Loading AI tools
Pergamon
Początki państwa pergameńskiego: Filetajros i Eumenes I
Miasto Pergamon istniało już w IV wieku p.n.e., ale początkowo nie ogdgrywało znaczącej roli.[1] Po śmierci Aleksandra Wielkiego w 323 p.n.e. rozgorzały walki między jego dowódcami (zwanymi diadochami) o panowanie nad macedońskim imperium. Pergamon znalazł się w państwie Antygona Jednookiego, a po jego śmierci w bitwie pod Ipsos w 301 p.n.e. wraz z cześcią Azji Mniejszej przypadł Lizymachowi, władcy Tracji i (od 285/284 p.n.e.) królowi Macedonii.[2]
Twórcą niezależności Pergamonu i założycielem panującej w nim dynastii Attalidów był Filetajros, syn Attalosa, pół Paflagończyk,[3] który z nadania Lizymacha był dowódcą garnizonu broniącego twierdzy w Pergamonie oraz znajdującego się tam skarbca z ogromną sumą 9000 talentów.[4][5] Z biegiem czasu stosunki między Filetajrosem a Lizymachem się popsuły, na skutek intryg żony Lizymacha - Arsinoe II.[5] Kiedy Lizymach zamordował swojego syna Agatoklesa, wielu podległych mu ludzi (w tym Filetajros), przeszło na stronę innego diadocha - Seleukosa, władcy rozległego państwa sięgającego od Syrii do granic Indii.[5][6] Doszło do wojny między Seleukosem i Lizymachem zakończonej w decydującej bitwie pod Kuropedion, gdzie na polu bitwy poległ Lizymach.[7] Zwycięski Seleukos został niedługo potem zamordowany, co uniemożliwiło rodowi Seleukidów skonsolidowanie swojej władzy nad terenami należącymi wcześniej do Lizymacha; następca Seleukosa - Antioch I - był w tym czasie zajęty rozruchami w Babilonii.[8] W północnej i zachodniej Azji Mniejszej nastąpiła destabilizacja - uniezależniła się Bitynia, której władca Nikomedes I sprowadził do Azji celtyckich Galatów.[8] Służyli oni jako najemnicy lecz wkrótce zaczęli działać na własną rękę napadając i rabując greckie miasta.[9] W tej sytuacji Filetajros rozważał stworzenie z Pergamonu niezależnego państwa; rozszerzał swoje wpływy wykorzystując bogactwo Pergamonu: wspierał finansowo miasto Kyzikos w czasie walk z Galatami, słał dary do świątyni w Delfach, pomagał Tespiom w Beocji i prawdopodobnie był aktywny w innych miejscach.[10] Tę politykę obdarowywania i wspierania wielkich sanktuariów i miast w Grecji europejskiej kontynuowali później jego następcy, jako element świadomej propagandy mającej za cel podniesienie rangi rodu Attalidów w świecie greckim.[1] Filetajros postępował ostrożnie: po śmierci Seleukosa nie zdecydował się na bicie w Pergamonie monety z własną podobizną lecz umieścił na niej neutralny wizerunek Aleksandra Wielkiego.[1] Kiedy Antioch przybył do Azji Mniejszej Filetajros uznał jego zwierzchność, w zamian za co otrzymał szerokie kompetenecje na podległym sobie obszarze, oraz zaczął bić w Pergamonie seleukidzką monetę na cele wojny z Galatami.[6][1] Zawarte zostało także małżeństwo między bratankiem Filetajrosa, Attalosem, a Antiochis, córką Achajosa, bogatego właściciela ziemskiego i krewnego Seleukosa.[11] Ok. 269 p.n.e. w tzw. "bitwie słoni" Antioch pokonał Galatów i zmusił ich do osiedlenia się we Frygii.[12] Sytuacja została tymczasowo ustabilizowana, Antioch mógł opuścić Azję Mniejszą, Galaci nadal stanowili jednak zagrożenie (a także źródło najemników) i wciąż pobierali haracz od niektórych miast greckich m.in. Pergamonu.[13]
W 263 p.n.e. Filetajros zmarł przekazując władzę bratankowi - Eumenesowi.[11] Ten, chcąc poszerzać zasięg państwa pergameńskiego, zerwał z polityką podległości wobec Seleukidów i być może zawarł sojusz z Ptolemeuszem II, władcą Egiptu zaangażowanym w sprawy Morza Egejskiego.[1][14] Wybuchła wojna między Attalidą a Seleukidami zakończona zwycięstwem Eumenesa w bitwie pod Sardes ok. 261 p.n.e.[15] Monety pergameńskie z tego okresu zawierają już wizerunek Eumenesa, jednak brak na nich tytułu królewskiego.[1]
Filetajros i Eumenes, rozszerzyli zasięg swego władztwa na całą dolinę krótkiej (ok. 80 km długości) rzeki Kaikos, zamkniętej z trzech stron masywami gór, zapewniającymi względną izolację.[4][14] Dolina była żyzna, istniały na niej tereny uprawne, pastwiska oraz ogrody, ziemia należała do wiosek, świątyń oraz wielkich posiadłości.[14] Lasy na zboczach gór, zwłaszcza w masywie góry Idy, dostarczały budulca i materiałów drewnopochodnych, wydobywano też niewielkie ilości srebra i miedzi.[16][14] Na pobliskim wybrzeżu Morza Egejskiego znajdowały się greckie miasta, z portami, gajami oliwnymi i winnicami; najważniejsze z nich, Elaja, leżało u ujścia Kaikosu. Ośrodki te znalazły się w państwie pergameńskim za Filetajrosa[1] lub Eumenesa.[14] Mamy informacje o dwóch nowych miasteczkach założonych przez Eumenesa w swoim państwie: Filatereja u podnóża Idy oraz Attaleja - były to prawdopodobnie niewielkie osiedla o charakterze militarnym.[14]
Attalos I (241-197 p.n.e.)
Po śmierci Eumenesa w 241 p.n.e. władcą Pergamonu został jego bratanek (równocześnie adoptowany syn) Attalos I, syn Attalosa i Antiochis.[14] Nowy władca zastał skomplikowaną sytuację polityczną. W latach 246 p.n.e. - 241 p.n.e. toczyła się III wojna syryjska między Seleukidami a Ptolemeuszami z Egiptu, jednym z teatrów konfliktu była Azja Mniejsza.[14] Władzę nad seleukidzkimi terenami na tym obszarze otrzymał Antioch Hieraks, brat króla Seleukosa II.[17] Pod koniec wojny z Egiptem Hieraks wystąpił przeciw bratu, zaciągając w szeregi swojej armii galackich najemników i pokonał Seleukosa ok. 240/239 p.n.e. w bitwie pod Ankyrą.[17] Do 236 p.n.e. bracia zawarli porozumienie - Hieraks zachował tereny w Azji Mniejszej, a Seleukos udał się zaprowadzać porządek we wschodnich satrapiach swojego państwa.[17]
.jpg)
Attalos I zdecydował się na wojnę z Hieraksem i jego galackimi sojusznikami, jednak jej dokładna chronologia nie jest znana.[17] Ok. 238 p.n.e. odniósł głośne zwycięstwo nad Galatami w bitwie u źródeł Kaikosu, później kilkakrotnie zwyciężał Hieraksa korzystającego w niektórych bitwach z galackich najemników.[18] Attalos propagandowo wykorzystał sukcesy przedstawiając się jako obrońca greckiej cywilizacji przed barbarzyńcami, a Galaci w tej narracji zajęli rolę podobną do Persów, z czasów ich walk z Grekami w V wieku p.n.e.; najlepsi artyści epoki zostali zatrudnieni w Pergamonie, aby swoimi dziełami uwiecznić te zwycięstwa.[18] Do 228 p.n.e. cała seleukidzka Azja Mniejsza aż po góry Taurus znalazła się w rękach Attalosa, a on sam przyjął (prawdopodobnie wkrótce po zwycięstwie u źródeł Kaikosu) tytuł królewski.[18][17] Jego główny przeciwnik, Antioch Hieraks, zginął na wygnaniu w Tracji w 226 lub 225 p.n.e.[17]
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
