Wilżyna (Ononis L.) – rodzaj roślin z rodzinybobowatych. Obejmuje 88 gatunków[5]. Najwięcej ich występuje w Europie, poza tym rosną w zachodniej Azji i północnej Afryce. W Polsce w zależności od ujęcia systematycznego występują dwa lub trzy blisko spokrewnione gatunki (wszystkie objęte są w Polsce ochroną prawną)[6]. Wilżyny rosną na terenach nasłonecznionych, na klifach, skałach, w murawach i zaroślach[7].
Niektóre gatunki są uprawiane jako rośliny ozdobne[7], niektóre bywają lokalnie wykorzystywane jako lecznicze[8].
Ononis fruticosaOnonis pubescens
Wilżyny występują w większości w Europie – na kontynencie tym rośnie 49 gatunków[8]. Poza tym zasięg rodzaju obejmuje zachodną Azję sięgając na wschodzie po Pakistan, zachodnie Chiny i zachodnią Syberię. Wilżyny rosną także w północnej Afryce (w tym na Wyspach Kanaryjskich, gdzie obecne są trzy endemity) oraz na Półwyspie Somalijskim[5][7][9]. W Polsce występuje w zależności od ujęcia systematycznego jeden, dwa lub trzy blisko spokrewnione gatunki[10][5].
Wszystkie gatunki występujące w Polsce są bardzo blisko spokrewnione, należą do tej samej podsekcji Acanthononis i wskazywane są jako przykład bardzo niedawnej specjacji[11]. Powoduje to problemy z ich ujęciem systematycznym – traktowane są jako trzy odrębne gatunki[10][11], wilżyna rozłogowa bywa włączana jako podgatunek do ciernistej[5], czasem podobnie włączana jest też wilżyna bezbronna[12].
Z jednym lub 3 listkami (boczne nierzadko zredukowane) i liściastymi przylistkami, zwykle przyrośniętymi do ogonka liściowego. Listki ząbkowane, z nerwami sięgającymi końców ząbków[7][9].
Motylkowe, wyrastają z kątów liści w gronach składających się z 1 do 3 kwiatów, nierzadko ścieśnionych. Działki w liczbie 5 równej długości tworzą kielich dzwonkowaty lub dwuwargowy. Płatki korony różowe i żółte, zwykle wyraźnie żyłkowane. Dwa dolne płatki tworzą tzw. łódeczkę, dwa boczne zaokrąglone skrzydełka otulające łódeczkę, a piąty wzniesiony jest do góry tworząc żagielek. Żagielek może być szeroko rozpostarty lub z brzegami podwiniętymi. Wewnątrz kwiatu, a ściślej w łódeczce, znajduje się jeden słupek z jedną, górną zalążnią zawierającą od 1 do wielu zalążków oraz 10 pręcików, z których dziewięć zrośniętych jest nitkami tworząc rurkę, jeden pręcik zaś jest wolny[7][9].
Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI:10.1371/journal.pone.0119248, PMID:25923521, PMCID:PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
ZbigniewZ.MirekZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 123, ISBN978-83-62975-45-7.
