Zmierzchnica trupia główka

Zmierzchnica trupia główka^[1] (Acherontia atropos) – ćma z rodziny zawisakowatych, jeden z trzech gatunków rodzaju Acherontia. Na tułowiu ma charakterystyczny wzór przypominający czaszkę, któremu zawdzięcza swoją nazwę.

Zmierzchnica trupia główka

Acherontia atropos
(Linnaeus, 1758)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Podgromada	owady uskrzydlone
Rząd	motyle
Rodzina	zawisakowate
Rodzaj	Acherontia
Gatunek	zmierzchnica trupia główka
Zasięg występowania
w sezonie letnim      całorocznie

Opis

Wygląd ćmy w pozycji spoczynkowej zlewa się z fakturą kory drzew, na których bytuje. Nieruchomy motyl jest prawie niewidoczny. Rozłożone skrzydła mają natomiast kontrastowe, żółto-czarne barwy, przypominające żądlące błonkówki (np. szerszenia) co motyl wykorzystuje do odstraszania drapieżników. W ucieczce motylowi pomaga zwinność i szybkość lotu.

Zaniepokojony motyl wydaje piszczący dźwięk, wydmuchując powietrze przez trąbkę^[2].

Rozpiętość skrzydeł 10–14 cm, gąsienice dorastają do 13 cm^[3]. Masa ciała do 10 g.

Biologia

Imago spotykane są w koloniach pszczoły miodnej, gdzie nie niepokojone odżywiają się miodem i nektarem. Pszczoły nie atakują motyla dzięki zjawisku chemicznej mimikry^[4].

Rozród

Gąsienica zmierzchnicy trupiej główki

Tereny lęgowe motyla to cała Afryka, Azja południowo-zachodnia, a także basen Morza Śródziemnego, gdzie jest jednak narażony na mrozy. Motyl migruje w dużej ilości na teren Europy aż po koło podbiegunowe, głównie jednak do Europy Zachodniej. Z powodu pogody, głównie różnicy temperatur, europejskie populacje tego motyla różnią się bardzo w poszczególnych latach. Motyl potrafi przemierzać w locie tysiące kilometrów z dużą szybkością. Jeżeli lato w Europie jest wystarczająco ciepłe i długie, to także w Europie lęgnie się nowe pokolenie motyla, które z kolei migruje z końcem lata na południe.

Zdarza się jednak, że młode pokolenie pojawia się nawet za kołem polarnym, np. w północnej Szwecji (68°12’21.3”N 21°50’18.1”E)^[5].

Gąsienice żywią się zielonymi częściami roślin rodziny psiankowatych, np. ziemniaka, pomidora, bielunia, pokrzyku wilczej jagody, a także roślin z rodzin werbenowatych i oliwkowatych^[6].

Nazwa

Łacińska nazwa zmierzchnicy trupiej główki wiąże się z mitologiczną rzeką Acheron oraz Mojrą Atropos^[7].

Pasożyty

Na gąsienicach pasożytują liczne gatunki gąsienicznikowatych i rączycowatych^[8]:

• Ichneumonidae
  • Amblyjoppa fuscipennis
  • Amblyjoppa proteus
  • Callajoppa cirrogaster
  • Callajoppa exaltatoria
  • Diphyus longigena
  • Diphyus palliatorius
  • Ichneumon cerinthius
  • Netelia vinulae

• Tachinidae
  • Compsilura concinnata
  • Drino atropivora
  • Masicera pavoniae
  • Winthemia rufiventris

Nawiązania w kulturze

Zmierzchnica trupia główka w wielu kulturach była (i niekiedy jeszcze jest) kojarzona ze śmiercią. Figuier w 1868 roku zapisał, że według wierzeń mieszkańców Anglii motyl towarzyszy wiedźmom i szepcze im do ucha imiona ludzi, którzy wkrótce umrą^[9].

Zmierzchnica trupia główka pojawia się także w filmie Pies andaluzyjski oraz jest ważnym motywem pojawiającym się w powieści Milczenie owiec.

W polskiej literaturze zmierzchnica pojawiła się jako jeden z głównych elementów w powieści kryminalnej Cichym ścigałam go lotem Joe Alexa.

Motyl wzmiankowany jest również w gotyckiej powieści I’m the King of the Castle, autorstwa Susan Hill, gdzie użyty jest w celu zaszczepienia strachu w jednym z młodych protagonistów.

Zobacz też

• Zawisakowate Polski