Łazik południowy

Łazik południowy^[3] (Traversia lyalli) – gatunek wymarłego ptaka z rodziny barglików (Acanthisittidae). Był nielotnym, nocnym endemitem wyspy Stephens Island (północna Nowa Zelandia). Wymarł na przełomie XIX i XX wieku. Łazik południowy jest uważany za jedyny znany gatunek wytępiony przez tylko jednego osobnika. Zgodnie z powszechnym przekazem cała populacja została zgładzona przez kota o imieniu Tibbles należącego do strażnika miejscowej latarni morskiej w 1894^[4]. Według innego źródła na wyspie było wiele zdziczałych kotów, a imię kota jest zmyślone^[5]. Znany również jako „strzyżyk ze Stephens Island”.

Para łazików południowych (na dole po prawej) – ilustracja J.G. Keulemansa w Extinct birds (1907) Waltera Rothschilda

Łazik południowy

Traversia lyalli[1]
Rothschild, 1894
Samiec (na dole) i samica (u góry) – ilustracja z Birds of New Zealand (1905) Waltera Bullera
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	barglikowce
Rodzina	bargliki
Rodzaj	Traversia Rothschild, 1894
Gatunek	łazik południowy
Synonimy
Xenicus lyalli (Rothschild, 1894)[1]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
wymarły

Epitet gatunkowy tego barglika upamiętnia asystenta strażnika latarni, Davida Lyalla, który skierował nań uwagę naukowców. Początkowo został opisany w osobnym rodzaju Traversia, na cześć naturalisty, taksydermisty i handlarza osobliwości Henry’ego H. Traversa, który spreparował wiele okazów od Lyalla. Zazwyczaj był uważany za przedstawiciela „strzyżyków” z rodzaju Xenicus, które są nowozelandzką linią prymitywnych wróblowych, jedynie wyglądem zbliżonych do strzyżyków, zaliczaną do osobnej rodziny barglików. Obecnie systematycy znów umieszczają go w osobnym, monotypowym rodzaju Traversia, należącym do tej samej rodziny barglików^[3][6][7].

Prace archeologiczne ujawniły, że łazik południowy był w przeszłości rozprzestrzeniony na dwóch wyspach głównych Nowej Zelandii. Zniknięcie łazika z tych wysp było przypuszczalnie związane z drapieżnictwem szczura polinezyjskiego (Rattus exulans), który pojawił się na nich około roku 1280^[8] przywleczony przez ludy polinezyjskie. Ostatnia populacja z wyspy Stephens Island, uznawanego wcześniej za wymarły gatunku, została odkryta i wytępiona w 1894 roku^[9].

Jak niezdolny do lotu ptak przemierzył 3,2 km oceanu na Stephens Island, nie jest jasne. Jednak obecność żaby z gatunku Leiopelma hamiltoni świadczy o tym, że tratwy z roślinności mogą być wystarczającym środkiem do pokonywania morza. Dlatego uznać można za szczęśliwy zbieg okoliczności to, że łazik południowy został odkryty żywy przez naukowców (przynajmniej na kilka miesięcy), ponieważ cokolwiek, co mogło przetransportować go na tę wyspę, mogło w ten sam sposób przetransportować szczura polinezyjskiego.

Łazik południowy jest najbardziej znany spośród jedynie około pięciu nielotnych gatunków wróblowych znanych nauce, z których wszystkie zasiedlały jakąś wyspę i wyginęły. Pozostałe, poza trznadlem z gatunku Emberiza alcoveri z Teneryfy, były spokrewnione z rodzajem Xenicus. Dodatkowo łazik zaroślowy (Xenicus longipes) – kolejny wymarły gatunek barglika i wymarły Bowdleria rufescens z rodziny Megaluridae były także nielotne, ale potrafiły efektywnie podskakiwać, pomagając sobie przy tym trzepotaniem skrzydłami.

Przypisy

1. Xenicus lyalli, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2015-01-29] (ang.).
2. Traversia lyalli, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
3. Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Acanthisittidae Sundevall, 1872 - bargliki - Rockwrens and bushwrens (wersja: 2017-03-17). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-12-03].
4. Marcin Ryszkiewicz. „Świat Nauki”. 6 (226), s. 17, czerwiec 2010. ISSN 0867-6380. (pol.).
5. Lennart Nilsson: Krukowaty czy sikora?. Uppsala: Oriolus Förlag, 2014, s. 128-129. ISBN 978-91-978652-0-3.
6. Stephens Island Rockwren (Traversia lyalli). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-12-03].
7. Frank Gill & David Donsker (red.): NZ wrens, Sapayoa, broadbills, asities, pittas. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-12-03]. (ang.).
8. Wilmshurst JM., Anderson AJ., Higham TF., Worthy TH. Dating the late prehistoric dispersal of Polynesians to New Zealand using the commensal Pacific rat. „Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America”. 22 (105), s. 7676–80, czerwiec 2008. DOI: 10.1073/pnas.0801507105. PMID: 18523023.
9. Marcin Ryszkiewicz. Powrócą tu?. „Świat Nauki”. 6 (226). s. 19-18. ISSN 0867-6380.

Bibliografia

• Buller, Walter L.. On a new Species of Xenicus from an Island off the Coast of New Zealand. „Ibis”. 37 (2), s. 236–237, 1895. DOI: 10.1111/j.1474-919X.1895.tb06524.x.
• Errol Fuller: Extinct bird. Oxford; New York: Oxford University Press, 2000. ISBN 0-19-850837-9. Brak numerów stron w książce
• Galbreath, Ross & Brown, Derek (2004): The tale of the lighthouse-keeper's cat: Discovery and extinction of the Stephens Island wren (Traversia lyalli). „Notornis” 51 (4): 193–200.
• Medway, David G. (2004): The land bird fauna of Stephens Island, New Zealand in the early 1890s, and the cause of its demise. „Notornis” 51 (4): 201–211.
• Millener, P. R. (1989): The only flightless passerine: the Stephens Island Wren (Traversia lyalli: Acanthisittidae). „Notornis” 36 (4): 280–284.
• Rothschild, Walter. Description of a new genus and species of bird from New Zealand. „Bull. B. O. C.”. 4 (22), s. 10–11, 1894.

Identyfikatory zewnętrzne (takson):

• EoL: 915641
• GBIF: 2484588
• identyfikator iNaturalist: 144688
• ITIS: 563710
• CoL: 5C99Q