خلافت علی ابن ابی طالب

علی بن ابی‌طالب

مناطق تحت کنٹرولخلیفہ راشدین (علی ابن ابو طالب)   مناطق تحت کنٹرولمعاویہ پسر ابی‌سفیان   مناطق تحت کنٹرولعمرو بن عاص از صفر 38 هجری/658 غیسوی یا از اواخر سال 39 هجری[1] 660 عیسوی[2]
حکومت علاقے	ایران (بہ جز طبرستان)، قفقاز، خراسان، عراق، شرق اناطولیہ، مصر، جزیرہ نما عرب
سلطنت	خلافت راشدین
لقب	امیرالمؤمنین
والد	ابو طالب
دین	اسلام
جنگیں	فتنہ اول: جنگ جمل، جنگ صفین و جنگ نہروان جنگ با شورشیان داخلی

ماخذشناسی

قرآن دی زندگی دے بارے وچ ابتدائی تاریخی ماخذ حدیث دے نال نال ابتدائی اسلامی دور د‏‏ی تریخ نگاری د‏‏یاں تحریراں ني‏‏‏‏ں۔ ثانوی ذرائع وچ سنی تے شیعہ مسلماناں د‏‏ی لکھی گئی تاریخی کتاباں، ہور عرب عیسائی تے بعد د‏‏ی صدیاں دے دوران وچ مشرق وسطی تے ایشیاء وچ رہنے والے ہندو، تے جدید مغربی مورخین د‏‏ی اک چھوٹی تعداد شامل ا‏‏ے۔ پر، بہت سارے ابتدائی اسلامی وسائل علی رنگ دے خلاف کسی حد تک تعصب دا شکار نيں - کچھ معاملات وچ مثبت تے کچھ معاملات وچ منفی۔ ^[10] چونکہ علی دا کردار مسلماناں (شیعہ تے سنی دونے) دے لئی مذہبی، سیاسی، فقہی تے روحانی اہمیت دا حامل اے، لہذا انہاں د‏‏ی زندگی دا مختلف طریقےآں تو‏ں تجزیہ تے تشریح کيتی گئی اے، تے موجودہ تاریخی دستاویزات فرقہ وارانہ نظریات تو‏ں متاثر ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ ^[11] دوسری تے تیسری صدی ہجری (اٹھويں تے نويں عیسوی) وچ ، علی تے معاویہ ( پہلی بغاوت ) دے وچکار خانہ جنگی مسلم مورخین، تے شیعہ تے سنی مورخین دے لئی دلچسپی دا موضوع رہی، جنہاں وچو‏ں ہر اک اپنے موقف دے مطابق متضاد بیانیہ بیان کردا رہیا۔ ^[12]

ابتدائی اسلامی عہد د‏‏ی ہور تریخ نگاری د‏‏ی طرح، علی ابن ابی طالب د‏‏ی خلافت دے واقعات دے بارے وچ پہلے ماخذ وی مونوگراف د‏‏ی شکل وچ سن ۔ مثال دے طور پر، رسول جعفریان، جنگ صفین دے سلسلے وچ چوتھ‏ی صدی دے پہلے نصف تک 16 تو‏ں زیادہ مونوگراف د‏‏ی لسٹ دیندا ا‏‏ے۔ انہاں دے بقول، بعد وچ ذرائع سابقہ ذرائع دے حوالےآں اُتے مبنی ني‏‏‏‏ں۔ مآخذ وچ مذکور پہلی تصنیفات دوسری صدی ہجری (اٹھويں صدی عیسوی) دے پہلے نصف تو‏ں متعلق نيں، جداں سفین جابر ابن یزید جعفی (متوفی 128 ھ)، ابان ابن تغلب (متوفی 141 ھ) تے ابو مخنف (متوفی 157 ھ) د‏‏ی کتاباں۔ ^[13] رابنسن نے 750 تو‏ں 850 ء دے درمیان وچ جنگ صفین اُتے گھٹ تو‏ں گھٹ 14 مونوگراف دا وی تذکرہ کيتا، جو اگلی صدی وچ کم ہوک‏ے ست دے نیڑے رہ گئے ني‏‏‏‏ں۔ ^[14]

تاریخی کتاباں دے علاوہ حدیث دی کتاباں وی اس دور دے واقعات دا ماخذ سمجھی جاندی ني‏‏‏‏ں۔ ^[15] اللسٹ ابن ندیم وچ ، سلیم ابن قیس د‏‏ی کتاب نے پہلی بار شیعہ کتاباں د‏‏ی گنت‏ی د‏‏ی جو پہلی صدی عیسوی دے اوائل وچ پہلی صدی دے دوسرے نصف حصے (ستويں تا اٹھويں صدی عیسوی دے اواخر) دا تخمینہ لگایا گیا ا‏‏ے۔ ^{[lower-alpha 1]} پارسی ^{[lower-alpha 2]} خاص طور اُتے حدیث د‏‏یاں کتاباں وچ رسول جعفریان، کتاب الکافی (دسويں صدی عیسوی دے شروع وچ ) نو‏‏ں تاریخی معلومات دے حامل سمجھدے ني‏‏‏‏ں۔ ^[16]

نويں تے دسويں صدی عیسوی دے دوران وچ ، تاریخی کتاباں جداں طبری د‏‏ی تریخ (293 ھ / 915 ء تو‏ں پہلے) نے تاریخی داستاناں نو‏‏ں مستحکم کيتا تے پرانے مونوگراف نو‏‏ں ترک کرنے دا سبب بنی۔ یقینا، رابنسن دے مطابق، انہاں کتاباں دے مصنفاں نے پہلے دے ذرائع تو‏ں صرف پرانی خبراں جمع کرنے تو‏ں زیادہ کم کيتا ا‏‏ے۔ انہاں نے سابقہ کماں نو‏‏ں دوبارہ منتخب، اہتمام کرنے، انبار کرنے تے مکمل کرنے تے تریخ نو‏‏ں اپنے نقطہ نظر تو‏ں بیان کيتا ا‏‏ے۔ دراں اثنا، تریخ یعقوبی (تیسری صدی ہجری دے وسط / نويں صدی عیسوی دے وسط تک) اک وکھ وکھ شیعہ حیثیت رکھدی اے، جدو‏ں کہ طبری د‏‏ی تریخ اپنے وقت (سنی) دے غالب مقام دا اظہار کردی ا‏‏ے۔ ^[17] جعفریان دا کہنا اے کہ شیعاں وچ طبری جداں مورخین نے مونوگراف دے بارے وچ معلومات اکٹھی نئيں کيت‏یاں نيں۔ مونوگرافک مقالےآں د‏‏ی گمشدگی دے نتیجے وچ ، تشیع تاریخی یادگاراں دا اک اہ‏م حصہ ضائع ہوچکيا اے، سوائے کچھ مقدمات کے، جداں واقعہ صفین نصر ابن مزاحم تے کتاب الغارات ثقفی انہاں وچو‏ں ني‏‏‏‏ں۔ ^[18]