Żwacz (przeżuwacze)

Żwacz (rumen) – pierwszy i największy^[1] z trzech przedżołądków u przeżuwaczy. Ułożony wzdłuż lewej połowy jamy brzusznej, sąsiaduje z przełykiem. U owiec i kóz osiąga od 13–23 litrów pojemności, u bydła domowego 100–180 litrów. Znajdują się w nim orzęski symbiotyczne, które trawią zawartą w pokarmie celulozę na własne potrzeby, następnie zwierzę odłyka tak strawiony pokarm, by później trafił on do kolejnych komór żołądka. Cały proces nosi nazwę cyklu żwaczowo-czepcowego, który składa się ze skomplikowanej kombinacji skurczów odpowiednich części tych przedżołądków.

Żwacz

Budowa żołądka przeżuwaczy:
a – przełyk, b – żwacz, c – czepiec, d – księgi, e – trawieniec, f – jelito

Części żołądka owcy, rozcięte dla ukazania budowy błony śluzowej. Żwacz oznaczony numerem 2.

Jest miejscem głównych przemian azotowych. Około 35-40% bakterii żwaczowych produkuje enzymy proteolityczne (rozkładające białko)^{[potrzebny przypis]}.

Żwacz łączy się z przełykiem ujściem przełykowo-żwaczowym, ostium esophagorumeni i z czepcem ujściem żwaczowo-czepcowym, ostium rumenoreticularis.

Cykl żwaczowo-czepcowy – szereg następujących po sobie w odpowiedniej kolejności skurczów mięśniówki przedżołądków przeżuwaczy mający na celu odpowiednie wymieszanie i rozdzielenie trawionego pokarmu.

Przebieg cyklu żwaczowo-czepcowego:

Pobranie pokarmu – pobrany pokarm po niezbyt dokładnym przeżuciu i obfitym naślinieniu zostaje połknięty, a następnie przełykiem przedostaje się do grzbietowego worka żwacza. W żwaczu substancje ulegają rozpuszczeniu w płynnej zawartości, cięższe i rozdrobnione nierozpuszczalne składniki, np. ziarno zbóż, opadają na dno, pozostałe zaś tworzą na powierzchni gąbczasty splot włókien.

Naprzemienne skurcze czepca i żwacza – dwufazowy skurcz czepca:

• pierwsza faza skurczu, nieco krótsza niż druga, trwa ok. 2 sek, zmniejsza się pojemność czepca od 2/3 do 1/2, następnie ma miejsce przerwa (ok. 2 sek) i nieznaczne rozluźnienie mięśniówki.
• druga faza (czepiec kurczy się gwałtownie do wielkości pięści) wtłacza do żwacza całą zawartość czepca (jest to moment sprzyjający wbijaniu się ciał obcych w ścianę czepca).
• w trakcie trwającego jeszcze skurczu czepca rozpoczyna się fala skurczu żwacza, (w czasie skurczu części przedniej żwacza – zawartość płynna przedsionka cofa się do czepca, skąd następnie zostaje częściowo wessana przez księgi).
• fala skurczu obejmuje worek grzbietowy i rozszerza się ku tyłowi, przesuwając treść do worka brzusznego (dolnego).
• w worku brzusznym fala skurczu postępuje od tyłu ku czepcowi i przesuwa treść pokarmową do przedniej części worka grzbietowego.
• po pierwszym silnym skurczu żwacza pojawia się drugi słabszy, z którym łączy się zwykle odbijanie (ructus).

• naprzemienne kurczenie się worka grzbietowego i brzusznego, przedzielone krótkimi przerwami, zapewnia wypłukiwanie zmacerowanych i uległych fermentacyjnemu rozkładowi cząstek karmy, doprowadzając do przemieszczania się tych substancji do dalszych odcinków przewodu pokarmowego
• części grubsze zostają z powrotem odtransportowane do jamy ustnej celem gruntowniejszego rozdrobnienia, zmiażdżenia i ponownego naślinienia (przeżuwanie, ruminatio). Akt przeżuwania następuje w 30–70 min po spożyciu karmy.

• odłykanie jest zjawiskiem odruchowym stymulowanym grubowłóknistą karmą. Poprzedza je dodatkowy skurcz czepca. Odruch zostaje wywołany przez mechaniczne drażnienie receptorów w błonie śluzowej żwacza i czepca. Otwarcie części wpustowej przełyku i rozszerzenie jego dolnej części, w którą zostaje wessana zawartość żwacza następuje rytmicznie w czasie przerwy między wdechem a wydechem.

• wydalanie powstałych w przebiegu procesów trawienia gazów następuje również na drodze odruchowej, w czasie drugiego skurczu worka brzusznego żwacza.

W normalnym przebiegu procesów fermentacyjnych powstaje u krowy w ciągu godziny 25–30 litrów gazów o składzie: CO₂ – 67%, CH₄ – 26%, N₂ i H₂ – 7%,O – 1%, H₂S – 0,1%. Największa ilość tych gazów zostaje wydalona przez odbijanie, a tylko niewielka część zostaje wchłonięta przez błonę śluzową żwacza lub przedostaje się do dalszych odcinków przewodu pokarmowego.

Zobacz hasło żwacz w Wikisłowniku

Przypisy

1. Największy u osobników dorosłych, u osobników nowo narodzonych największą komorą żołądka jest trawieniec.

Bibliografia

• Janowicz Krystyna: Zarys anatomii zwierząt domowych. Olsztyn: Wydawnictwo ART, 1999. ISBN 83-87443-51-4.Sprawdź autora:1. Brak numerów stron w książce

Kontrola autorytatywna (narząd zwierzęcy):

• LCCN: sh85115819
• GND: 4123904-0
• BnF: 123122633
• BNCF: 56614
• J9U: 987007548652705171

Encyklopedie internetowe:

• Britannica: science/rumen
• SNL: vom, rumen