Zespół chronicznego zmęczenia

Zespół chronicznego zmęczenia, ME/CFS (inne nazwy: syndrom chronicznego zmęczenia (CFS), encefalopatia mialgiczna (ME), encefalopatia bólowa, zespół przewlekłego zmęczenia (ZPZ), SEID) – choroba charakteryzująca się długotrwałym zmęczeniem i innymi specyficznymi objawami współwystępującymi, które znacznie ograniczają zdolność chorego do wykonywania codziennych czynności^[1][2][3]. Istnieją różne kryteria diagnostyczne ME/CFS, ale ogólnie przyjęta definicja obejmuje trwające ponad 6 miesięcy zmęczenie, występowanie złego samopoczucia po wysiłku fizycznym czy psychicznym (PEM) i znaczny spadek podejmowanych aktywności w odniesieniu do stanu sprzed zachorowania^[2]. Choroba może przybierać formy łagodne bądź też objawiać się w postaci głębokiej niepełnosprawności. Szacuje się, że 75% chorych nie jest zdolnych do podjęcia pracy zawodowej^[4]. Badania jakości życia osób z ME/CFS pokazały, że choroba utrudnia funkcjonowanie bardziej niż depresja, schizofrenia, stwardnienie rozsiane czy rak płuc^[5].

Zespół chronicznego zmęczenia

Encephalomyelitis myalgica benigna
Klasyfikacje
ICD-10	G93.3
DiseasesDB	1645
MedlinePlus	001244
MeSH	D015673

Epidemiologia

Choroba dotyka 0,2 do 0,4% populacji^[5], jednak szacowana częstotliwość występowania jest ciągle przedmiotem dyskusji i różni się w zależności od zastosowanych kryteriów diagnostycznych (niektóre badania sugerują nawet 4–8%)^[6]. Około 75 -85% chorych to kobiety^[4]. Na ME/CFS chorują również dzieci^[7].

Współchorobowość

ME/CFS może współwystępować z innymi jednostkami chorobowymi. Najczęściej są to^[8]:

• fibromialgia,
• zespół bólowy mięśniowo-powięziowy,
• zespół stawu skroniowo-żuchwowego,
• zespół jelita drażliwego (IBS),
• śródmiąższowe zapalenie pęcherza moczowego,
• zespół Raynauda,
• zespół wypadania płatka zastawki mitralnej (zespół Barlowa),
• migreny,
• alergie,
• wieloczynnikowa wrażliwość na czynniki chemiczne (MCS),
• Hashimoto,
• zespół suchego oka,
• depresja egzogenna.

Etiologia

Nie jest znana etiologia choroby. W przeszłości podejrzewano związek choroby z obecnością wirusa XMRV (październik 2009), ale później teoria ta została odrzucona przez część ośrodków (wrzesień 2011)^{[9][niewiarygodne źródło?]}. Mimo wątpliwości co do wirusowej etiologii choroby organizacja AABB zaleciła chorym nieoddawanie krwi (sierpień 2010), a Amerykański Czerwony Krzyż zdecydował się (grudzień 2010) nie przyjmować krwi od chorych w swoich placówkach^[10].

Niewielka liczba badań sugeruje, że część pacjentów cierpiących na zespół chronicznego zmęczenia (lub mylących tę przypadłość np. z niedoborem magnezu) odnosi korzyści zdrowotne wynikające z przyjmowania dużych dawek magnezu^[11][12][13], a także witamin z grupy B, witaminy C, cynku, egzogennych kwasów tłuszczowych^[12] oraz witaminy D^[12].

W lipcu 2004 r. organizacja Cochrane opublikowała wynik metaanalizy, wskazującej na korzystne działanie ćwiczeń fizycznych na zmniejszanie się objawów zespołu chronicznego zmęczenia, przy braku efektów negatywnych^[14]. Wnioski te były podtrzymywane w kolejnych metaanalizach do 2017 r.^[15][16] Natomiast w aktualizacji opublikowanej w 2019 r. stwierdzono, że ćwiczenia fizyczne mają prawdopodobnie korzystne działanie, choć nie jest to pewne. Jednocześnie uznano, że dowody na efekty niekorzystne są niepewne^[17]. Natomiast amerykańska agencja Centers for Disease Control and Prevention i American Myalgic Encephalomyelitis and Chronic Fatigue Syndrome Society zalecają – pod warunkiem, że nie jest to wymagające dla pacjenta – ćwiczenia umiarkowane i dostosowane indywidualnie, najlepiej prowadzone pod kontrolą specjalisty, natomiast odradzają prowadzenia ćwiczeń intensywnych^[18][19].

Zespół chronicznego zmęczenia może być jednym z objawów long COVID, jako efekt przewlekłego zapalenia górnej części gardła, które może mieć negatywny wpływ na działanie podwzgórza, regulującego funkcje, których zaburzenie przypomina objawy ME/CFS. W podjętym badaniu klinicznym w Japonii, 58 pacjentów cierpiących na long COVID zostało poddanych tzw. ściernej terapii zapalenia gardła (EAT; ang. epipharyngeal abrasive therapy), polegającej na przecieraniu całej ściany gardła sterylnym wacikiem nasączonym 0,5% roztworem chlorku cynku. Miesięczne leczenie doprowadziło m.in. do spadku odczucia zmęczenia z 65 do 23 w skali 0–100^[20].

Diagnostyka

Biomarker choroby nie został jeszcze odkryty, w związku z tym diagnoza opiera się na spełnieniu kryteriów diagnostycznych choroby i wykluczeniu innych chorób (fizycznych i psychicznych) o podobnych symptomach^[21]. Najczęściej stosowane klinicznie i badawczo są kryteria Fukudy, lecz zakres kryteriów obejmuje także m.in.: Międzynarodowe Kryteria Konsensusu, Kanadyjskie Kryteria Konsensusu, Kryteria IOM i wiele innych.

Kryteria Fukudy^[22][23]

1. Możliwe do oceny klinicznej, niewyjaśnione, trwałe lub nawracające chroniczne zmęczenie, które jest doświadczeniem nowym i ma określony początek (nie trwało całe życie), nie jest spowodowane ciągłym wysiłkiem, nie jest znacząco złagodzone przez odpoczynek i skutkuje znacznym zmniejszeniem poprzednio podejmowanych aktywności na tle zawodowym, edukacyjnym, społecznym i prywatnym.
2. Równoczesne występowanie co najmniej czterech z następujących objawów:

• znaczne osłabienie pamięci krótkotrwałej lub koncentracji;
• ból gardła;
• wrażliwe na dotyk węzły chłonne szyi;
• ból mięśni;
• ból głowy, nie doświadczany wcześniej pod względem typu, formy i nasilenia;
• sen nie przynoszący odpoczynku;
• powysiłkowe złe samopoczucie, które utrzymuje się dłużej niż 24 godziny;
• ból stawów, któremu nie towarzyszą obrzęk lub zaczerwienienia.

Wszystkie objawy muszą utrzymywać się lub nawracać przez co najmniej sześć następujących po sobie miesięcy i nie mogą poprzedzać zmęczenia.