Zdzisław Kozień

Zdzisław Kozień (ur. 4 grudnia 1924 w Krakowie, zm. 25 marca 1998 w Rzeszowie) – polski aktor teatralny, filmowy i telewizyjny.

Grobowiec rodzinny Zdzisława Kozienia

Tablica upamiętniająca Zdzisława Kozienia na Starym Cmentarzu w Rzeszowie

Mural z podobizną Zdzisława Kozienia w Rzeszowie autorstwa Arkadiusza Andrejkowa

Zdzisław Kozień

Fotografia nagrobna Zdzisława Kozienia
Data i miejsce urodzenia	4 grudnia 1924 Kraków
Data i miejsce śmierci	25 marca 1998 Rzeszów
Zawód	aktor
Lata aktywności	ok. 1943–1989
Odznaczenia

Życiorys

Urodził się i wychował w Krakowie, gdzie występował w dziecięcym chórze, a później w czasach okupacji rozpoczął pracę artystyczną jako aktor amator na scenie Wojska Polskiego^[1][2]. W latach 1948–1952 występował w Teatrze Kolejarza w Krakowie^[2][3].

Od roku 1953 był związany z Teatrem im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie, gdzie zadebiutował rolą Zbyszka Dulskiego w Moralności pani Dulskiej^[2]. W 1955 zdał aktorski egzamin eksternistyczny^[2], wiążąc się ze sceną rzeszowską na 19 lat. Stworzył tam wiele wybitnych kreacji aktorskich, m.in. gnuśnego Spodka, jednej z najzabawniejszych postaci Snu nocy letniej, Cześnika Raptusiewicza w Zemście, Czepca w Weselu, Grabca w Balladynie, Antonia w Weselu Figara, weneckiego senatora i ojca Desdemony – Brabancjo w Otellu, majora Wołdemara Hawryłowicza w Fantazym, Piotra w Wojnie i pokoju czy Wojewody w Mazepie^[1].

Swoją zawodową pozycję budował na scenach wrocławskich, gdzie w latach 1972–1982 pracował w Teatrze Polskim i Współczesnym grając w takich spektaklach jak Popiół i diament, Anna Livia, Kartoteka, Iwona, księżniczka Burgunda, Ambasador, Matka^[3], a za swoje kreacje wrocławska publiczność kilkukrotnie go nagradzała Złotą Iglicą (1977, 1978) i Srebrną Iglicą (1982). W 1975 za rolę epizodyczną w Księżniczce Turandot w reż. Henryka Tomaszewskiego otrzymał nagrodę Towarzystwa Miłośników Wrocławia.

Od 1983 ponownie występował w Rzeszowie, gdzie pracował także w Estradzie, gdzie zetknął się m.in. z Anną German. Powrócił na rzeszowską scenę Siemaszkowej w takich spektaklach jak Emigranci, Pieszo i Porwanie Sabinek^[2].

Po epizodzie jako Ulek w nagrywanym w Bieszczadach westernie Rancho Texas (1958) na wiele lat filmowcy o nim zapomnieli. Sukcesem okazała się rola nieuleczalnie chorego trenera boksu w Skazanym (1976) Andrzeja Trzosa Rastawieckiego u boku Wojciechowi Pszoniaka, za którą zdobył nagrodę na festiwalu w San Sebastian w kategorii „najlepsza rola męska”, pokonując Gregory Pecka; nagrody nie odebrał w Hiszpanii, dopiero po zakończonym festiwalu mógł zgłosić się po nią do Warszawy^[3].

Ważnym epizodem była rola ojca Agnieszki, zadającego córce istotne pytania o sens jej poczynań i mobilizującego ją do dalszych działań w Człowieku z marmuru (1976) Andrzeja Wajdy. W komedii Andrzeja Kondratiuka Big Bang (1986) o lądujących na zapadłej wsi kosmitach, których mieszkańcy chcą godnie i po staropolsku przywitać wystąpił jako naukowiec.

Na srebrnym ekranie telewidzowie polubili Kozienia przede wszystkim jako porucznika Antoniego Zubka w popularnym serialu kryminalnym 07 zgłoś się (1978–1981) oraz w roli króla Zygmunta Starego w serialu historycznym Królowa Bona (1980) Janusza Majewskiego. Na koncie Zdzisława Kozienia znajduje się około czterdziestu filmów, nawet najmniejsze role to popis aktorstwa realistycznego, opartego na psychologicznie pogłębionym warsztacie^[1].

Odznaczony został m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Srebrnym Krzyżem Zasługi, Medalem 40-lecia Polski Ludowej, Medalem za Odrę, Nysę, Bałtyk oraz Medalem Zwycięstwa i Wolności 1945^[4]. W lipcu 1986 wyróżniony wpisem do „Księgi zasłużonych dla województwa rzeszowskiego”^[5].

Był dwukrotnie żonaty. Zmarł 25 marca 1998 w Rzeszowie w wyniku choroby nowotworowej^[6]. Został pochowany na Cmentarzu Wilkowyja w Rzeszowie (sektor 38, rząd 10, grób nr 2)^[7]. W Teatrze im. Wandy Siemaszkowej znajduje się popiersie aktora, a Mała Scena nosi jego imię^[8]. W Rzeszowie na osiedlu Nowe Miasto znajduje się również ulica nazwana imieniem artysty.

Filmografia

• 1958: Rancho Texas – Ulek
• 1973: Droga – szef komitetu przeciwpowodziowego
• 1976: Skazany – Zygmunt Bielczyk
• 1976–1981: 07 zgłoś się – porucznik Antoni Zubek (odc. 1-14)
• 1976: Człowiek z marmuru – ojciec Agnieszki
• 1976: Kradzież – ojciec Mirosława Maciejewskiego
• 1976: Romans prowincjonalny
• 1976: Zanim nadejdzie dzień – porucznik Stelmach
• 1976: Znaki szczególne – członek kierownictwa budowy portu (odcinek 2, 3 i 5)
• 1977: Czysta chirurgia – chirurg
• 1977: Wesołych świąt – dygnitarz
• 1978: Sto koni do stu brzegów – Zdanowicz
• 1978: Wśród nocnej ciszy – lekarz
• 1979: Janek – dyrektor szkoły
• 1979–1981: Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy – książę Antoni Henryk Radziwiłł, namiestnik Wielkiego Księstwa Poznańskiego (odcinek 1 i 2)
• 1979: Niewdzięczność – ordynator
• 1979: Wściekły – oficer Komendy Głównej MO
• 1980: Królowa Bona – Zygmunt I Stary
• 1980: Kto za?
• 1980: Misja – republikanin (odcinek 6)
• 1980: Pałac – ksiądz
• 1980: Polonia Restituta – ksiądz wygłaszający kazanie na ambonie
• 1980: Smak wody – Józef Szary
• 1981: Karabiny – Zdanowicz
• 1981: Okolice spokojnego morza – kadrowiec Polskiej Żeglugi Morskiej
• 1981: Przypadki Piotra S.
• 1981: Wolny strzelec – Stolarek
• 1982: Dom – dyrektor FSO
• 1982: Epitafium dla Barbary Radziwiłłówny – Zygmunt I Stary
• 1982: Polonia Restituta – Augustyn Łosiński, biskup kielecki (odcinek 1)
• 1982: Popielec – Mateusz
• 1982: Przeklęta ziemia – proboszcz
• 1983: Dzień kolibra – dyrektor szkoły
• 1983: Piętno – stary Bolesław Mazur
• 1983: Szaleństwa panny Ewy – Stanisław Mudrowicz
• 1984: 1944
• 1984: Alabama – ojciec Bożeny
• 1984: Baryton – detektyw podsłuchujący Taviatiniego
• 1984: Pan na Żuławach – Bronisław Klimowicz
• 1984: Porcelana w składzie słonia – Pan Bóg
• 1984: Szaleństwa panny Ewy – Stanisław Mudrowicz
• 1984: Trzy młyny – biskup (odcinek 3)
• 1984: Trzy stopy nad ziemią – brygadzista Ewald Zyman
• 1985: Sezon na bażanty – ojciec Pawła
• 1985: Temida – obrońca Rumienia
• 1986: Big Bang – naukowiec
• 1986: Kino objazdowe – leśniczy
• 1986: Republika nadziei – hrabia Szembek
• 1986: W zawieszeniu – ksiądz Kambroń
• 1986: Złota mahmudia – rybak Georgi
• 1987: Dorastanie – robotnik Henryk Zabielski
• 1987: Sonata marymoncka – Orzechowski
• 1987: Zdaniem obrony – Markiewicz, dyrektor Teatru Polskiego w Cieszynie
• 1988: Akwen Eldorado – dyrektor PGR
• 1988: Gwiazda Piołun – pop

Nagrody

• 1976: Nagroda za rolę męską w filmie Skazany na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku
• 1976: Nagroda aktorska na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w San Sebastián za rolę w filmie Skazany