Zbąszynek

Zbąszynek (do 1945 niem. Neu Bentschen^[2]) – miasto w województwie lubuskim, tuż przy granicy z województwem wielkopolskim, w powiecie świebodzińskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Zbąszynek. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa zielonogórskiego. Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto liczyło 5032 mieszkańców^[1]. Zbąszynek leży na obszarze stanowiącym część historycznej Wielkopolski^[3].

Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też: Zbąszynek (ujednoznacznienie).

Zbąszynek

miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Jedna z ulic w Zbąszynku
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	lubuskie
Powiat	świebodziński
Gmina	Zbąszynek
Data założenia	1923
Prawa miejskie	1945
Burmistrz	Wiesław Czyczerski
Powierzchnia	3,6 km²
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość	5032[1] 1397,8 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 68
Kod pocztowy	66-210
Tablice rejestracyjne	FSW
Położenie na mapie gminy Zbąszynek Zbąszynek
Położenie na mapie Polski Zbąszynek
Położenie na mapie województwa lubuskiego Zbąszynek
Położenie na mapie powiatu świebodzińskiego Zbąszynek
52°14′32″N 15°48′59″E
TERC (TERYT)	0808064
SIMC	0988649
Urząd miejski Rynek 1 66-210 Zbąszynek
Strona internetowa

Historia

Zbąszynek powstał w latach 1923–1939 jako Neu Bentschen (Nowy Zbąszyń), niemiecka osada i placówka celna, przy stacji granicznej. Wiernie oddaje to serial Szpiedzy w Warszawie – czteroodcinkowy polsko-brytyjski miniserial historyczny produkcji BBC Films i Telewizji Polskiej. W pierwszym odcinku część akcji odbywa się w miejscowości granicznej Neu Bentschen.

Lokalizacja nie obyła się bez trudności, gdyż pierwotna koncepcja budowy stacji w okolicy Dąbrówki Wielkopolskiej została zmieniona na skutek problemów z wykupem gruntów pod zabudowę. Ostatecznie osadę wybudowano na polach wsi Kosieczyn. W okresie międzywojennym stworzono dużą i nowoczesną infrastrukturę kolejową oraz kolonię według koncepcji miasta-ogrodu (projektantem był Friedrich Veil). Neu Bentschen w tym okresie zamieszkiwali w przeważającej większości Niemcy pracujący na kolei. W osadzie istniały dwa kościoły (ewangelicki i katolicki, oba wzniesione w 1929 roku w stylu charakterystycznym dla okresu międzywojennego), drukarnia należąca do Carla Albrechta, dom kultury (Deutsches Haus), szkoła, poczta oraz bank. Administracyjnie kolonia należała do powiatu międzyrzeckiego.

W okresie II wojny światowej istniały w mieście obozy pracy przymusowej, w których pracowały (w różnych okresach) oddziały robocze złożone jeńców sowieckich, francuskich, włoskich, a także Żydzi z łódzkiego Getta. W wyniku fatalnych warunków wielu z przymusowych robotników zmarło z wycieńczenia oraz chorób. Robotnicy przymusowi pracowali głównie przy rozbudowie infrastruktury kolejowej i jej dostosowaniu do obsługi transportów wojennych. Często dochodziło w trakcie tych prac do aktów sabotażu bezlitośnie karanego przez Niemców.

Kim Ir Sen na stacji kolejowej w Zbąszynku. Na pierwszym planie, tyłem, Tomasz Kotkowiak

W styczniu 1945 roku mieszkańcy Neu Bentschen i okolicznych wsi ewakuowali się koleją za Odrę. O miasto nie toczyły się walki, więc pozostało niezniszczone (w znikomym stopniu dosięgły go dewastacje oraz szabrownicy, natomiast zostało splądrowane i podpalone przez Armię Czerwoną^[4]) i mogło stanowić jeden z etapów w akcji repatriacyjnej. Od 1945 roku pod przejściową nazwą Nowy Zbąszyń (od 1946 pod obecną nazwą^[5]) już w Polsce, uzyskał prawa miejskie. W latach 1945–1989 dominującą rolę w mieście odgrywała kolej, będąc głównym zakładem pracy i przyczyniając się do wszechstronnego rozwoju infrastruktury miejskiej. W tamtym okresie Zbąszynek był jednym z ważniejszych węzłów kolejowych na trasie Berlin – Warszawa.

Obecnie największym zakładem w okolicy jest koncern IKEA i szereg zakładów kooperujących. W byłej lokomotywowni serwisowane są zespoły trakcyjne Kolei Wielkopolskich, m.in. typu Pesa Elf^[6]. W pobliżu znajduje się rezerwat leśny Kręcki Łęg (pow. 65 ha) oraz wioski Chlastawa z zabytkowym drewnianym kościołem z 1637 roku, Kosieczyn z drewnianym kościołem (według najnowszych^[kiedy?] badań dendrochronologicznych jednym z najstarszych w kraju) datowanym na ok. 1406 rok i dworem z XVII–XVIII wieku oraz Dąbrówka Wielkopolska znana z walki o polskość w okresie międzywojennym i działalności Związku Polaków w Niemczech.

Demografia

Urząd Miasta i Gminy w Zbąszynku

• Piramida wieku mieszkańców Zbąszynka w 2014 roku^[7].

Ludzie związani ze Zbąszynkiem

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani ze Zbąszynkiem.

Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Zbąszynku‎.

Zabytki

Kościół Macierzyństwa NMP

Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są^[8]:

• kościół filialny pod wezwaniem śś. Apostołów Piotra i Pawła, z lat 1929–1930
• zespół kościoła ewangelickiego, ul. Długa 29/30, z lat 1928–1929:
  • kościół, obecnie rzymskokatolicki parafialny pod wezwaniem Macierzyństwa Najświętszej Maryi Panny z 1928 r.
  • dom parafialny, obecnie plebania
  • dawny dom gminy ewangelickiej
  • ogrodzenie murowane, z bramami

inne zabytki:

• dworzec kolejowy z 1923 r.
• Urząd Miasta i Gminy z 1930 r.
• dom kultury w stylu modernistycznym.

Kultura

Gimnazjum i Miejska Biblioteka Publiczna, 1925 r.

• Miasto należy do Regionu Kozła kultywującego tradycje ludowe
• Dom Kultury Kolejarz
• Kino Muza
• Biblioteka Miejska w Zbąszynku.

Oświata

• Niepubliczne Przedszkole pod Muchomorkiem
• Szkoła Podstawowa z Oddziałami Integracyjnymi im. Powstańców Wielkopolskich w Zbąszynku
• Szkoła Podstawowa im. II Armii Wojska Polskiego w Zbąszynku – oddział drugi placówki (dawniej Gimnazjum im. Polskich Olimpijczyków w Zbąszynku)
• Centrum Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego w Zbąszynku (Zespół Szkół Technicznych im. Jana Pawła II w Zbąszynku)

Sport

• Miejski Klub Sportowy „Syrena” Zbąszynek – klub piłkarski założony w 1945 roku i występujący w IV lidze lubuskiej.
• Semafor Zbąszynek – sekcja piłki nożnej, strzelecka i wędkarska
• SPS Strefa Piłki Siatkowej Zbąszynek – sekcja piłki siatkowej dziewcząt i chłopców.
• Zbąszynecka Akademia Piłkarska.

Transport

Osobny artykuł: Zbąszynek (stacja kolejowa).

Parowóz Tp3 przy stacji Zbąszynek

Ważny węzeł kolejowy. Linie kolejowe łączą Zbąszynek bezpośrednio z wieloma miastami:

• Zbąszynek – Poznań – Warszawa
• Zbąszynek – Poznań – Bydgoszcz – Gdynia
• Zbąszynek – Świebodzin – Rzepin – Frankfurt nad Odrą – Berlin
• Zbąszynek – Sulechów – Zielona Góra – Nowa Sól
• Zbąszynek – Zbąszyń – Wolsztyn – Leszno
• Zbąszynek – Międzyrzecz – Skwierzyna – Gorzów Wielkopolski.

W pobliżu miasta przebiega droga wojewódzka nr 302 do Nowego Tomyśla.

Przypisy

1. Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-07-19].
2. Garbacz 2011 ↓, s. 187.
3. Aleksander Fudalej, Piętnaście lat istnienia przekreśla tymczasowość (w sprawie nazwy „Ziemia Lubuska”), [w:] „Kwartalnik Historyczny”, R. 66, nr 4, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1959, s. 1382.
4. Mark Sołonin: Nic dobrego na wojnie. Poznań: Rebis, 2011, s. 249. ISBN 978-83-7510-714-2.
5. Rozporządzenie Ministrów: Administracji Publicznej i Ziem Odzyskanych z dnia 12 listopada 1946 r. o przywróceniu i ustaleniu urzędowych nazw miejscowości (M.P. z 1946 r. nr 142, poz. 262).
6. RAK, Przystań dla „elfów”, w: Monitor Wielkopolski, wrzesień 2015, s. 6.
7. Zbąszynek w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.
8. Rejestr zabytków nieruchomych woj. lubuskiego – stan na 31.12.2012 r.. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 80. [dostęp 2013-02-20].

Bibliografia

• Krzysztof Garbacz: Przewodnik po zabytkach województwa lubuskiego. T. 1. Zielona Góra: Agencja Wydawnicza „PDN”, 2011, s. 187–190. ISBN 978-83-919914-8-0.

Linki zewnętrzne

• Urząd Miasta Zbąszynek,

Kontrola autorytatywna (miasto):

• VIAF: 239225410
• GND: 4983763-1