Witold Wojtkiewicz

Witold Wojtkiewicz (ur. 29 grudnia 1879 w Warszawie, zm. 14 czerwca 1909 tamże) – polski malarz, rysownik i grafik okresu Młodej Polski. Przedstawiciel symbolizmu i wczesnego ekspresjonizmu, przez niektórych uznawany za prekursora surrealizmu.

Witold Wojtkiewicz

Data i miejsce urodzenia	29 grudnia 1879 Warszawa
Data i miejsce śmierci	14 czerwca 1909 Warszawa
Narodowość	polska
Alma Mater	Akademia Sztuk Pięknych w Krakowie
Dziedzina sztuki	malarstwo
Epoka	ekspresjonizm

Fotografia z ok. 1898

Życiorys

Pochodził z rodziny urzędniczej – ojciec, Stanisław Wojtkiewicz był głównym kasjerem w Banku Handlowym i nie akceptował artystycznych aspiracji syna, a matka, Aniela z domu Święcicka, zajmowała się wychowywaniem jedenaściorga dzieci.

Witold Wojtkiewicz studiował w warszawskiej Szkole Rysunkowej i w latach 1903–1904 w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, gdzie był uczniem Leona Wyczółkowskiego. Próbował również w roku 1902 podjąć studia na Akademii Petersburskiej, skąd jednak, jak sam napisał, po ośmiu dniach uciekł. Był świadkiem demonstracji robotniczych w Warszawie w roku 1905, czego dał wyraz w cyklu rysunków (między innymi Manifestacja uliczna, Katorżnicy, Jutrzenka swobody, Na wiec).

W roku 1905 wstąpił do Grupy Pięciu (Grupy Norwid), do której należeli także: Leopold Gottlieb, Wlastimil Hofman, Mieczysław Jakimowicz oraz Jan Rembowski. Współpracował z krakowskim tygodnikiem „Liberum Veto” jako ilustrator w latach 1903–1904^[1]. Od roku 1908 należał do Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”. Swoje prace wystawiał w Krakowie, Warszawie, Lwowie i Wiedniu. Współpracował także z krakowskim kabaretem „Zielony Balonik”, dla którego stworzył cykl akwarel i rysunków, które do dziś zdobią ściany kawiarni „Jama Michalika”, a także projektował zaproszenia. Przyjaźnił się między innymi z Tadeuszem Boyem-Żeleńskim i Romanem Jaworskim, do którego cyklu opowiadań Historie maniaków stworzył ilustracje (między innymi rysunek Cukiernia ciast trujących). Twórczość plastyczna Wojtkiewicza i literacka Jaworskiego oddziaływały na siebie wzajemnie. Wojtkiewicz projektował także winiety do książek wraz z liternictwem i kartki pocztowe. Wraz z między innymi Karolem Fryczem i Kazimierzem Sichulskim opublikował litografie pod tytułem Teka Melpomeny, przedstawiające syntetyczne portrety aktorów Teatru Miejskiego w Krakowie.

Poza działalnością malarską Wojtkiewicz uprawiał także działalność literacką, pisząc pod pseudonimem Witwoj satyryczne teksty dla czasopisma „Kolce”. Na wystawie w 1906 w Berlinie prace artysty zwróciły uwagę i zachwyciły Maurice’a Denisa oraz André Gide’a. Gide, dla którego twórczość Wojtkiewicza była emanacją duszy polskiej, w 1907 zorganizował indywidualną wystawę artysty w Galerie Druet(inne języki) w Paryżu oraz napisał wstęp do jej katalogu. Późna twórczość Wojtkiewicza naznaczona jest piętnem cierpienia, spowodowanego wrodzoną nieuleczalną wadą serca, która położyła kres jego życiu w wieku zaledwie 29 lat. Wojtkiewicz prowadził także dziennik – kronikę swojego życia – niedostępny dla potomnych, został on przez matkę Wojtkiewicza złożony wraz z jego ciałem w trumnie^[2]. Pochowany został na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 71-1-1)^[3].

Twórczość

Grób Witolda Wojtkiewicza na Starych Powązkach w Warszawie (stan na kwiecień 2012)

W swych pracach łączył groteskę z liryzmem. Jego twórczość ewoluowała i stopniowo wykształciła osobisty, wysoce oryginalny przekaz artystyczny. Przez niektórych – jak np. Tadeusza Kantora – uważany za najbardziej oryginalnego malarza polskiego XX wieku. Nieocenione zasługi w popularyzacji twórczości Wojtkiewicza położyli dwaj jego monografiści: Jerzy Ficowski i Wiesław Juszczak. Wiersz dotyczący istoty jego malarstwa poświęcił mu Tadeusz Różewicz. Prace Wojtkiewicza znajdują się między innymi w Muzeum Narodowym w Warszawie, Krakowie i Poznaniu, a także w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu. Największa jak dotąd wystawa monograficzna Wojtkiewicza odbyła się w roku 1976 w Muzeum Narodowym w Krakowie. W marcu 2012 odzyskano jego obraz Orszak, z cyklu Z dziecięcych póz utracony w czasie II wojny światowej^[4]. W październiku 2025 w Muzeum Narodowym w Warszawie została otwarta wystawa Czarny karnawał. Ensor/ Wojtkiewicz, na której znalazły się prace Witolda Wojtkiewicza i Jamesa Ensora^[5][6].

Jego twórczość układa się w cztery cykle tematyczne:

• Szkice tragikomiczne (1903–1904)
• Cyrki (1905–1907)
• Monomanie (1906)
• Ceremonie (1908)

Ważniejsze dzieła:

• Krucjata dziecięca (1909)
• Fantazja (1906)
• Cyrk wariatów (1906)
• Wegetacja (Emeryci) (1906)
• Lalki (1906)
• Cyrk (Przed teatrzykiem) (1906–1907)
• Marionetki (1907)
• Porwanie królewny (1908)
• Swaty (1908)
• Rozstanie (1908)
• Popielec (1908)

Upamiętnienie

• Od 1997 roku Zarząd Okręgu Krakowskiego ZPAP przyznaje Nagrodę im. Witolda Wojtkiewicza żyjącemu polskiemu artyście (malarstwo, grafika lub rysunek) za najlepszą wystawę indywidualną w danym roku^[7].

Galeria

• 
  Portret muzyka (kompozytor krakowski Bolesław Raczyński), przed 1905, Muzeum Narodowe w Krakowie
• 
  Orka, 1905
• 
  Fantazja, 1906, Muzeum Narodowe w Krakowie
• 
  Porwanie królewny (Ucieczka), 1908
• 
  Medytacje. Popielec, 1908