Zdzisław Tarnowski

Jan Zdzisław Tarnowski (ur. 5 czerwca 1862 w Warszawie^{[1][2][3][4][5][6]}; zm. 24 listopada 1937 w Dzikowie) – ziemianin, przemysłowiec, działacz gospodarczy, społeczny i kulturalny, założyciel i fundator licznych placówek pożytku publicznego, polityk: tajny radca, dziedziczny członek Izby Panów w Reichsracie, poseł na galicyjski Sejm Krajowy, prezes Stronnictwa Prawicy Narodowej, członek Naczelnego Komitetu Narodowego, senator II kadencji (1928-30) z listy BBWR, w 1922 roku posiadał majątki ziemskie o powierzchni 24 800 ha^[7].

Zdzisław Tarnowski

Zdzisław Tarnowski (ok. 1920)
Data i miejsce urodzenia	5 czerwca 1862 Warszawa
Data i miejsce śmierci	24 listopada 1937 Dzików (Tarnobrzeg)
senator
Przynależność polityczna	Stronnictwo Prawicy Narodowej Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem
Odznaczenia

Zdzisław Jan Tarnowski

Zdzisław Tarnowski w stroju sarmackim (przed ślubem syna Artura 15 lipca 1931)
Tarnowski hrabia, odmiana Leliwa
Rodzina	Tarnowscy herbu Leliwa (linia wielowiejsko-dzikowska)
Ojciec	Jan Dzierżysław Tarnowski
Matka	Zofia z Zamoyskich
Żona	Zofia z Potockich
Dzieci	Róża, żona Władysława Tyszkiewicza-Łohojskiego, * Jan Juliusz, * Zofia, żona Andrzeja Marii Franciszka Potockiego, * Artur, mąż Róży Marii Zamoyskiej, * Maria, żona Artura Antoniego Potockiego * Andrzej, mąż Zofii Róży Marii Tarnowskiej, córki Hieronima Jana, oraz Wendy Mary Kimpson

Życiorys

Jacek Malczewski Portret Zdzisława Tarnowskiego

Hrabia, od 1894 r. właściciel i administrator Dzikowa, dziś w dzielnicy miasta Tarnobrzeg. Ojcem Zdzisława Tarnowskiego był Jan Dzierżysław Tarnowski, marszałek galicyjskiego Sejmu Krajowego, a matką Zofia z Zamoyskich, córka Zdzisława Zamoyskiego. Pojął za żonę Zofię z Potockich, córkę Artura Władysława Potockiego i Róży z Lubomirskich.

W latach 1903–1914 był prezesem Towarzystwa Rolniczego Krakowskiego^[8].

Zdzisław hr. Tarnowski - fotografia wykonana w okresie działania atelier J. Miena i J. Sebalda przy ul. Sławkowskiej, to znaczy w latach 1890-1893

Bogusław Adamowicz Zdzisław Tarnowski - miniatura z 1905 r. - akwarela i gwasz na kości słoniowej. Miniatura w zbiorach miniatur Zamku w Dzikowie.

Zdzisław Tarnowski był posłem na galicyjski Sejm Krajowy i przywódcą stronnictwa konserwatywnego – Stronnictwa Prawicy Narodowej. W roku 1904 ufundował szpital w Tarnobrzegu, dziś noszący imię Zofii z Zamoyskich Tarnowskiej. Jako lider partii współtworzył powstały 16 VIII 1914 r. w Krakowie Naczelny Komitet Narodowy koordynujący walkę o sprawę polską, początkowo jako reprezentacja wszystkich stronnictw galicyjskich i Koła Polskiego, później mniej reprezentatywny, który był najwyższą instancją w zakresie władzy politycznej, skarbowej i wojskowej polskich sił zbrojnych, tj. Legionów Polskich, de facto zakończył działalność w roku 1917, a formalnie w roku 1920. Opowiadał się za ścisłym współdziałaniem z Austro-Węgrami, z tych powodów zesłany przez władze carskie. Wraz z żoną Zofią wspierał miejscową ludność miejska i wiejską, tak polską, jak i żydowską w czasie wojennej biedy i głodu (Tarnobrzeg znajdował się stale na froncie albo między frontami), m.in. rozdając lub sprzedając za ułamek wartości żywność, leki i ubrania. W 1920 roku był członkiem prezydium Komitetu Obrony Państwowej w Krakowie^[9]. Podczas wojny polsko-bolszewickiej w 1920 zadeklarował szereg działań dobroczynnych, w tym własnym kosztem wystawienie pluton konnych ochotników (ochotnicy dzikowscy), który walczył w składzie 8 pułku ułanów Księcia Józefa Poniatowskiego^[10]. W szeregach tego oddziału walczyło dwóch jego synów. 10 grudnia 1928 roku został uhonorowany przez korpus oficerski 8 pułk ułanów odznaką pamiątkową^[11]. Ufundował też sierociniec w Tarnobrzegu, prowadzony przez siostry służebniczki (początek XX w.), oraz kościół we wsi Tarnowska Wola budowany w latach 1922–1928, a w latach 1924–1926 także kościół pod wezwaniem św. Stanisława w miejscowości Chmielów. Stronnictwo pod kierownictwem Zdzisława Tarnowskiego, wbrew namowom części członków, potępiło przewrót majowy 1926 r., jednocześnie starając się o wyciągnięcie z dokonanego już zamachu stanu korzyści dla kraju, m.in. przez sformułowanie ex post celu zamachu i idącego za nim programu politycznego. W roku 1927, w dniach od 14 do 16 września, zorganizował w Dzikowie kongres konserwatystów, w którym wzięli udział współpracownicy marszałka J. Piłsudskiego, m.in. płk.Walery Sławek, w wyniku którego zawarto tzw. porozumienie dzikowskie, udzielające poparcia rządowi.

W 2020 roku ukazała się pierwsza biografia Tarnowskiego, "Zdzisław Tarnowski. Opowieść o panu na Dzikowie" Magdaleny Jastrzębskiej (Wydawnictwo LTW).

Odznaczenia

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923)^[12]
• Krzyż Wielki Orderu Franciszka Józefa (1908, Austria)^[13]

Przypisy

1. Ród TARNOWSKI , h. Leliwa, and their Relatives. [dostęp 2012-04-04]. (ang.).
2. Descendants of Prince Adam Kazimierz Czartoryski. [dostęp 2012-04-04]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-12-27)]. (ang.).
3. Zdzisław Jan Tarnowski (1862 - 1937). [dostęp 2012-04-04].
4. Zdzisław Jan Tarnowski b. 1862 d. 1937. [dostęp 2012-04-04].
5. Marek Jerzy Minakowski: Zdzisław Jan hr. Tarnowski z Tarnowa h. Leliwa. [dostęp 2012-04-04].
6. Urodzony w Dzikowie według Tarnowski Zdzisław 1862-1937 w bazie Parlamentarzyści RP Biblioteki Sejmowej. [dostęp 2012-04-04].
7. Wojciech Roszkowski, Lista największych właścicieli ziemskich w Polsce w 1922 r., w: Przegląd Historyczny, 1983, Tom 74 , Numer 2, s. 283
8. Szematyzm Królestwa Galicji i Lodomerii z Wielkim Księstwem Krakowskim na rok 1903, s. 836; 1904, s. 836; 1905, s. 835; 1906, s. 873; 1907, s. 873; 1908, s. 873; 1909, s. 831; 1910, s. 831; 1911, s. 1018; 1912, s. 978-979; 1913, s. 1006-1007; 1914, s. 1023;
9. Obrona państwa w 1920 roku, Warszawa 1923, s. 475.
10. Ofiarność naszego społeczeństwa na cele narodowe. „Nowości Illustrowane”. Nr 33, s. 9, 14 sierpnia 1920.
11. W uznaniu zasług obywatelskich. 8 p.uł. ks. Józefa Poniatowskiego wręczył swą odznakę p. Tarnowskiemu, „Polska Zbrojna” Nr 344 z 12 grudnia 1928 roku, s. 4.
12. Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 16.
13. Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie. Wiedeń: 1818, s. 160

Bibliografia

• „Dokumenty Naczelnego Komitetu Narodowego”, 1914—1917, Kraków 1917.
• „Powstanie II Rzeczypospolitej”, red. Haliny Janowskiej i Tadeusza Jędruszczaka, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1984.
• Matylda z Windisch-Graetzów Sapieżyna „My i nasze Siedliska”, Wydawnictwo Literackie 2004.
• Stanisław Kłos „Małopolska południowo-wschodnia”, Sport i Turystyka, Muza SA, 1998.
• Jerzy Kwiatek, Teofil Lijewski „Leksykon Miast Polskich”, Muza SA 1998.
• Andrzej Garlicki, „Józef Piłsudski 1867-1935”, Wydawnictwo Znak, 2008.

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 000000011105191X
• VIAF: 161279677
• GND: 1226684645
• PLWABN: 9810620115305606
• NUKAT: n2004015969