Loading AI tools
ozdobne zwieńczenie szczytu dachu na Kurpiach Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Śparogi lub śwarogi[1], szparogi[2] – ozdobne zwieńczenie szczytu dachu[3]. Może przyjmować kształt baranich rogów, głów zwierzęcych, ptasich dziobów, toporków, także roślin[4][5]. Tego typu dekorację można spotkać najczęściej w budownictwie ludowym na Podlasiu i na Kurpiach[2][4].
Długie deski (wiatrówki, wiatrownice, narożniki, rogale) zabezpieczające przed deszczem i wiatrem poszycie dachu podtrzymywały z boku słomę na dachu. Wiatrownice wysuwano przed szczyt domu na kilka lub kilkanaście centymetrów. Wiatrownice krzyżowano, nakładając jedna na drugą i przetykając kołkiem albo ścinano pod kątem i dopasowywano[6]. Profilowane lub ozdobnie wycięte wiatrownice zyskiwały miano śparogów[5][7][8]. Nazywano też tak same ozdoby na szczytach chat, na zwieńczeniu wiatrownic[6]. Śparogi, wygięte w różne kształty i zakończone tępymi gałkami lub karbowane w różny sposób na końcach krokwi, znajdują się w miejscu, gdzie kalenica dachu zbiega się ze ścianą szczytową[2][6][9].
Pierwotnie nazwa śparogi, zarówno na Kurpiach, jak i na Mazurach, dotyczyła wiatrownic bez względu na to, czy były zdobione. Z czasem mianem tym określać zaczęto jedynie zdobienie, a deski, które kończyły się śparogami, nazywano wiatrownicami. Niektórzy nazywali śparogami jakiekolwiek ozdoby na zwieńczeniu szczytu dachu, także pazdury[6].
Śparogi umieszczano na frontowych szczytach domów, spichlerzy, czasem innych budynków gospodarczych. Starano się, by każdy budynek miał inne zdobienie wiatrownic[6]. Adam Chętnik zestawił 53 przykłady śparogów i każdy z nich jest inny[10]. Najczęściej występowały zdobienia w kształcie rogów, półksiężyców, głów ptaków, koni, toporów. Czasami pomiędzy śparogami umieszczano wycięte z drewna lub wykonane z metalu krzyże, przyczepiano też blaszane chorągiewki. Pojawiały się inne ozdoby, np. w kształcie toczonych i profilowanych słupków podobnych czasem do przydrożnych kapliczek. Takie ozdoby (poza Kurpiami znane jako pazdury) występowały też w oderwaniu od śparogów, ale i je nazywano tym mianem, czasem tylko określając je królami. Wycinano je w płaskiej i szerokiej desce za pomocą piłki, tworząc bogate ornamenty[6].
Przykłady zastosowania dekoracyjnego śparogów są widoczne w obiektach na terenie skansenów, m.in. w Zagrodzie Kurpiowskiej w Kadzidle[11] i w Skansenie Kurpiowskim im. Adama Chętnika w Nowogrodzie[12], a także w zachowanych w XXI w. budynkach w obrębie różnych wsi i miast Kurpi Zielonych i Białych, takich jak np. Myszyniec[9]. Śparogi występują w nowszych realizacjach, np. jako zwieńczenie szczytu dachu kościoła pw. Wniebowzięcia NMP w Jednorożcu zaprojektowanego w latach 80. XX wieku przez Stanisława Marzyńskiego[13].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.