Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Wikramasila[1] lub Wikramaśila[2] – buddyjski klasztor i uniwersytet założony w drugiej poł. VIII wieku przez władców indyjskiej dynastii Pala. Kompleks znajdował się na terenie dzisiejszego stanu Bihar, w północno-wschodnich Indiach, stanowiąc kolejną w tym regionie, obok Nalandy, tzw. mahāvihārę (wielki klasztor).
 Ruiny Wikramaśili | |
| Data założenia |
775-800 |
|---|---|
| Data likwidacji |
1203 |
| Patron |
dynastia Pala |
| Państwo | |
Położenie na mapie Indii  | |
Położenie na mapie Biharu  | |
 25°19′29″N 87°17′05″E | |
Centrum buddyzmu tantrycznego, którego najbardziej znany przedstawiciel Atīśa Dīpamkara Śrījñāna odpowiedzialny był za tzw. sarmę, czyli „drugie rozprzestrzenienie buddyzmu” w Tybecie.
Całkowicie zniszczony w wyniku XIII-wiecznego muzułmańskiego najazdu.
Klasztor ufundował król Dharmapāla, rządzący w północno-wschodnich Indiach, w latach 775-800. Na kompleks składały się świątynie, dormitoria, bogato wyposażona biblioteka oraz sale wykładowe. Uniwersytet pozostawał pod patronatem rządzącej dynastii (Pala) aż do początków XIII wieku[3].
Ze względu na hojne królewskie dotacje do Wikramasili ściągnęło wielu buddyjskich uczonych (panditów). Dzięki nim klasztor stał się sławny w całym regionie Himalajów, a z czasem nawiązano również intensywną współpracę pomiędzy uniwersytetem a buddyjskimi ośrodkami pobliskiego Tybetu. Teksty źródłowe utrzymują, że do dyspozycji pielgrzymów pozostawał specjalny dom gościnny[4], a klasztor stał się centrum tłumaczeń kanonicznych tekstów buddyjskich na język tybetański[3].
Najsławniejszym uczonym Wikramasili był, znany głównie ze źródeł tybetańskich, Atīśa Dīpamkara Śrījñāna. Pandita, którego działalność przypadła na I poł. XI wieku, w 1042 przybył do Tybetu aby wspomóc odradzający się w tym rejonie buddyzm. W tym też czasie napisał jedno ze swoich najbardziej znanych dzieł „Lampa na ścieżce”[5] (Bodhipathapradipa), będące próbą przybliżenia tybetańskim buddystom właściwej egzegezy praktyk tantrycznych. Pomimo obietnicy danej opatowi nigdy nie powrócił do Indii, ponieważ zmarł w centralnym Tybecie w 1054[3][6].
W XII wieku w klasztorze przebywało ok. 3000 mnichów, nad którymi pieczę sprawowała mianowana za pośrednictwem królewskiego dworu rada. Składała się ona z sześciu mnichów z opatem na czele, a kolejnych sześciu tzw. dvārapaṇḍitów odpowiedzialnych było za sprawdzanie wiedzy licznie ściągających po nauki kandydatów (jednym z dvārapaṇḍitów był np. Naropa, rezydujący w czasach króla Kanaki na tzw. „bramie północnej”). W Wikramasili, podobnie jak w pobliskiej Nalandzie wykładano gramatykę, logikę, metafizykę, tantrę oraz buddyjski rytualizm. Jako jeden z niewielu, po ukończeniu kursu, uniwersytet przyznawał tytuły poświadczone dyplomem[3].
Po czterystu latach działalności, w 1203 klasztor został doszczętnie zniszczony przez oddziały muzułmańskie pod dowództwem Bakhtyara Khilji, który najprawdopodobniej pomylił solidne zabudowania uniwersytetu z fortem. Przejmujący obraz rzezi jaka miała miejsce przedstawiony został w historycznym, perskim traktacie Tabakat-i-Nasiri[3][7].
Ruiny klasztoru odkryto w latach 60. XX wieku, w leżącej w odległości 50 km na wschód od miasta Bhagalpur i 13 km na północny wschód od Kahalgaon, wiosce Antichak w Biharze[8].
W wyniku przeprowadzonych prac wykopaliskowych odsłonięto rozległy kompleks zabudowań, rozmieszczonych na planie kwadratu, o długości boku liczącej 330 metrów. Na każdym z boków doliczono się 52 cel mieszkalnych, o łącznej liczbie 208, a w części północnej odkryto zdewastowane hinduistyczne oraz tybetańskie świątynie[8].
Środek założenia stanowiła 15-metrowa, ceglana stupa, zbudowana na planie krzyża, dwuszeregowa ze schodami od strony północnej. Na każdym z podstawowych kierunków (Pn, Pd, Wsch., Zach,) do stupy dobudowana została wysunięta komora z towarzyszącą jej antykamerą, ze wspartym filarami stropem oraz mandapą. W każdej z komór znajdowało się stiukowe wyobrażenie siedzącego Buddy, a grube mury budowli ozdobiono terakotową sztukaterią[8].
W odległości 32 metrów od kompleksu, w jego południowo-zachodnim narożniku, odkryto pozostałości prostokątnej struktury zidentyfikowanej jako biblioteka. Połączono ją z klasztorem wąskim korytarzem i wyposażono w system klimatyzacyjny. Do chłodzenia pomieszczeń używano wody z pobliskiego rezerwuaru, którą dostarczano poprzez liczne otwory wydrążone w tylnej ścianie budynku. Zabieg ten podyktowany był najprawdopodobniej dbałością o manuskrypty oraz chęcią uchronienia ich przed zniszczeniem[8].
Według badaczy architektura stupy i jej zdobienia przypominają klasztor Somapura znajdujący się na terenie dzisiejszego Bangladeszu, z tym że Wiramasila jest znacznie większa i posiada budynki zewnętrzne przypominające zabudowania forteczne. Do całości dobudowano współcześnie budynek muzealny, w którym eksponowane są odkryte w trakcie prac archeologicznych artefakty[8].
