Loading AI tools
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Zew Islamu[1][2][3][4][5] (ar. حزب الدعوة الإسلامية - Hizb ad-Dawa al-Islamijja) – iracka szyicka partia polityczna.
Została utworzona w 1968 jako tajne stowarzyszenie stawiające sobie za cel przeprowadzenie w Iraku rewolucji islamskiej. Organizacja w latach 70. XX wieku była represjonowana przez rządzącą w kraju partię Baas, gdyż starała się organizować opór szyitów przeciwko władzom. Jej znaczenie wzrosło po irańskiej rewolucji islamskiej; nowy rząd Iranu wsparł Zew Islamu m.in. dostawami broni. W 1980 organizacja zaczęła przeprowadzać w Iraku akty sabotażu, zaś w kwietniu 1980 zorganizowała nieudany zamach na członka Rady Dowództwa Rewolucji Tarika Aziza. Po tym wydarzeniu władze aresztowały ponad tysiąc osób podejrzewanych o członkostwo w organizacji, z czego ponad 100 osób zostało skazanych na śmierć i straconych. Masowe represje doprowadziły do faktycznego załamania się działalności Zewu Islamu, przetrwały jedynie nieliczne komórki organizacji i struktury poza granicami Iraku.
Po obaleniu rządów Saddama Husajna w Iraku Zew Islamu stał się jedną z najważniejszych partii w kraju. W pierwszych wyborach parlamentarnych w styczniu 2005 oraz w kolejnych wyborach w grudniu 2005 partia była jedną z głównych sił zwycięskiej koalicji szyitów - Zjednoczonego Sojuszu Irackiego. Od 2010 Zew Islamu należy do koalicji Państwo Prawa, tworzonej pod auspicjami Nuriego al-Malikiego. Kolejne rządy Iraku tworzyli politycy Zewu Islamu Ibrahim al-Dżafari, Nuri al-Maliki oraz Hajdar al-Abadi, premier Iraku od lipca 2015.
W polskiej literaturze nazwa partii tłumaczona jest również jako Partia Głoszenia Wiary[6], Partia Propagandy Muzułmańskiej[7], Partia Apelu Islamskiego[8].
W 1958 grupa szyickich ulemów irackich utworzyła Stowarzyszenie Ulemów z Nadżafu, jedną z pierwszych organizacji politycznych w Iraku, które miały zrzeszać szyitów. Byli oni dotąd znacznie mniej aktywni w życiu politycznym, niż sunnici iraccy. Stowarzyszenie było organizacją tajną. Za cel stawiało sobie budowanie świadomości politycznej szyitów irackich i zwalczanie ateizmu - pod pojęciem tym rozumiano głównie komunizm (Iracką Partię Komunistyczną). Czołową postacią w organizacji był młody szyicki duchowny i filozof islamski Muhammad Bakir as-Sadr[9].
Z kręgu liderów stowarzyszenia wyszła koncepcja utworzenia nowej organizacji pod nazwą Zew Islamu. Najprawdopodobniej z inspiracji as-Sadra została ona powołana do życia w 1968. Chociaż również ona miała być formacją tajną, zamierzano przyciągnąć do niej jak najwięcej członków, nie tylko szyitów, ale także sunnitów[10]. Grupa działała jako sieć tajnych komórek, których celem było przeprowadzenie rewolucji islamskiej i zmiana ustroju państwowego w oparciu o klasyczną doktrynę muzułmańską. Za wrogów uznała zarówno "kapitalistyczną demokrację", jak i "marksistowski socjalizm", traktując obydwa jako zachodnie naleciałości, szkodzące społeczeństwom, w których dominowali muzułmanie[10].
Zew Islamu został wykryty przez tajne służby irackie najpóźniej w 1969. Przynależność do organizacji stała się wówczas karalna[11]. Na początku lat 70. w obrębie irackich służb utworzono specjalną komórkę specjalizującą się w inwigilowaniu i neutralizowaniu opozycji antyrządowej wśród szyitów[10]. Rządząca w Iraku partia Baas, głosząca świeckość państwa, z zasady była przeciwna ruchom politycznym opartym na religii[10]. Autorytarny rząd Iraku nie zamierzał również pozwolić na działalność jakichkolwiek stowarzyszeń, które nie byłyby kontrolowane przez władze centralne[12]. W 1974 rząd doprowadził do aresztowania, skazania na karę śmierci i stracenia pięciu ulemów, którzy najprawdopodobniej byli związani z szyicką opozycją (przyczyny skazania nie zostały podane do wiadomości publicznej). Prawdopodobnie wydarzenie to przyczyniło się do zastraszenia szyitów, gdyż brak informacji o jakichkolwiek wystąpieniach antyrządowych tej społeczności w ciągu następnych dwóch lat. Kolejne wielkie manifestacje przeciwko rządom Saddama Husajna i partii Baas miały miejsce dopiero podczas obchodów święta Aszura w Nadżafie i Karbali w 1977. Rząd skierował wojsko do rozpędzenia demonstracji, 2000 ich uczestników aresztowano. O zorganizowanie protestów i próbę zdestabilizowania państwa oskarżono syryjską partię Baas, co doprowadziło do czasowego załamania się stosunków iracko-syryjskich[12].
Trudno ocenić, ilu członków i sympatyków posiadał Zew Islamu po 1977, a przed irańską rewolucją islamską. Pozostawał on jednak zagrożeniem dla rządu z racji samego istnienia. Symbolem opozycji szyitów wobec partii Baas pozostawał Muhammad Bakir as-Sadr[12].
Szybki rozwój grupy nastąpił po irańskiej rewolucji islamskiej[13]. Muhammad Bakir as-Sadr pogratulował irańskim ajatollahom zdobycia władzy, kierując specjalny telegram do Ruhollaha Chomejniego[14]. Nowy rząd Iranu zaczął udzielać organizacji wsparcia w postaci broni i sprzętu oraz szkolić jej członków. Początkowo Zew Islamu organizował przede wszystkim antyrządowe demonstracje[13]. Sukces rewolucji ośmielił liderów grupy, którzy coraz ostrzej krytykowali partię Baas i zaczęli organizować ataki na posterunki policji i lokalne biura partyjne[15], nie powiodła się jej natomiast próba zorganizowania ogólnokrajowego powstania[16]. W lecie 1980 Zew Islamu zaczął organizować akty sabotażu przeciwko instytucjom państwowym i wojsku[13]. Partia Baas odpowiedziała pewnymi gestami pod adresem głęboko wierzących muzułmanów (w oficjalnej retoryce partyjnej i państwowej pojawiły się odniesienia do religii), wsparła także finansowo instytucje islamskie[15]. Równocześnie władze irackie dokonały masowych aresztowań podejrzanych o członkostwo w organizacji oraz uczyniły członkostwo przestępstwem karalnym śmiercią[15]. W 1979 aresztowany został as-Sadr. Odmówił on publicznego odwołania głoszonych wcześniej poglądów i został umieszczony w areszcie domowym, w pełnej izolacji[15].
W kwietniu 1980 członkowie Zewu Islamu bez powodzenia usiłowali zabić członka Rady Dowództwa Rewolucji Tarika Aziza[15] oraz ministra informacji i kultury Latifa al-Dżasima[13]. Podczas zamachu na Aziza były ofiary śmiertelne i ranni wśród studentów, z którymi w momencie ataku spotykał się polityk[17]. 5 kwietnia 1980 Zew Islamu przeprowadził kolejny zamach, na procesję pogrzebową zabitych w zamachu na Aziza, podczas którego również padły ofiary śmiertelne[17].
W odwecie 9 kwietnia 1980[15] Saddam Husajn nakazał stracenie as-Sadra i jego siostry Aminy[13]. Na mocy prawa zabraniającego przynależności do organizacji stracono ponad sto osób, a tysiące aresztowano[17]. W ramach represji przeciwko partii rząd Iraku nakazał również wywiezienie ponad 10 tys. szyitów do Iranu[13]. W południowym Iraku doszło do zamieszek, stłumionych przez wojsko[17].
8 lipca 1982 Zew Islamu podjął próbę zamordowania Saddama Husajna, gdy ten odwiedzał Dudżail. Również ten zamach nie udał się. W odwecie Saddam Husajn nakazał zniszczenie Dudżail, masowe aresztowania i egzekucje[18].
Wojna iracko-irańska sprawiła, że tworzenie jakichkolwiek organizacji politycznych adresujących swój program do szyitów stało się faktycznie niemożliwe. Ideę formowania wyłącznie szyickich organizacji zaczęto bowiem postrzegać w irackim społeczeństwie jako zdradę stanu[15]. W latach 1983–85 miały miejsce kolejne egzekucje osób aresztowanych wcześniej z powodu członkostwa w Zewie Islamu[19]. Stracono m.in. 17 synów i wnuków Muhsina al-Hakima, ajatollaha i jednego z przywódców organizacji[11]. Rozprawę z Zewem Islamu prawdopodobnie doradził Saddamowi Husajnowi jeden z twórców baasizmu, Michel Aflak[11]. W drugiej połowie lat 80. działalność organizacji faktycznie zamarła[20]. Pewne struktury przetrwały na emigracji, nie włączając się we wspólne inicjatywy zagranicznej opozycji przeciwko rządom Saddama Husajna. Zew Islamu był nadal współfinansowany przez Iran[21]. Podczas powstania szyitów irackich w 1991 niektórzy lokalni przywódcy wywodzili się ze struktur Zewu Islamu[22]. W kolejnych latach partia posiadała komórki w południowoirackich miastach, w których dominowali szyici, a także w licznie zamieszkiwanej przez nich dzielnicy Bagdadu Madinat Saddam[23].
Po obaleniu rządów Saddama Husajna w Iraku podczas międzynarodowej interwencji kierowanej przez Stany Zjednoczone 13 lipca 2003 amerykański cywilny administrator Iraku Paul Bremer utworzył Iracką Radę Zarządzającą, do której weszli przedstawiciele najważniejszych żyjących w kraju grup wyznaniowych i etnicznych[8]. Skład Rady nie został wyłoniony w wyborach, lecz ustalony po konsultacjach między Amerykanami i wybranymi formacjami opozycyjnymi, wśród których był Zew Islamu[24]. Wśród reprezentantów szyitów w Radzie znaleźli się politycy Zewu Islamu: Ibrahim al-Dżafari, Abd az-Zahra Usman Muhammad oraz Izz ad-Din Salim[8]. Zew Islamu największe poparcie społeczne miał w An-Nasirijji[25].
Przed wyborami parlamentarnymi w Iraku w styczniu 2005 partia weszła do szerokiego bloku partii szyickich - Zjednoczonego Sojuszu Irackiego, który zdobył w wyborach 48% głosów i odniósł zwycięstwo[26]. 27 kwietnia 2005 lider Zewu Islamu Ibrahim al-Dżafari stanął na czele tymczasowego irackiego rządu[27]. W kolejnych wyborach, które miały wyłonić skład parlamentu na pełną kadencję, partia ponownie startowała jako jedna z wiodących sił w Zjednoczonym Sojuszu Irackim. Koalicja ponownie odniosła zwycięstwo, zdobywając 46,5% głosów i wprowadzając do parlamentu 128 deputowanych[28]. Premierem Iraku został Nuri al-Maliki, wiceprzewodniczący Zewu Islamu[29]. Przed wyborami parlamentarnymi w Iraku utworzył on, z udziałem Zewu Islamu, nową koalicję partii szyickich - Państwo Prawa[30]. Zajęła ona w wyborach drugie miejsce z wynikiem 24,2%, minimalnie ustępując Irackiemu Ruchowi Narodowemu (24,7%), i wprowadzając do parlamentu 89 deputowanych[31]. Mimo zwycięstwa Irackiego Ruchu Narodowego ponownie to al-Maliki stanął na czele rządu[32]. Nuri al-Maliki i jego współpracownicy w partii dopuścili się wielokrotnie pogwałcenia zasad demokratycznych, według analityków dążyli do ustanowienia w Iraku nowych rządów autorytarnych[33][34].
W 2014 al-Maliki odszedł ze stanowiska premiera; zastąpił go Hajdar al-Abadi, również polityk Zewu Islamu[35].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
