Wiersz wolny

Wiersz wolny – typ wiersza, który należy do systemu nienumerycznego, gdyż jego budowa nie opiera się na zgodności liczby sylab, stóp, zestrojów akcentowych w wersie^[1][2]. Długość wersów w wierszu wolnym nie musi być analogiczna i nie jest określona żadnymi regułami. W wierszu wolnym mogą występować rymy. Do polskiej poezji tę technikę jako pierwszy wprowadził Krzysztof Niemirycz^[3].

Popularny w dwudziestoleciu międzywojennym i polskiej poezji XX wieku. Mistrzami wiersza wolnego byli Julian Przyboś, Józef Czechowicz, Miron Białoszewski, Tadeusz Różewicz i Zbigniew Herbert. Monografię wiersza wolnego napisała Dorota Urbańska, Wiersz wolny. Próba charakterystyki systemowej, Warszawa 1999.

Jednym z pionierów wiersza wolnego był Jan Kasprowicz^[4]. Użył go w Hymnach.

Zrzuć z Siebie, Ojcze, nietykalne blaski!

Zgarnij ze Siebie tę bożą,

tę władającą moc, co nad wiekami

nieugaszoną płomienieje zorzą

i światłość daje światom

i światy w swoim ogniu na popioły trawi!

Stań się tak lichy, jak ja, i skulony

i, doczesności okryty łachmanem,

wlecz się nieszczęsnym łanem

za kluczem w dal przymgloną ciągnących żurawi,

ku cichej, na rozstajach kopanej mogile

zapomnianego człowieka!

Jan Kasprowicz, Święty Boże, Święty Mocny

W Czechach prekursorem wiersza wolnego był Otokar Březina^[5]:

O samotách uprostřed magických lesů, nad nimiž slunce

podobno ptáku zlatými křídly nekonečnými brázdilo ether;

celým vesmírem letěla jeho píseň o slávě života harmonického,

o zázracích tvůrčího jitra v zahradách země a podmořských nížin,

v modrých preriích vzduchu a vody:

Otokar Březina, Stavitelé chrámu

Na Zachodzie^[6] wierszem wolnym posługiwali się na przykład Walt Whitman, Guillaume Apollinaire, Blaise Cendrars, Fernando Pessoa i T.S. Eliot^[7]. D.H. Lawrence napisał wierszem wolnym krótki wiersz o jaszczurce:

A lizard ran out on a rock and looked up, listening

no doubt to the sound of the spheres.

And what a dandy fellow! the right toss of a chin for you

and swirl of a tail!

If men were as much men as lizards are lizards

they'd be worth looking at.

D.H. Lawrence, Lizard