Loading AI tools
gatunek ptaka Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Żako większa[4], żako, papuga popielata, papuga szara[5] (Psittacus erithacus) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny papugowatych (Psittacidae). Klasyfikacja taksonomiczna jest sporna, zależnie od ujęcia, żako uznaje się za jeden gatunek z trzema podgatunkami lub za dwa odrębne gatunki. Zamieszkują środkową Afrykę oraz Wyspy Świętego Tomasza i Książęcą. Zagrożone wyginięciem.
Po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego gatunek ten opisał Karol Linneusz w 1758 roku w 10. wydaniu Systema Naturae. Jako miejsce typowe autor błędnie wskazał Gwineę[2][6], co później skorygowano na Złote Wybrzeże, czyli obecną Ghanę[2][7]. Klasyfikacja jest sporna. W klasyfikacji ptaków przyjętej przez BirdLife International P. e. timneh jest podnoszony do rangi odrębnego gatunku – Psittacus timneh (żako mniejsza)[8][9]; w 2014 roku także Międzynarodowy Kongres Ornitologiczny (IOC) zdecydował o podniesieniu P. e. timneh do rangi odrębnego gatunku, wyróżnia dwa podgatunki: nominatywny oraz P. t. princeps[10]. Autorzy Handbook of the Birds of the World uznają P. e. erithacus i P. e. princeps za jeden gatunek, za to P. e. timneh za odrębny – P. timneh[7]. Od 2024 roku autorzy Kompletnej listy ptaków świata również uznają żako mniejszą za oddzielny gatunek[4].
Badania genetyczne wskazują obecność dwóch niezależnych od siebie lądowych linii rozwojowych, które rozdzieliły się do 2,4 mln lat temu, a populacja wyspowa – z Wyspy Książęcej – również składa się z przedstawicieli dwóch linii rozwojowych, które ewoluowały w allopatryczności. Linia z Wyspy Książęcej o największej liczbie współczesnych przedstawicieli ewoluowała w osobności przez około 1,4 mln lat. Jej reprezentanci bliżej spokrewnieni są z przedstawicielami P. e. timneh niż z P. e. erithacus. Druga z linii rozwojowych na Wyspie Książęcej składa się z ptaków podgatunku nominatywnego, które niedawno skolonizowały wyspę[11].
Upierzenie ogółem szarawe. Sterówki jaskrawoczerwone[12]. Długość ciała ok. 28–39 cm; masa ciała 402–490 g[7].
Żako większa zamieszkuje południowo-wschodnie Wybrzeże Kości Słoniowej na wschód po zachodnią Kenię i północno-zachodnią Tanzanię, dalej na południe po południową i centralno-południową Demokratyczną Republikę Konga i prowincję Kabinda (północna Angola), do tego Bioko i Wyspa Świętego Tomasza (prawdopodobnie introdukowane)[7].
Zdziczałe ptaki podgatunku nominatywnego występują w wielu afrykańskich miastach[7].
Przeważnie żako zamieszkują gęste lasy. Spotykane są również na skrajach lasów, w przecinkach, lasach galeriowych, namorzynach, obszarach upraw i ogrodach, nie ma jednak pewności, czy są to samodzielnie się podtrzymujące populacje[8]. Żako odnotowywano do 2200 m n.p.m. Zaobserwowano związek między występowaniem żako i palm Elaeis[13]. Pożywieniem tych papug są nasiona i owoce[7]. Żerują w grupach liczących do 30 osobników. Przynajmniej w zachodniej części Afryki w porze suchej podejmują sezonowe wędrówki z najsuchszych części swojego zasięgu[14].
Są jednymi z najbardziej inteligentnych ptaków, w niektórych aspektach zdolności intelektualne dorównują kilkuletnim dzieciom[15]. Papuga szara nie zdała testu lustra[16].
Gniazdo ulokowane jest w szczelinie drzewa, od 10 do 30 m nad ziemią. Przeważnie gniazdują samotnie, niekiedy tworzą luźne kolonie[14]. Samica składa 2–5[13] jaj i sama je wysiaduje przez 21–30 dni. Młode opuszczają gniazdo po około 80 dniach życia[17]. W niewoli żako dożywają około 45 lat. Według danych z 1998 dzikie żako odchowywały wówczas średnio 0,4 pisklęcia na gniazdo[13].
Według IUCN żako ma status zagrożonej wyginięciem (EN, Endangered). Status zaktualizowano w grudniu 2016[18], uprzednio w 2012 i 2013 otrzymała rangę gatunku narażonego (VU, Vulnerable)[14]. Zagrożeniem dla gatunku jest odłów żako celem sprzedania ich jako zwierzęta domowe[18][14].
Żako to jedne z popularniejszych zwierząt domowych w Europie, USA i na Bliskim Wschodzie, co zawdzięczają swojej zdolności do naśladowania ludzkiej mowy i innych dźwięków. Popyt na dzikie ptaki zwiększył się (dane z 2006 roku) także w Chinach. Od 1982 do 2001 próbowano sprzedać ponad 1,3 miliona złapanych w naturze żako. Szacunkowo śmiertelność ptaków od złapania do momentu sprzedaży wynosi od 30 do 66%. Inne zagrożenia dla gatunku to utrata środowiska, odłów na sprzedaż wewnątrz krajów i polowanie na żako celem pozyskania mięsa lub części ciała oraz piór używanych jako dekoracja lub w magicznych rytuałach. W 2016 najwięcej legalnie sprzedanych żako pochodziło z centralnej Afryki[14].
Gatunek od 2017 jest wymieniany w Załączniku I konwencji CITES, wcześniej był umieszczany w mniej rygorystycznych załącznikach II i III[19].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
