۔
ہور صنعتیکرن راہیں مونوکلچرس دی ورتوں کیتی جاندی اے، جدوں اک رقبے وڈے رقبے وچّ لگائے جاندے ہن۔ گھٹّ بائیوڈائورسٹی دے کارن، پوشٹک تتّ اکسار اے اتے کیڑیاں نے کیڑے مار دوائیاں اتے کھاداں دی زیادہ ورتوں کرن دی ضرورت اے۔ کئی فصلاں، جس وچّ کئی فصلاں اک سال وچّ ترتیب وار ودھیاں ہندیاں ہن، اتے انٹرکرپپنگ کردیاں ہن، جدوں اکو ویلے کئی فصلاں وڈھیاں جاندیاں ہن، ایہہ پولیکلچرز وجوں جانیاں جاندیاں وکھ-وکھ فصل قسماں ہن۔
اپ اپچارک اتے سست واتاورناں وچّ، کھیتی دا سماں اتے حد بارش نال سیمت ہو سکدی اے، جاں تاں ایہہ سال وچّ کئی سالاں دیاں فصلاں دی آگیا نہیں دندا جاں سنچائی دی لوڑ نہیں پیندی۔ ایہناں سارے واتاورناں وچّ پیڑھیاں دیاں فصلاں (کاپی، چاکلیٹ) اگائیاں جاندیاں ہن اتے پرنالیاں دا پریوگ کیتا جاندا اے جویں کہ اینجروپھیرسٹری پرکاری واتاورناں وچّ، جتھے پریا-پرنالیاں مکھ طور تے گھاہ دے روپ وچّ جاں پریری ہندیاں ہن، بہت ہی لابھکاری سالانہ کھیتی پرمکھ کھیتی باڑی پرنالی اے۔
پھلاں دیاں اہم شرینیاں وچّ شامل ہن جویں:- سیریل اتے سوڈوئیسریلز، دالاں (پھلیدار)، چرن اتے پھل اتے سبزیاں۔ دنیا بھر دے وکھ-وکھ کھیتراں وچّ خاص فصلاں دی کاشت کیتی جاندی اے۔ ایپھّ۔اے۔او۔ دے اندازے دے آدھار تے لکھاں میٹرک ٹن وچّ:
| فصل دیاں قسماں ولوں چوٹی دے کھیتی باڑی پیداواراں
(لکھ ٹن) 2004 دے انکڑے | |
|---|---|
| اناج | 2,263 |
| سبزیاں اتے تربوز | 866 |
| روٹس اتے کند | 715 |
| ملک | 619 |
| پھل | 503 |
| گوشت | 259 |
| تیل والیاں فصلاں | 133 |
| مچھی (2001 اندازے) | 130 |
| آنڈے | 63 |
| داݪاں | 60 |
| ویجیٹیبل فائیبر | 30 |
| سروت:: غذا اتے کھیتی باڑی تنظیم | |
جانور، گھوڑیاں، خچراں، بلداں، پانی دے مجھاں، اوٹھ، لالاما، الپاک، گدھیاں اتے کتیاں سمیت، اکثر کھیتاں دی کٹائی، فصلاں دی واڈھی، ہور جانوراں نوں جھگڑا کرن اتے کھریدداراں نوں کھیتی باڑی دے پیداواراں لئی مدد لئی ورتیا جاندا اے۔ پشو-پالن دا مطلب نہ صرف جانوراں لئی جانوراں دی پرورش کرنا جاں جانوراں دے پیداواراں (جویں کہ دودھ، انڈے، جاں انّ) نوں جاری آدھار تے چکنا، پر ایہہ وی کم اتے سنگتی لئی پرجاتی اتے پرجنن دی دیکھبھال لئی اے۔
پشو-پنچھی دے پیداوار پرنالیاں نوں فیڈ سروت دے آدھار تے پریبھاشت کیتا جا سکدا اے، جویں کہ گھاہ دے مشتمل، مکسڈ، اتے بیکھمی۔ 2010 تک، دھرتی دے برف اتے پانی-مکت کھیتر دا 30% پشواں دا پیداوار کرن لئی ورتیا جاندا سی، جسدے نال تقریباً 1.3 عرب لوکاں نوں کم کرن والے کھیتر 1960 اتے 2000 دے درمیان، جانوراں دے پیداوار وچ بہت گنتی وچ وادھا ہویا سی، دوناں سدناں اتے لاش دے بھار وچ، خاص کرکے بیپھ، سور اتے مرغیاں دے وچکار، جس دے پیداوار دا پیداوار 10 دے قریب گنوتا نال ودھیا سی۔ غیر-ماس والے جانور ، جویں دودھ دیاں گاواں اتے انڈا پیدا کرن والیاں مکنیاں، نے اہم پیداوار وادھے نوں دکھایا۔ گلوبل پشو، بھیڈ اتے بکری دے آبادی نوں 2050 دے ذریعے تیزی نال ودھنا جاری رکھن دی سمبھاونا اے۔ ایکواکلاچر جاں مچھی فصلاں، سیمت سرجری وچ انسانی کھپت لئی مچھی دا پیداوار، غذا پیداوار دے سبھ توں تیزی نال ودھ راے کھیتراں وچوں اک اے، جو کہ اوسطاً 9 1 975 اتے 2007 دے وچکار اک سال۔
20 ویں صدی دے دوجے ادھ وچّ، اتپادک نرماں پیدا کرن والے پشواں دے پشواں اتے کراسبریڈیز بناؤن اُتے دھیان کیندرت کردے ہن جو پیداوار ودھاؤندے ہن، جدوں کہ زیادہتر جینیٹک وبھنتا نوں سرکھات رکھن دی لوڑ نوں نظر انداز کردے ہن۔ اس رجھان نے پشواں دیاں نسلاں وچّ جینیٹک وبھنتا اتے سنسادھناں وچّ اہم کمی ولّ اگوائی کیتی اے، جس توں پہلاں بیماریاں دے ورودھ وچّ انوساری کمی اتے پرانیاں نسلاں وچّ پہلاں لبھے گئے مقامی پرورتناں وچّ وادھا ہویا اے۔
گھاہ والا مشتمل پشواں دا پیداوار پودیاں دی سامان جویں کہ شٹلینڈ، رینجلینڈ اتے ریومرنیٹ جانوراں نوں کھاؤن لئی چپلاں تے نربھر کردا اے۔ باہری پوشٹک تتّ ورتیا جا سکدا اے، حالانکہ اک مکھ پوشٹک سروت دے طور تے روڑی نوں سدھا گھاہ دے کھیتر وچّ واپس کیتا جاندا اے۔ ایہہ پرنالی خاص طور اُتے اہم کھیتراں' چ اہم اے جتھے فصل دا پیداوار جلوایو جاں مٹی دے کارن سنبھوَ نہیں ہندا، جو 30-40 ملیان پاسٹرسٹساں دی پرتیندھتا کردے ہن۔ مکس دا پیداوار پرنالی گھاہ دے میدان، چارے دی فصل اتے اناج دیاں فیڈ پھارلاں نوں رائیمرینٹ اتے مونوسیٹرک (اک پیٹ، مکھ طور اُتے مرغی اتے سور) لئی جانوراں دے طور تے ورتدا اے۔ فصلاں لئی کھاد دے طور تے ملک نوں مشرت پرنالیاں وچ دوبارہ ورتیا جاندا اے۔
بھومی-ریہت پرنالیاں کھیتی باڑی دے باہروں خوراک تے نربھر کردیاں ہن، جو معاشی سہکارتا اتے ترقی (اوئیسیڈی) دے میمبر دیساں دے تنظیم وچّ ودھیرے پرکریا وچّ فصل اتے پشواں دے پیداوار نوں جوڑن دے پرتیندھت کردیاں ہن۔ فصلاں دے پیداوار لئی سنتھیٹک کھاداں تے زیادہ بھاری نربھر اے اتے کھاد دی ورتوں اک چنوتی دے نال نال پردوشن دے اک سروت بن جاندی اے۔ صنعتی دیس پولٹری اتے پوکر دیاں بہت ساریاں جدید سپلائی کرن لئی ایہناں اپریشناں دی ورتوں کردے ہن۔ وگیانی اندازہ لگاؤندے ہن کہ 2003 توں 2030 دے وچ پشواں دے پیداوار وچ %75 وادھا سیمت جانوراں دی خوراک دی کریا وچ ہووےگا، کئی وار فیکٹری کھیتی وی کیہا جاندا اے۔ ایشیا وچّ وکاسشیل دیساں وچّ ایہہ وادھا بہت ہو رہا اے، افریقا وچّ بہت گھٹّ ماترا وچّ وادھا ہو رہا اے۔ وپاری پشواں دے پیداوار وچ ورتے گئے کجھ پرمپراواں، جنہاں وچّ وادھے دے ہارمونس دے اپیوگ شامل ہن، ووادگرست ہن۔
کھیتی باڑی اک کھیتی باڑی پرکریا وچّ خاص طور تے اک کھیتر وچّ خاص مزدوری ولوں کھیتی باڑی دی پریکٹس اے، جو کسے شہر وچّ عامَ طور تے کسے وگن والی آبادی دی سیوا وچّ ہندی اے۔
ڈبیاں نوں لاؤنا جاں پوشٹک انولاپوریشن لئی جاں کیڑیاں دے کنٹرول لئی تیار کرن لئی مٹی لایا جان دا ابھیاس اے۔ ٹلج پرمپراگت توں نیند تک وکھری ہندی اے۔ ایہہ مٹی نوں نگھّ کے، کھاد نوں شامل کرن اتے جنگلی بوٹی نوں کنٹرول کرن نال اتپادکتا وچ سدھار کر سکدی اے، پر نال نال مٹی نوں ہور وی پردوشت کرن دا کارن بندا اے، جس نال کاربن ڈائی آکسائیڈ نوں چھڈّ کے جیوک پدارتھ نوں اتاریا جا سکدا اے، اتے مٹی دے جیوانو دی بھرپورتا اتے وبھنتا نوں گھٹا سکدا اے۔
پیسٹ کنٹرول وچ جنگلی بوٹی، کیڑے-مکوڑے، کیٹ اتے روگاں دا پربندھن شامل اے۔ کیمیکل (کیڑے مار دوائیاں)، جیو وگیانک (بائیوکنٹرول)، مکینیکل (ڈرل)، اتے تہذیبی ابھیاساں دی ورتوں کیتی جاندی اے۔ تہذیبی ابھیاساں وچّ فصلاں دی روٹیشن، کلیننگ، کور فصلاں، انٹرکرپیپنگ، کمپوسٹنگ، بچن اتے ورودھ شامل ہن۔ انسٹیگریٹڈ پیسٹ مینیجمینٹ نے ایہناں سارے طریقیاں دی ورتوں کرن دی کوشش کیتی اے تاں جو پیسٹ آبادی نوں نمبر توں ہیٹھاں رکھیا جا سکے جو کہ معاشی نقصان دا کارن بن سکدیاں ہن، اتے کیڑے مار دوائیاں نوں آخری سروت منن دی سفارش کردا اے۔
پوشٹک پربندھن وچ فصلاں اتے پشواں دے پیداوار لئی پوشٹک تتّ دے سروت اتے جانوراں ولوں پیدا کیتے گئے روڑی دے اپیوگ دی تکنیک دونو شامل ہن۔ مادےآں دی کاشت رسائنک غیر-کھاد کھاد، کھاد، ہری کھاد، کھاد اتے کھنج کھنج۔ فصل پوشک تتّ دی ورتو نوں سانتی دیاں تکنیکاں جویں کہ فصل روٹیشن جاں پتلی اتکنیک دے زریعہ نال پربندھن کیتا جا سکدا اے۔ کھاد دی ورتوں پشواں دی دیکھبھال ولوں کیتی جاندی اے جتھے فیڈ دی فصل ودھ رہی اے، جویں کہ پربندھت کجھ گھنتوی چاراگاہاں وچّ، جاں فصلاں جاں چرانداں تے روڑی دے سکے جاں ترل فارمولے نوں پھیلا کے۔
پاݨی دی پربندھن دی لوڑ ہندی اے جتھے بارش ایوگ یا پرورتنیوگ نہیں ہندی، جو دنیاں دے زیادہ تر کھیتراں وچّ کجھ حد تکّ واپردی اے۔ کجھ کسان بارش دی پورتی کرن لئی سنچائی دی ورتوں کردے ہن۔ امریکہ اتے کینیڈا دے ہور کھیتراں جویں کہ گریٹ پلینز، کسان اگلے سال فصلاں دی کاشت لئی ورتن لئی مٹی دی نمی دی سنبھال لئی اک پتوری سال ورتدے ہن۔ کھیتی باڑی دنیا بھر وچّ 70% پانی دی ورتوں نوں درساؤندی اے۔
انٹرنیشنل فوڈ پالسی رسرچ انسٹیچیوٹ دی اک رپورٹ مطابق، کھیتی باڑی تکنالوجیاں دا اک دوجے نال میل-ملا کے جے کھانے دے پیداوار اُتے سبھ توں وڈا اثر ہووےگا؛ اک ماڈل دا استعمال کردیاں ایہہ اندازہ لگایا گیا اے کہ کویں گیاراں تکنیکاں نال کھیتی اتپادکتا، خوراک سرکھیا اتے وپار نوں 2050 تکّ متاثر کیتا جا سکدا اے، انٹرنیشنل فوڈ پالسی رسرچ انسٹیچیوٹ نے پایا کہ بھکھ توں ہون والے خطرے والے لوکاں دی گنتی 40% تکّ گھٹائی جا سکدی اے اتے غذا دیاں قیمتاں قریب ادھے توں گھٹایا گیا۔
"ایکوسسٹم سنوجواناں لئی بھگتان (پی۔ای۔ ایسّ۔) کھیتی باڑی دے کھیتر نوں ہرا کرن لئی یتن پریرت کر سکدا اے۔ ایہہ اک پہنچ اے جو کہ ملاں دی پشٹی کردا اے اتے ہرے کھیتی باڑی پرتھاواں ولوں مہیا کیتیاں جان والیاں ماحول سنوجواناں دے لابھاں نوں انعام دندی اے۔" "انوویٹو پی۔ای۔एस۔ دے اپاء وچّ شہری شہراں ولوں اگراہت سمدایاں وچّ سدھار دیاں ماتراواں اتے نگر پالکا دے اپبھوگتاواں لئی تازے پانی دی گنوتا لئی دہاتی کھیتراں وچّ اچائی والیاں سمدایاں وچّ کیتے جان والے مڑ ونواڑی بھگتاناں نوں شامل کیتا جا سکدا اے۔ مٹی پوشٹک تتاں دے اثراں نوں ٹھیک ڈھنگ نال پربندھن لئی جنگلی سٹیوراں نوں ودھاؤن لئی کساناں ولوں ایکوسوروس بھگتان کساناں نوں سوم نوں بحال کرن اتے سوم اتے ہور پرتھاواں نوں روزگار دین دے یتناں نوں معاوضہ دین لئی کنک دی ضبط اتے نکاسی کٹوتی نوں ہرا کھیتی باڑی پرتھاواں دے کریڈٹ لابھاں دی ادائیگی کرن لئی ودھیاں۔ "
رہتل دی شروعات توں لے کے، ہزاراں سالاں توں منکھتا ولوں فصل سودھ دا ابھیاس کیتا گیا اے۔ پرجنن دے پرتھاواں ولوں فصلاں نوں بدلن نال، پودیاں دے جینیٹک بناؤ نوں بدلدا اے جس نال منکھاں لئی ودھیرے لابھکاری گناں نال فصلاں ترقی یافتہ ہو سکدیاں ہن، اداہرن لئی، وڈے پھلاں جاں بیج، سوکے-سہنشیلتا، یا کیڑے پرتی ورودھ۔ پودے دے پرجنن وچ اہم ترقی جینٹیسسٹ گریگر مینڈڈل دے کم توں بعد چلی۔ پربھاوی اتے پچھتاوے والے سموہاں اُتے اوہناں دا کم، حالانکہ شروع وچّ لگبھگ 50 سالاں توں بہت زیادہ نظر انداز کیتا گیا سی، مگر پودے دے اتپادکاں نے جینیٹکس اتے پرجنن تکنیکاں دی بہتر سمجھ دتی۔ فصل پیدا کرن وچّ تکنیک شامل ہندی اے جویں کہ پودیاں نوں لوڑیندے گن، سوے-حصول اتے کراس-پولنیشن، اتے انو تکنیک جو جیونی روپ وچ جیوانو نوں سنشودھت کردے ہن۔
پودیاں دے وسنیکاں نے صدیاں توں اپج پیدا کیتی اے، بیماری دے ٹاکرا ودھن اتے سوکا سہنشیلتا ودھائی اے، جس نال واڈھی گھٹائی گئی اے اتے فصلاں دے پودیاں دے سواد اتے پوشٹک ملّ وچ سدھار ہویا اے۔ ساودھانیپوروک چون اتے پرجنن فصل پودیاں دیاں وشیشتاواں اُتے بہت اثر پائے ہن۔ 1920 ویاں اتے 1 9 30 دے درمیان پودا چون اتے بریڈنگ نیوزیلینڈ وچّ چراند (گھاہ اتے کلوور) وچّ سدھار مکمل ایکس-ریس اتے الٹراوائلٹ ولوں پریرت اتشوہر دے یتناں (ارتھات شروعاتی جینیٹک انجینیئرنگ) 1950 دے دہاکے وچ اناج دیاں جدید وپاری قسماں جویں کہ کنک، مکی (مکی) اتے جوں پیش کیتیاں گئیاں۔[2]
ہری کرانتی نے "اچّ اپج والیاں قسماں" پیدا کرکے پیداوار نوں بھاری وادھا کرن لئی پرمپراگت ہائیبرڈریشن دی ورتوں نوں پرپھلت کیتا اے۔ اداہرن لئی، امریکہ وچّ مکی (مکی) دی اوسط پیداوار سال 2001 وچّ پرتی اےکڑ وچّ 2.5 ٹن پرتی ہیکٹیئر (پرتی اےکڑ 40 بیسلھ) پرتی 9.4 پرتی ہیکٹر پرتی ہیکٹیئر (150 بکلاں پرتی اےکڑ) توں تکنیک اے۔ اسے طرحاں ، دنیا بھر وچّ اوسطاً کنک دی پیداوار 1 99 2 وچّ 1 توں گھٹّ / 1 ہیکٹیئر توں ودھ کے 2.5 ٹن / ہیکٹیئر توں ودھ گئی اے۔ دکھنی امریکی اوسط موسمی اوسط کنک دی پیداوار تقریباً 2 ٹن / ہیکٹیئر، افریکی 1 ٹن / اے۔ سنچائی نال 3.5 توں 4 ٹن / ہیکٹیئر تک۔ اس دے الٹ، فرانس ورگے دیساں وچّ کنک دی اوسطاً کنک 8 ٹن توں ودھ اے۔ پیداوار وچّ بدلاو مکھ طور تے جلوایو، جینیٹکس، اتے تیبر کھیتی تکنیکاں (کھاد، رسائنک پیسٹ کنٹرول، ترقی توں بچن لئی ترقی نینترن) دے پدھر وچّ پرورتن لئی اے۔[3][4]
جینیٹک طور تے سودھے ہوئے جیو (جی ایمّ او) جیو جیو ہن جنہاں دی جینیٹک سامان جینیٹک انجینیئرنگ تکنیکاں ولوں بدلی گئی اے جو عامَ طور تے ریکومینینٹ ڈیئینئے تکنالوجی وجوں جانیاں جاندیاں ہن۔ جینیٹک انجینیئرنگ نے نویاں فصلاں لئی لوڑیندے گرملے بناؤن لئی ورتوں کرن والے جین والیاں نوں اپلبدھ زیناں دا وستھار کیتا اے۔ جینیٹک انجینیئرنگ ولوں فصلاں وچّ پریرت کجھ گن ہن: ودھ رہی ٹکاؤتا، پوشن سنبندھی سامان، کیڑے اتے وائرس دے ٹاکرے اتے جڑی-بوٹیاں دی سہنشیلتا۔ کجھ لوکاں لئی، GMO فصلاں خوراک سرکھیا اتے کھانیاں دے لیبلاں دی چنتا دا کارن بندیاں ہن کئی دیساں نے جی ایمّ ایپھّ غذا اتے فصلاں دے پیداوار، آیات جاں ورتوں اُتے روک لگا دتی اے، جو سمبھاوی صحتَ مکیاں، کھیتی باڑی وبھنتا اتے غیر-جیر۔ایمّ۔ ورتمان وچّ اک عالمی سندھی، بائیوسیپھیٹی پروٹوکول، جی ایمّ ایمّ دے وپار نوں نیم بدھ کردی اے۔ جی ایمّ ایپھّ ولوں کیتے گئے کھانیاں دے لیبلنگ بارے چرچہ چل رہی اے، اتے جدوں یورپیئن یونین دے موجودہ ویلے وچّ سارے جی ایمّ ایپھّ غذا نوں لیبل دین دی لوڑ اے، تاں امریکہ نہ کردا۔
جڑی بوٹیاں توں بچاء کرن والے بیج دی جینی اسدے جینوم وچ پائی جاندی اے جس نال پودیاں نوں جڑی-بوٹیاں دے نال لگن والے برتن، جویں کہ گلائیپھوسیٹس شامل ہن، نوں برداشت کرن دی اجازت دندی اے۔ ایہہ بیجاں کسان نوں اک فصل اگاؤن دی آگیا دندیاں ہن جو روائتی فصل نوں نقصان پہنچائے بناں جنگلی بوٹی نوں قابو کرن لئی جڑی-بوٹیاں دے نال چھڑکاء کیتا جا سکدا اے۔ بھرون ہتھیاراں ولوں ورتیاں جان والیاں فصلاں دنیاں بھر وچ کساناں ولوں ورتیاں جاندیاں ہن جڑی-بوٹیاں دے مادےآں دی ودھدی ورتوں دے نال، گلائیپھوسیٹ-آدھارتسیٹ ہرجاناشدا سپریء دی ورتوں وچ وادھا ہویا اے۔ کجھ علاقیاں وچ گلائیپھوسیٹ رودھک بوٹی ترقی یافتہ کیتے گئے ہن، جس نال کساناں نوں ہور جڑی-بوٹیاں وچ جا سکدے ہن۔ کجھ ادھئیناں وچّ مکمل گلائیپھوسیٹ دی ورتو کجھ فصلاں وچّ آئرن دی کمی نوں جوڑدیاں ہن، جو کہ اک فصل پیداوار اتے اک پوشک تتاں دی چنتا اے، سمبھاوی معاشی اتے صحتَ دے اثر دے نال۔
اتپادکاں ولوں ورتیاں جان والیاں ہور جی ایمّ ئی ای فصلاں وچ کیڑے-رودھک فصلاں شامل ہن، جس وچ مٹی دے بیکٹیریا بیسیلس تھیورنگسس (بیٹی) توں اک زین اے، جو کہ کیڑے-مکوڑیاں نوں خاص ٹشو پیدا کردی اے۔ ایہہ فصلاں پودیاں نوں کیڑے-مکوڑیاں ولوں نقصان توں بچاؤندا اے۔ کجھ مندے ہن کہ روائتی پرجنن دے ابھیاساں ولوں اسے جاں بہتر کیٹ-رودھک وشیشتا نوں حاصل کیتا جا سکدا اے اتے وکھ وکھ کیڑیاں دے پرتیرودھ نوں ہائیبرڈئیشن جاں جنگلی سپیسیز دے نال کراس-پولننگ راہیں حاصل کیتا جا سکدا اے۔ کجھ معاملیاں وچّ، جنگلی جیو روائتی گناں دا پرائمری سروت ہندے ہن؛ ٹماٹر دیاں جنگلی آبادی دے نال ٹماٹراں دے کٹن نال کجھ ٹماٹر کساناں نے 19 بیماریاں دا ورودھ کیتا اے۔
کھیتی باڑی، جس نوں کھیتی دے ڈھنگ نال لاگوُ کیتا گیا اے، کیٹناشک، پوشٹک تپش، بہت زیادہ پانی دی ورتوں، قدرتی ماحول دے نقصان اتے سمتل ہور سمسیاواں دے ذریعے سماج اُتے باہری لاگت لگاؤندی اے۔ یوکے وچّ کھیتی باڑی دی اک 2000 دا ملانکن 1996 وچّ 2,343 ملیان پونڈ جاں پرتی ہیکٹیئر 208 دے کلّ باہری خرچیاں دا نردھارن کیتا۔ امریکہ وچّ ایہناں لاگتاں دا وشلیشن 2005 وچّ ہویا کہ کھیتی باڑی لگبھگ 5 توں 16 عرب ڈالر (پرتی ہیکٹیئر $ 30 توں $ 96) لگاؤندی اے، جدوں کہ پشواں دے پیداوار وچّ 714 ملیان ڈالر دا وادھا ہندا اے۔ دوویں ادھئیناں، جو کہ وتی اثراں اُتے پوری طرحاں کیندرت کردیاں ہن، نے سٹہ کڈھیا اے کہ باہری لاگتاں نوں اندرونی بناؤن لئی ہور زیادہ کیتا جانا چاہیدا اے۔ اوہناں دے وشلیشن وچ سبسڈیاں وی نہیں سن، پر اوہناں نے نوٹ کیتا کہ سبسڈیاں کھیتی باڑی دی لاگت نوں سماج اتے وی متاثر کردیاں ہن۔ 2010 وچّ، سنیوکت راشٹر ماحول پروگرام دے انترراشٹری سنسادھن پینل نے کھپت اتے پیداوار دے ماحول اثر نوں درساؤن والی اک رپورٹ شائع کیتی۔ مطالعہ وچ پایا گیا اے کہ کھیتی باڑی اتے کھانیاں دی کھپت ماحول دے دباء دے سبھ توں اہم ڈرائیوراں، خاص طور اُتے رہائش بدلن، جلوایو تبدیلی، پانی دے استعمال اتے زہریلے پردوشت دے دو۔ 2011 UNEP گرین ارتھووستھا دی رپورٹ مطابق "[اک] امتحان ورتوں دے بدلاو چھڈن توں بعد، سمچے طور اُتے 13 فیصدی اینتھروپوجینک گلوبل جی۔ایچو۔ جی۔جی۔جی۔ اتپن کردا اے۔ اس وچ اینجیرونک کھاداں ایگرو-رسائنک کیڑے مار دوائیاں اتے جڑی-بوٹیاں دی ورتوں نال نکلن والیاں جی۔جی۔جی۔ ایہناں انپٹاں دے پیداوار دے نتیجے وجوں ادیوگاں نوں صنعتی اتسواں وچّ شامل کیتا گیا اے) اتے جیوک اورجا-توانائی دی امپٹّ۔ "اوسطاً سانوں پتہ لگدا اے کہ دوجی پیڑھی دے بائیوپھوئل پیداوار لئی کھیتی باڑی اتے جنگلات دے پیداواراں دی کلّ گنتی 3.8 بلیئن ٹن پرتی سال 2011 اتے 2050 دے وچکار (شروعاتی سالاں دوران اچّ ترقی در، سال 2011–2020 لئی 48 فیصدی اتے 2020 دے بعد اوسط 2 فیصدی سلانہ وادھا) وشلیشن کیتا گیا۔ "
سنیوکت راشٹر دے اک سینئر ادھیکاری اتے سنیوکت راشٹر دی اک رپورٹ دے سہِ لکھاری اس سمسیا بارے دسّ راے ہنننگ سٹینفیلڈ نے کیہا کہ پشو دھنّ اج دے سبھ توں گمبھیر ماحول دیاں سمسیاواں لئی سبھ توں اہم یوگداناں وچوں اک اے۔ پشو-پنچھی دے پیداوار وچ کھیتی باڑی لئی ورتی جاندی ساری زمین دا 70% حصہ، جاں گریہہ دے 30% زمین دی جمیعت اے۔ ایہہ گرینہاؤس گیساں دا سبھ توں وڈا سروت اے، جو کہ گرینہاؤس گیساں دے 18% دے لئی ذمہ وار اے جویں کہ CO2 دے سماناریاں وچّ منیا جاندا اے۔ تلنا کرکے، سارے آواجائی وچّ سی ایؤ 2 دے 13.5% کمی آؤندی اے۔ ایہہ منکھی-سبندھت نائیٹرس آکسائیڈ (جس وچ 296 وار CO 2 دی گلوبل وارمنگ دی سمرتھا اے) دا 65% اتے منکھی-متاثر میتھین (جو کہ CO 2 دے روپ وچ تاپمان 23 گناں زیادہ اے) دا 37% پیدا کردا اے۔ ایہہ 64% بندا اے۔ امونیا ایمیشن پشو-پنچھی دی وستھار نوں جنگلی قتل عام دی گڈی چلاؤن والی پرمکھ کارک وجوں ورتیا گیا اے۔امیزن بیسن وچ 70% پہلاں والے جنگلی علاقے نوں ہن گوداماں ولوں پھڑھیا جاندا اے اتے باقی بچے خوراک کیپس لئی ورتیا جاندا اے۔ جنگلاں دی کٹائی اتے زمینی پتن دے ذریعے، جانور وی جیو-وودھتا وچ کٹوتی کر رہا اے۔اس توں علاوہ، یو۔اینّ۔ای۔پی۔ کہندا اے کہ "عالمی دے پشواں دے میتھین دے پردوشن نوں موجودہ پرنالیاں اتے کھپت دے نمونیاں دے مطابق 2030 تک 60 فیصدی تکّ ودھاؤن دا انومان اے۔"
امتحان پرورتن، مال اتے سنوجواناں حاصل کرن لئی زمین دی ورتوں، دھرتی دے ماحول نوں بدلن والا سبھ توں اہم طریقہ اے، اتے اس نوں بائیوڈائوینسی دے نقصاناں وچ چلا ئے جان دی طاقت سمجھیا جاندا اے۔ انساناں ولوں پرورعنصر زمین دی انمانت انداز 3 9 توں 50% تکّ بدلدے ہن۔ امتحان وگڑائی، ماحول فنکشن اتے اتپادکتا وچ لمبے ویلے دی گراوٹ، دنیاں بھر وچ 24% زمین تے ہون دی سمبھاونا اے، جس وچ کھیتی-باڑی وچ ودھیرے پرتیکرتی دتی گئی اے۔ یو۔اینّ۔-ایف۔اے۔ایپھّ۔او دی رپورٹ گھٹاؤن پچھے ڈرائیونگ کارک وجوں امتحان پربندھ دا حوالہ دندی اے اتے رپورٹ کردی اے کہ 1.5 عرب لوک گھٹیا زمین اُتے بھروسا کردے ہن۔ ڈگریڈیشن، جنگلاں دی کٹائی، ماروتھلتا، مٹی دی کمی، کھنج دی گھاٹ، جاں کیمیا وعلم (ایسڈشن اتے سلنائیزیشن) ہو سکدی اے۔
یوٹوپھیکشن، جلوسکی پرنالی وچ بہت زیادہ پوشٹک تتّ جو ایلگل کھڑدا اے اتے اینوئیکسیا دا نتیجہ اے، مچھی دی مارن، جانوراں دی گھاٹ نوں نقصان پہنچاؤندا اے، اتے پین اتے ہور صنعتی ورتوں لئی پانی نوں لایق دندا اے۔ کھیتی باڑی لئی بہت زیادہ گربھدھارن اتے کھاد کم، اتے نال ہی اچّ پشواں دی سنبھال لئی سنگھنشیلتا کارن پوشٹک (مکھ طور تے نائیٹروجین اتے فاسفورس) کھیتی باڑی والی زمین توں نکلن اتے لیچ ہو جاندا اے۔ ایہہ پوشٹک تتّ سمندری جیوانو پرنالیاں دے یوٹوروپھیشن وچ یوگدان پاؤن والے مکھ بے روک پردوشت ہن۔ [5]
تازے پانی دے سنسادھناں دے 70% تکّ کڈھواؤن لئی کھیتی باڑی کھاتے۔ کھیتی باڑی پانی سپلائی دے پانی توں اک وڈا ڈراء اے، اتے ورتمان وچّ اک اسنتلن در اُتے ایہناں بھومیگت پانی دے سروتاں توں کھچیا جاندا اے۔ ایہہ لمبے ویلے توں ایہہ جانیا جاندا اے کہ اتری چین، اپلے گنگا اتے پچھمی امریکہ دے کھیتراں وچّ وکھ وکھ کھیتراں وچّ ایکوائیپھراں دی کمی ہو رہی اے، اتے ایران، میکسیکو اتے سؤدی عرب وچّ جہازراناں لئی نویں مصلے اگے ودھائے گئے ہن۔ ادیوگ اتے شہری کھیتراں ولوں پانی دے سنسادھناں اُتے ودھ رہا دباء، جسدا مطلب اے کہ پانی دی کمی دی ودھ رہی اے اتے کھیتی باڑی پانی دی گھٹّ ورتوں دے نال عالمی دی ودھ رہی آبادی لئی ودھیرے خوراک پیدا کرن دی چنوتی دا ساہمنا کر رہی اے۔ کھیتی باڑی دے پانی دی ورتوں قدرتی گندگی دے وناش، پانی توں پیدا ہون والے روگاں دا وستھار، اتے سیلیکیکرن اتے جل-دھکن راہیں زمین دی وگڑدی تباہی سمیت پرمکھ ماحول دیاں سمسیاواں دا کارن بن سکدی اے، جدوں سنچائی غلط ڈھنگ نال کیتی جاندی اے۔
کیڑے مار دوائیاں دی ورتوں 1950 توں ودھ کے 2.5 ملیان شارٹ ٹو ٹن سالانہ اے، پھر وی کیڑیاں توں فصلاں دی کمی مقابلتاً ستھائی رہی اے۔ ورلڈ ہیلتھ آرگینائیزیشن نے اندازہ لگایا کہ سال وچّ 3 ملیان کیٹناشک زہریلیاں واپردیاں ہن، جس کارن 220,000 موتاں ہندیاں ہن۔ کیڑے مار دوائیاں کیڑے مار آبادی وچ کیڑے مار دوائیاں دے پرتیرودھ لئی چون کردیاں ہن، جس نال "کیٹناشک ٹریڈمل" کیہا جاندا اے جس وچ کیڑے-مکوڑیاں نوں روکن لئی اک نویں کیڑے مار دوائیاں دا ترقی ہندا اے۔
اک وکلپک دلیل ایہہ اے کہ "ماحول نوں بچاؤن" اتے درورتوں روکن دا طریقہ کیڑے مار دوائیاں اتے گنجھل دار اچّ اپجیاں فصلاں دی ورتوں کرنا اے، اک مورت، جو کہ کیندر فار گلوبل فوڈ اشوز دی ویبسائیٹ اے: 'اک پرتی اےکڑ ودھن نال زمین ہور ودھ جاندی اے۔ قدرت ' حالانکہ، آلوچکاں دا دلیل اے کہ ماحول اتے غذا دی ضرورت دے وچکار وپار بند کرنا لازمی نہیں اے اتے ایہہ کیڑے مار دوائیاں صرف چنگی کھیتی باڑی تکنیک جویں کہ فصل روٹیشن نوں تبدیل کردے ہن۔ یو۔اینّ۔ای۔پی۔ پش-پلنّ ایگریکلچرڈ پیسٹ مینیجمینٹ تکنیک دا پریوگ کردا اے جس وچّ انٹرکرپپنگ شامل ہندی اے جو صحیح کیڑے-مکوڑیاں نوں کھچن جاں آکرشت کردے ویلے کیڑیاں نوں دور کرن جاں دور کرن لئی پلانٹ دے اروم دی ورتوں کردا اے۔ "پوربی افریقہ وچ دھکن دی پرکریا نوں لاگوُ کرن نال مکی دی پیداوار وچ اہم وادھا ہویا اے اتے ن-پھکسنگ پھارپھے فصلاں دی سانجھی کاشت نے مٹی نوں بھرپور کر دتا اے اتے پشواں لئی پھیڈراں نوں اناج مہیا کروایا اے۔ گوشت، دودھ اتے ہور ڈیئری اتپاد اتے اوہ کھاد نوں جیوک کھاد وجوں ورتدے ہن جو کھیتاں وچّ پوشٹک تتّ کڈھدے ہن۔
جلوایو تبدیلی وچ تاپمان، بارش (ٹائیمنگ اتے ماترا)، سیؤ 2, سورجی ریڈیئیشن اتے ایہناں تتاں دے سمپرک نال کھیتی باڑی نوں متاثر کرن دی سمرتھا اے۔ اتیئنت گھٹناواں، جویں کہ خشک اتے ہڑ، جلوایو تبدیلی دے پھیلاء ہون دی بھوکھبانی کردے ہن۔ کھیتی باڑی، جلوایو تبدیلی دے اثراں لئی سبھ توں ودھ اسرکھئت کھیتراں وچوں اک اے؛ اداہرن لئی پانی دی سپلائی، کھیتی باڑی دے پیداوار نوں قایم رکھن اتے عالمی دی ودھ رہی آبادی نوں قایم رکھن لئی لوڑیندے غذا دی پیداوار وچّ وادھا حاصل کرن لئی اہم ہوویگی۔ ویہہ-پہلی صدی وچ دریاواں دے وہاء وچ اتار-چڑھاء ودھن دی سمبھاونا اے۔ نیل ندی بیسن (ایتھوپیا، کینیا اتے سڈان) اتے ہور وکاسشیل دیساں دے دیساں دے تجربے دی بنیاد تے، کھیتی لئی اہم سیزناں دوران پانی دے سروتاں دی گھاٹ کارن اپج وچّ 50% تک گراوٹ آ سکدی اے۔ مستقبل وچّ قدرتی سروتاں نوں سنبھالن لئی پرورتنشیل پہنچ دی ضرورت پویگی۔ مثال دے طور تے، ماحول اتے سمرتھ کھیتی تکنیک نوں مُتحرک کرن والیاں نیتیاں، پرتھاواں اتے سادھن اہم ہونگے، جویں کہ جوکھماں اتے کمزورتا دے ملانکن لئی ماحول بارے وگیانک جانکاری دی بہتر ورتوں۔ یوجناکاراں اتے پالیسی نرماتاواں نوں اجیاے ڈھکویں پالسیاں بناؤن وچ مدد دی ضرورت ہوویگی جہڑیاں اجیاے کھیتی باڑی تبدیلی لئی پھنڈنگ نوں مُتحرک کردیاں ہن۔
کھیتی باڑی اسدے بہت سارے روپاں نوں گلوبل وارمنگ نوں گھٹاؤن جاں وگڑ سکدا اے۔ ماحول وچ CO2 دے کجھ وادھے مٹی وچ جیوک مادےآں دی وچھوڑا توں آؤندیاں ہن اتے ماحول وچ نکلن والے زیادہ تر میتھین دے کارن چول دے کھیت جاے مٹی وچ جیوک مادےآں دی وچھوڑا کرکے اتے نال ہی نال فارم جانوراں دیاں عامَ پاچن سرگرمیاں۔ اس توں علاوہ گلی ہاؤس گیساں نائیٹرک آکسائیڈ اتے نائیٹرس آکسائیڈ نوں چھڈّ کے بھنگار جاں ایناؤروبک مٹی وی نائیٹروجن راہیں نشٹ کر دندی اے۔ پربندھن وچّ بدلاو ایہناں گرینہاؤس گیساں نوں چھڈن نوں گھٹّ کر سکدا اے، اتے وایومنڈل وچّ کجھ CO2 نوں ملاؤن لئی مٹی ورتی جا سکدی اے۔ یو۔اینّ۔ای۔پی ولوں سوچنا دتی گئی، "[اک] گریٹپھک جیوک نائیٹرس آکسائیڈ نکاسی دے لگبھگ 58 فی صدی اتے لگبھگ 47 پرتیشت عالمی مینین دے نکاساں دا پیداوار کردا اے۔ گدھے اتے چول فارم میتھین نوں جاری کردے ہن، اپجاؤ کھیتر نائیٹرس آکسائیڈ نوں رلیج کردے ہن اتے رینیاں دے ورنن فصل ترقی یافتہ کرن جاں پشواں نوں کاربن ڈائی آکسائیڈ جاری کرن لئی چکیا جاندا اے۔ ایہناں دوناں گیساں وچّ CO2 (ترتیب وار 298 گنا اتے 25 گنا) نالوں پرتی گنجھل دار گلوبل وارمنگ سمرتھا اے۔ "
کھیتی باڑی دے کھیتر وچّ کئی کارک ہن جو وڈی ماترا وچّ CO2 دے نکاساں وچّ یوگدان پاؤندے ہن۔ سروت دی وبھنتا کھیتی سند دے پیداوار توں کٹائی پیداواراں دے آواجائی تکّ سیما اے۔ کھیتی باڑی سروتاں دے کارن لگبھگ 8% قومی کاربن پیدل چھاپ ایہناں وچوں 75% فارماں دی سہائتا کرن والے کیمیائی مادےآں دے پیداوار توں جاری کاربن نکاس وچوں اے۔ کیٹناشک، جڑی-بوٹیاں، الیمار اتے کھاد پیدا کرن والیاں کارخانیاں وچ گرینہاؤس گیس دا وڈا دوش اے۔ فارم اُتے اتپادکتا اتے مشینری دی ورتوں کاربن نکاس دی اک ہور سروت اے۔ جدید کھیتی وچّ لگائیاں جان والیاں تقریباً ساریاں صنعتی مشیناں جیوک اندھن ولوں چلایا جاندا اے۔ ایہہ ینتر پرکریا دی شروعات توں اخیر تکّ جیو پھیول بالن کر راے ہن۔ ٹریکٹر اس سروت دا مول ہن۔ ٹریکٹر الیکٹرول نوں جلاؤن جا رہا اے اتے صرف چلاؤن لئی سیئیس 2 جاری کر رہا اے۔ وکھ وکھ اکائیاں دے نتھی ہون اتے ہور طاقت دی لوڑ دے کارن مشینری توں نکلن والی ماترا دی ماترا مٹی دی تیاری دے پدھراں دے تھرمل دے دوران اتے ہلا دی ورتوں امتحان نوں خراب کرن لئی کیتی جائیگی۔ ترقی در دے دوران پمپاں اتے سپریئر فصلاں نوں ہائیڈریٹ رکھن لئی ورتیا جاندا اے۔ اتے جدوں فصلاں اک چکر نوں چنن لئی تیار ہندیاں ہن جاں پھر جوڑن والے ورتے جاندے ہن۔ ایہناں قسماں دیاں مشیناں وچ وادھو توانائی دی لوڑ ہندی اے جس نال مڈھلے ٹریکٹراں توں کاربن ڈائی آکسائیڈ دے ودھن دا پدھر ودھ جاندا اے۔ کھیتی باڑی وچّ CO2 دے نکاس لئی انتم مکھ یوگدان پیداوار دے آخری ٹرانسپورٹ وچّ اے۔ وڈی ماترا وچّ کھیتی باڑی سبسڈی کارن مقامی کھیتی پچھلے سیکنڈ وچّ گرایا جا رہا سی۔ کریانے دی دوکان وچّ ختم ہون توں پہلاں بہتے فصلاں سینکڑے میلاں وچّ وکھ وکھ پروسیسنگ پلانٹاں وچّ بھیجیاں جاندیاں ہن۔ ایہہ برآمد آواجائی دے جیوک بالن سادھناں راہیں کیتی جاندی اے۔ لازمی طور اُتے ایہہ آواجائی کاربن ڈائی آکسائیڈ دے نکاساں وچّ شامل ہندی اے۔
کجھ مکھ ادارےآں کھیتی باڑی دے اندر-اندر کھیتی نوں پرپھلت کر رہیاں ہن جویں کہ مکھ دھارا دے کھیتی لئی اگے ولّ۔ موجودہ کھیتی طریقیاں نے پانی دے سنسادھن، اچّ پدھری ڈھاہ اتے مٹی دی اپجاؤ طاقت گھٹائی اے۔ انٹرنیشنل واٹر مینیجمینٹ انسٹیچیوٹ اتے یو۔اینّ۔ای۔پی۔ دی اک رپورٹ مطابق، ورتمان پرتھاواں دی ورتوں نال کھیتی نوں جاری رکھن لئی لوڑیندے پانی دی لوڑ نہیں اے؛ اس لئی فصل دی پیداوار نوں مُتحرک کرن لئی پانی، زمین اتے پریاورن دے سروت کنے اہم ہن، اس بارے مڑ وچار کیتا جانا چاہیدا اے۔ رپورٹ وچّ ماحول اتے روزی-روٹی کڈھواؤن نوں مانتا دین، ماحول اتے ماحول نوں مانتا دین اتے وکھ-وکھ اپبھوگتاواں اتے ہتاں دے ادھیکاراں نوں سنتلن دین دا سجھاء دتا گیا اے۔ اجیاے اپاء اپنائے جان دے نتیجے وجوں بے انصافی نوں سنبودھت کرن دی ضرورت ہندی اے، جویں غریباں توں امیر لوکاں لئی پانی دی پنر-نردھارن، ودھیرے لابھکاری کھیتی باڑی لئی زمین دی کلیئرنگ، جاں جیٹلینڈ پرنالی دی سانبھ سنبھال جس نال مچھیاں پھڑن دے ادھیکاراں نوں روکیا جا سکدا اے۔
تکنالوجی وچ ترقی ترقی دے نال کساناں نوں سند اتے سادھناں وچ سہائتا حاصل کردی اے تاں کہ کھیتی نوں ہور زیادہ ٹکاؤ بنایا جا سکے۔ نوینیاں تکنالوجیاں نے نویاں تکنیکاں پیدا کیتیاں ہن جویں کہ کنوروزن ڈرریج، اک کھیتی پرکریا جس نال امتحان نوں نقصان، پانی دے پردوشن نوں روکن اتے کاربن سکھنیپن نوں ودھاؤن وچ مدد ملدی اے۔
انٹرنیشنل فوڈ پالسی رسرچ انسٹیچیوٹ (آئی ایپھّ۔پی۔آر۔آئی۔) دی اک رپورٹ مطابق کھیتی باڑی تکنالوجیاں دا اک دوجے نال میل-ملا کے جے کھانے دے پیداوار اُتے سبھ توں وڈا اثر اے؛ اک ماڈل دا استعمال کردیاں ایہہ اندازہ لگایا گیا اے کہ کس طرحاں دیاں گیاراں تکنیکاں نال کھیتی اتپادکتا، خوراک سرکھیا اتے وپار نوں 2050 تکّ متاثر کیتا جا سکدا اے، آئیئیپھپیارآئی نے پایا کہ بھکھ توں ہون والے خطرے والے لوکاں دی گنتی 40% تک گھٹائی جا سکدی اے اتے کھانیاں دیاں قیمتاں لگبھگ ادھیاں گھٹائیاں جا سکدیاں ہن۔
کھیتی باڑی معاشیات معاشیات نوں درساؤندا اے کیونکہ ایہہ "[کھیتی باڑی] وستاں اتے سنوجواناں دا پیداوار، ونڈ اتے کھپت" نال سبندھت اے۔ 1800 دے اخیر وچّ مطالعہ دے انوحکمرانی وجوں مارکیٹنگ اتے وپار دے عامَ سدھانتاں دے نال کھیتی باڑی دے پیداواراں دا سنیوگ کرنا اتے 20 ویں صدی وچّ کافی وادھا ہویا۔ حالانکہ کھیتی باڑی معاشیات دا مطالعہ حالَ ہی وچّ اے، بھاویں کہ کھیتی باڑی وچّ پرمکھ رجھان پورے اتہاس وچّ راشٹری اتے انترراشٹری ارتھچاریاں نوں متاثر کردے ہن، کرائےدار کساناں توں لے کے اتے امریکن سول یدھ توں بعد امریکن یدھ توں بعد یوروپی سامراج دی یورپی سامراج پرنالی دے حصے وجوں۔ یونائیٹڈ سٹیٹس اتے ہور تھاواں اُتے فوڈ پروسیسنگ، ونڈ اتے کھیتی باڑی مارکیٹنگ دے کارن، کدے-کدے ملّ دیاں چیناں دے طور' تے جانے جاندے ہن، جدوں کھیتی باڑی دے کارن ہوئے خرچے گھٹّ گئے ہن۔ ایہہ کھیتی دی ودھ توں ودھ سمرتھا نال متعلق اے، جو سپلائی چین ولوں مہیا کیتی جاندی قیمت دے وادھے دے ودھے ہوئے پدھر (جویں بہت زیادہ پروسیسڈ پیداواراں) دے نال ملدی اے۔ مارکیٹ اکسارتا نال کھیتر وچّ وی وادھا ہویا اے، اتے بھاویں بازار دی ودھ رہی وادھا دی کلّ سمبھاونا کشلتا وچّ وادھا ہویا اے، بدلاء اتپادکاں (کساناں) اتے کھپتکاراں توں معاشی سرپلس نوں مڑ ونڈدا اے اتے پینڈو سماجاں لئی منفی اثر ہو سکدا اے۔
قومی سرکار دیاں نیتیاں کھیتی باڑی پیداواراں لئی قرضے، سبسڈیاں، ٹیرپھ اتے ہور اپاواں دے روپ وچ معاشی بازاراں نوں اہم روپ وچ بدل سکدیاں ہن۔ گھٹو گھٹّ 1960 دے دہاکے توں، آیات / نریات پابندیاں، وٹاندرا در دیاں نیتیاں اتے سبسڈیاں دے اک سمیل نے وکاسشیل اتے ترقی یافتہ دنیا دے دوناں کساناں نوں متاثر کیتا اے۔ 1980 ویاں وچّ، ایہہ واضع سی کہ وکاسشیل دیساں دے غیر-سبسڈی والے کساناں نوں قومی نیتیاں توں ماڑے اثر دا ساہمنا کرنا پے رہا اے، جو کہ فارم پیداواراں لئی کھیتی باڑی نال گھٹّ گلوبل بھاء بناؤندے ہن۔ 1980 اتے 1980 دے دہاکے دے مدھ وچ کئی انترراشٹری سمجھوتیاں نوں لاگوُ کیتا گیا سی جس وچ سیمت کھیتیباتاں، سبسڈیاں اتے ہور وپاری پابندیاں سن۔
حالانکہ، 2009 تکّ، گلوبل کھیتی باڑی اتپاد دیاں قیمتاں وچّ اجے وی نیتیگت ڈھنگ نال چلن والے ڈرافٹ دی بہت وڈی رقم سی ٹیکسس دے کارن مکھ طور تے ٹیکساں دے کارن کھنڈ، دودھ اتے چاول دی وپاری وترن دی سبھ توں وڈی رقم والے تنّ کھیتی باڑی اتپاد سن۔ تلسیداراں وچّ، تلھھی قسم دے ٹیکس دی سبھ توں وڈی رقم سی، مگر سمچے طور تے، فیڈ اناجاں اتے تلہنیاں وچّ جانوراں دے پیداواراں نالوں ٹیکساں دا بہت گھٹّ پدھر سی۔ 1980 دے دہاکے توں، کھیتی باڑی پالیسی وچّ عالمی پدھری سدھاراں دوران پالسی-چلائیسی گئے بھٹکنیاں نے پشواں دیاں وستواں وچّ اک وڈا کمی دیکھی اے۔ اس پرکریا دے باو جود، کجھ فصلاں جویں کہ کپاہ، اجے وی ترقی یافتہ دیساں وچّ سبسڈی نوں ویکھدے ہن، جو کہ عالمی دیاں قیمتاں نوں نقلی طور تے گھٹاؤندے ہن، غیر-سبسڈی والے کساناں نال وکاسشیل دیساں وچّ مشکل پیدا کردی اے۔ غیر-پروسیسڈ چیزاں (جویں کہ مکی، سوئیبین، گاواں) عامَ طور تے کوآلٹی نوں درساؤن لئی گریڈ کیتیاں جاندیاں ہن۔ گنوتا اتپادک نوں حاصل ہون والی قیمت نوں متاثر کردا اے چیزاں نوں عامَ طور اُتے پیداوار دے ماترا ولوں سوچت کیتا جاندا اے، جویں کہ آئتن، نمبر جاں بھار۔
کھیتی باڑی وعلم جیو وعلم دا اک مکمل بہو-ودئک کھیتر اے جس وچّ صحیح، قدرتی، معاشی اتے سماجی وعلم دے بھاگ شامل ہن جو کھیتی باڑی دے ابھیاس اتے سمجھ وچّ ورتے جاندے ہن۔ (ویٹرنری سائنس، پر پشو وعلم نوں اکثر پریبولی توں باہر رکھیا جاندا اے۔)
| Economy | Countries by agricultural output in 2015 (billions in USD) |
|---|---|
(01)  چین |
۱,۰۸۸ |
(02)  بھارت |
۴۱۳ |
| (—) سانچہ:EU | ۳۳۳ |
(03)  ریاستہائے متحدہ امریکہ |
۲۹۰ |
(04)  انڈونیشیا |
۱۲۷ |
(05)  برازیل |
۱۱۰ |
(06)  نائیجیریا |
۱۰۶ |
(07)  پاکستان |
۶۳ |
(08)  ترکی |
۶۲ |
(09)  ارجنٹائن |
۵۹ |
(10)  جاپان |
۵۱ |
(11)  مصر |
۴۷ |
(12)  تھائی لینڈ |
۴۷ |
(13)  روس |
۴۷ |
(14)  آسٹریلیا |
۴۶ |
(15)  میکسیکو |
۴۳ |
(16)  فرانس |
۴۲ |
(17)  اٹلی |
۴۱ |
(18)  سپین |
۳۹ |
(19)  ویتنام |
۳۷ |
(20)  ایران |
۳۶ |
|
آئی ایم ایف<nowiki> اتے سی آئی اے ورلڈ فیکٹ بک مطابق کھیتی پیداوراں وچ سبھ توں وڈے دیس]]۔ | |
1940 دے دہاکے توں، کھیتی باڑی اتپادکتا نے ناٹکی ڈھنگ نال وادھا کیتا اے، جو کہ اورجا-کشل مشینری، کھاد اتے کیڑے مار دوائیاں دی ودھدی ورتوں دے کارن اے۔ ایہہ توانائی انپٹّ دی بہو گنتی جیو جنتو پھیول سروتاں توں ملدی اے۔ 1960–65 دے ماپن والے چکر اتے 1986 توں لے کے 1990 تکّ چکر دے وچکار، ہریالی کرانتی نے دنیا بھر وچّ کھیتی باڑی نوں بدل دتا، جس نال عالمی دے اناج دے پیداوار وچ وادھا ہویا (70% توں 390% کنک اتے 60% توں 150%)۔ بھوگولک کھیتر) دے روپ وچّ دنیا دی آبادی دگنی۔ پیٹرو کیمیکلز اتے مکینکیکرن اُتے جدید کھیتی دے بھاری بھروسہ نے ایہہ چنتا جتائی اے کہ تیل دی کمی کارن لاگت ودھ سکدی اے اتے کھیتی باڑی پیداوار گھٹّ سکدی اے، جس نال خوراک دی کمی ہو سکدی اے۔
جدید جاں سنئتیکرت کھیتی دو بنیادی طریقیاں وچ جیوک اندھن اُتے نربھر کردی اے: 1. فارم' تے سدھی کھپت اتے 2. اسدھے ورتوں فارم اُتے ورتی جان والی انپٹ دے پیداوار لئی۔ سدھیاں کھپت وچ کھیت واہن اتے مشینری چلاؤن لئی لوبریکینٹ اتے پھیول دی ورتوں شامل اے؛ اتے گیسولین، ترل پروپین، اتے بجلی سکیاواں، پمپاں، لائیٹاں، ہیٹراں اتے کولراں دی ورتوں لئی ورتوں۔ 2002 وچّ امریکہ دے کھیتاں وچّ سدھے طور اُتے لگپگ 1.2 ملیان (1.1 کوانڈیبیبی بی ٹی یو)، جاں دیس دی کلّ توانائی دیصرف 1% کھپت ہوئی۔
2002 وچ کھاد اتے کیڑے مار دوائیاں دی پیداوار لئی ورتی جاندی تیل اتے قدرتی گیس مکھ طور اُتے تیل اتے قدرتی گیس اے جو کہ 2002 وچ 0.6 ایکسجوئل (0.6 کواٹر عرب بیوٹی) دا حصہ اے۔ نائیٹروجون کھاد دے پیداوار ولوں کھپت کیتی جان والی قدرتی گیس اتے کولے دا ادھ توں ودھ کھیتی باڑی توانائی ورتوں ۔ چین زیادہ تر کولے نوں نائیٹروجن کھاد دے پیداوار وچ استعمال کردا اے، جدوں کہ زیادہ تر قدرتی گیس اتے تھوڑھے جاے کولے دی ورتوں کرن والے یورپ وچ بہتات اے۔ رائل سوسائٹی ولوں شائع اک 2010 دی رپورٹ دے مطابق، کھیتی باڑی جیوانو ایندھن دے سدھے اتے اسدھے نویش تے نربھر اے۔ سمچے طور اُتے، کھیتی باڑی وچّ ورتے جان والے اندھن کئی کارکاں دی بنیاد تے بدلدے ہن، جس وچّ فصل، پیداوار پرنالی اتے تھاں شامل ہن۔ کھیتی مشینری دا نرمان کرن لئی ورتی گئی توانائی وی اسدھے کھیتی باڑی توانائی دی کھپت دا اک روپ اے۔ سنیوکت راج دے فارماں ولوں سدھے اتے اسدھے کھپت نال مل کے، دیس دی توانائی دی ورتوں دے لگپگ 2% حصے ہندے ہن۔ امریکہ دے فارماں ولوں سدھی اتے اسدھے توانائی دی کھپت 1 9 7 9 وچ سکھر تے سی اتے پچھلے 30 سالاں وچ ایہہ ہولی ہولی گھٹّ ہوئی اے۔ فوڈ پرنالیاں صرف کھیتی باڑی دے پیداوار وچ نہیں آؤندیاں، سگوں کھانا-پیسا دیاں پروسیسنگ، پیکنگ، ٹرانسپورٹیشن، مارکیٹنگ، کھپت اتے کھان-پین دیاں چیزاں نال سمبندھت وستاں دا نپٹارا کردیاں ہن۔ امریکہ وچ فوڈ پرنالی دے توانائی دی ورتوں دے پنجویں حصے توں گھٹّ کھیتی دا کھاتہ اے۔
پیٹرولیئم دی کمی (وشو-ویاپی چنتاواں لئی پیک آئل) دی صورتَ وچ جیوک کھیتی روائتی ابھیاساں نالوں ودھیرے آکرشک ہو سکدی اے جو پیٹرولیئم مشتمل کیڑے مار دوائیاں، جڑی-بوٹیاں، جاں کھاداں دی ورتوں کردیاں ہن۔ جدید جیوک-کھیتی طریقیاں ولوں ورتے گئے کجھ ادھئیناں نے پرمپراگت کھیتی توں اپلبدھ اپجاں دے برابر جاں ودھ اپج دی رپورٹ کیتی اے۔ سوویت یونین دے پتن دے سٹے وجوں، پرمپراگت پیٹرولیئم مشتمل نویش دی کمی دے نال، کیوبا نے اپنے آبادی نوں غذا دین لئی بائپیسٹیسائیڈس، پودے-مشتمل کیڑے مار دوائیاں اتے ٹکاؤ فصل کرن دے عملاں سمیت زیادہتر جیوک پرتھاواں دی ورتوں کیتی۔ حالانکہ، جیوک کھیتی زیادہ کرت-مشتمل ہو سکدی اے اتے اس لئی ورکپھورس دی شفٹ پینڈو کھیتراں وچّ بدلن دی لوڑ پویگی۔ مچھی پالن دی کھیتی تکنیکاں دی ورتو دوران گنڈھ-تپّ کرن والی مٹی دی پنر-ستھاشوہر پوشٹک تتاں دے اک سروور مہیا کراؤنا اہم اے، ٹیکسٹ دی سانبھ-سنبھال کرن لئی، اتے بربادی نوں گھٹّ کرن لئی۔
ایہہ سجھاء دتا گیا اے کہ دہاتی بھائیچاریاں نوں جیوک اتے سنپھول پرکریا توں ایندھن مل سکدا اے، جو کہ کھیتی باڑی دے کوڑے-کرکٹ دی ورتوں کردا اے، جو عامَ کھانے دے بنام الیکٹران بحث دی بجائے، چارلال کھاد، کجھ بالن اتے کھانا مہیا کردا اے۔ جیوں ہی سنپھوئیل دی ورتوں سائیٹ اُتے کیتی جاوے گی، ایہہ پرکریا ودھیرے پربھاوی ہوویگی اتے صرف اک نویں جیوک-کھیتی باڑی پھیوزن لئی کافی ایندھن مہیا کریگی۔
ایہہ سجھاء دتا گیا اے کہ کجھ ٹرانسیگینیکل پلانٹاں نوں کجھ دن ترقی یافتہ کیتا جا سکدا اے جو روائتی فصلاں نالوں گھٹّ پھاسل-الیکٹل-بنائیٹل گئے مادےآں دی منگ کردے ویلے پیداوار نوں بنائے رکھن جاں ودھاؤن دی آگیا دیویگا۔ ایہناں پروگراماں دی سفلتا دی سمبھاونا نوں ماحول اتے ارتھشاستریاں ولوں سوال کیتا جاندا اے جو اسمبھو GMO پریکٹساں جویں کہ ٹرمنیٹر بیجاں نال متعلق ہن۔ جی۔ایمّ۔او۔ فصلاں دی ورتوں نال ستھرتا بارے کجھ کھوج وی کیتی گئی اے، پر مونسینٹو کمپنی ولوں گھٹو گھٹّ اک پرمکھ بہو-سالا یتن اکامیاب رہا اے، حالانکہ اسے ویلے دوران روائتی پرجنن تکنیکاں نے اکو فصل دی اک ہور ستھائی قسم نوں حاصل کیتا۔
کھیتی باڑی پالیسی سرکار دے فیصلیاں اتے گھریلو کھیتی باڑی اتے ودیشی کھیتی باڑی پیداواراں دی درامد سنبندھی کاروائیاں دا سیٹ اے۔ سرکاراں عامَ طور اُتے کھیتی باڑی پالسیاں نوں گھریلو کھیتی باڑی پیداواراں دے مارکیٹاں وچّ اک خاص نتیجے حاصل کرن دے ادیس نال لاگوُ کردیاں ہن۔ کجھ بہت زیادہ وشا-وستواں وچّ خطرہ پربندھن اتے ووستھا (جلوایو تبدیلی، غذا سرکھیا اتے قدرتی آفت نال سبندھت نیتیاں سمیت)، معاشی ستھرتا (ٹیکساں نال متعلق نیتیاں سمیت)، قدرتی سروت اتے ماحول دی ستھرتا (خاص کرکے پانی دی پالیسی)، کھوج اتے ترقی، اتے مارکیٹ گھریلو وستواں لئی پہنچ (وشو-ویاپی سنگٹھناں اتے ہورناں ملکاں نال سنبندھاں سمیت)۔ کھیتی باڑی پالیسی کھانے دی گنوتا اُتے وی سمپرک کر سکدی اے، ایہہ یقینی بناؤندے ہاں کہ کھانا سپلائی اک لگاتار اتے جانی-جانی گنوتا، خوراک سرکھیا دی اے، ایہہ یقینی بناؤندا اے کہ غذا دی سپلائی آبادی دیاں لوڑاں پوریاں کردی اے اتے بچاء پالسی پروگرام وتی پروگراماں، جویں کہ سبسڈیاں، توں پیداوار نوں سوے-اچھت کوالٹی اشورینس پروگراماں وچّ بھرتی کرن لئی مُتحرک کرن لئی لے سکدے ہن۔
کھیتی باڑی پالیسی دے نرمان اُتے بہت سارے اثر ہن، جنہاں وچ کھپتکاراں، کھیتی باڑی کاروبار، وپاری لابیاں اتے ہور گروہ شامل ہن۔ لابیکرن اتے مہم دے یوگدان دے روپ وچّ، کھیتی باڑی دے وپاری ہتاں دی پالیسی بناؤن اتے بہت زیادہ اثر اے۔ ماحول سنبندھی مدعیاں اتے مزدور یونیناں وچ دلچسپی رکھن والے راجنیتک ایکشن گروپاں وچ اثر وی پیدا ہندا اے، جویں کہ نجی کھیتی باڑی وستاں دی پرتندھتا کرن والے لابنگ تنظیم۔ سنیوکت راشٹر دے فوڈ اینڈ ایگریکلچر اؤرگینائیجیشن (ایپھّ اے او) بھکھ نوں ختم کرن لئی قومانتری یتناں دی اگوائی کردا اے اتے عالمی کھیتی باڑی نیماں اتے سمجھوتیاں دی گل بات لئی فورم مہیا کردا اے۔ ایپھئیؤ دے پشو پیداوار اتے صحتَ وبھاجن دے ڈائریکٹر ڈاکٹر۔ سیموئل جوٹجی نے کیہا کہ وڈیاں کمپنیاں ولوں لابنگ نے سدھاراں نوں روک دتا اے جو انسانی صحتَ اتے ماحول نوں بہتر بناؤنگے۔ اداہرن وجوں، 2010 وچ پشواں دی انڈسٹری لئی سوے-اچھت کوڈ آف کنڈیشن لئی تجویز جنہاں وچ صحتَ دے معیار وچ سدھار لیاؤن لئی پریرک اتے ماحول نیم شامل ہونگے، جویں جانوراں دی گنتی زمین دا کھیتر لمبے ویلے دے نقصان توں بناں سہائتا دے سکدا اے وڈے فوڈ کمپنی دے دباء کارن سپھلتاپوروک ہاریا۔
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
