Vocaloid

Vocaloid (jap. ボーカロイド Bōkaroido) – syntezator śpiewu stworzony przez firmę Yamaha. Pozwala użytkownikowi na tworzenie przebiegów śpiewu przez wpisywanie tekstu, który ma zostać zaśpiewany, oraz melodii.

Vocaloid

Logo programu
Autor	Yamaha Corporation
Pierwsze wydanie	2004
Aktualna wersja stabilna	ESV 5.2.0 12 grudnia 2018; ponad 5 lat temu
System operacyjny	Windows XP, Vista, 7, Apple iOS (iVocaloid)
Rodzaj	syntezator śpiewu
Licencja	zamknięte oprogramowanie
Strona internetowa

Opis

Vocaloid to program przeznaczony na komputery osobiste. W nowatorski sposób zostały w nim połączone technologie syntezy mowy oraz syntezy dźwięku. Oferowany jest w wielu wersjach, różniących się barwą głosu oraz językiem. Doczekał się sześciu generacji, nazwanych kolejno „VOCALOID”, „VOCALOID 2”, „VOCALOID 3”, „VOCALOID 4”, „VOCALOID 5” oraz „VOCALOID 6”.

Wersje Vocaloida

Vocaloid – pierwsza generacja

Produkt	Deweloper	Język	Rodzaj głosu	Baza głosu	Data wydania
Leon[1]	Zero-G	angielski	męski	–	15 marca 2004
Lola[2]	Zero-G	angielski	żeński	–	15 marca 2004
Miriam[3]	Zero-G	angielski	żeński	Miriam Stockley	1 lipca 2004
MEIKO[4]	Crypton Future Media	japoński	żeński	Meiko Haigō	5 listopada 2004
KAITO[5]	Crypton Future Media	japoński	męski	Naoto Fūga	17 lutego 2006

Vocaloid 2 – druga generacja

Produkt	Deweloper	Język	Rodzaj głosu	Baza głosu	Data wydania
Sweet ANN[6]	PowerFX	angielski	żeński	Jody	29 czerwca 2007
Hatsune Miku (CV01)[7]	Crypton Future Media	japoński	żeński	Saki Fujita	31 sierpnia 2007
Kagamine Rin i Len (CV02) Act 1[8]	Crypton Future Media	japoński	żeński (Rin) męski (Len)	Asami Shimoda	27 grudnia 2007
Prima[9]	Zero-G	angielski	żeński	–	14 stycznia 2008
Kagamine Rin i Len (CV02) Act 2[10]	Crypton Future Media	japoński	żeński (Rin) męski (Len)	Asami Shimoda	18 lipca 2008
Gackpoid[11]	Internet Co., Ltd.	japoński	męski	Gackt	31 lipca 2008
Megurine Luka (CV03)[12]	Crypton Future Media	japoński i angielski	żeński	Yū Asakawa	30 stycznia 2009
Megpoid[13]	Internet Co., Ltd.	japoński	żeński	Megumi Nakajima	25 czerwca 2009
SONiKA[14][15]	Zero-G	angielski	żeński	–	14 lipca 2009
SF-A2 Miki[16]	AH Software	japoński	żeński	Miki Furukawa	4 grudnia 2009
Kaai Yuki[17]	AH Software	japoński	żeński	–	4 grudnia 2009
Hiyama Kiyoteru[18]	AH Software	japoński	męski	Kiyoshi Hiyama	4 grudnia 2009
Big AL[19]	PowerFX	angielski	męski	Michael King (wersja wstępna) Frank Sanderson	22 grudnia 2009
Hatsune Miku Append[20]	Crypton Future Media	japoński	żeński	Saki Fujita	30 kwietnia 2010
Tonio[21][22]	Zero-G	angielski	męski	–	14 lipca 2010
Lily[23]	Yamaha Corporation Avex Management Internet Co., Ltd.	japoński	żeński	Yuri Masuda (m.o.v.e)	25 sierpnia 2010
VY1	Yamaha Corporation Bplats	japoński	unisex („kobieco” brzmiący)	–	1 września 2010
Gachapoid[24]	Internet Co., Ltd.	japoński	męski	Kuniko Amemiya	8 października 2010
Nekomura Iroha[25]	AH Software	japoński	żeński	Kyounosuke Yoshitate	22 października 2010
Utatane Piko[26]	Sony Music Entertainment Japan Ki/oon Records Inc.	japoński	męski	Piko	8 grudnia 2010
Kagamine Rin i Len Append[27]	Crypton Future Media	japoński	żeński (Rin) męski (Len)	Asami Shimoda	27 grudnia 2010
VY2	Yamaha Corporation Bplats	japoński	unisex („chłopięco” brzmiący)	–	25 kwietnia 2011

Vocaloid 3 – trzecia generacja

Produkt	Deweloper	Język	Rodzaj głosu	Baza głosu	Data wydania
V3 Megpoid	Internet Co., Ltd.	japoński	żeński	Megumi Nakajima	21 października 2011
SeeU[28]	SBS Artech	koreański, japoński	żeński	Kim Dae-hee	21 października 2011
Mew[29]	Yamaha Corporation	japoński	żeński	Miu Sakamoto	21 października 2011
VY1V3[30]	Yamaha Corporation Bplats	japoński	żeński	–	21 października 2011
Tone Rion	MoeJapan	japoński	żeński	–	16 grudnia 2011
OLIVER	PowerFX/VocaTone	angielski	męski	–	21 grudnia 2011
CUL 2.0 / CUL-REBiRTH[31]	Internet Co., Ltd	japoński	żeński	Eri Kitamura	22 grudnia 2011
Yuzuki Yukari[32]	AH Software	japoński	żeński	Chihiro Ishiguro	22 grudnia 2011
Bruno[33]	Voctro Labs	hiszpański	męski	–	24 grudnia 2011
Clara[32]	Voctro Labs	hiszpański	żeński	–	24 grudnia 2011
IA: Aria on the Planetes[34]	1st Place	japoński	żeński	Lia	27 stycznia 2012
V3 Megpoid Native[35]	Internet Co., Ltd	japoński	żeński	Megumi Nakajima	16 marca 2012[36]
Aoki Lapis[37]	urfer’s Paradise Studio Deen	japoński	żeński	Nako Eguchi	6 kwietnia 2012[36]
V3 Lily	Internet Co., Ltd	japoński	żeński	Yuri Masuda	19 kwietnia 2012
Luo Tianyi	Yamaha Corporation Shanghai HENIAN	chiński	żeński	Shan Xin	12 lipca 2012
V3 Gackpoid	Internet Co., Ltd	japoński	męski	Gackt	13 lipca 2012
galaco	Internet Co., Ltd	japoński	żeński	Kō Shibasaki	5 sierpnia 2012 (dostępny jako nagroda konkursu Vocaloid 3 Music Contest)
VY2V3	Yamaha Corporation Bplats	japoński	unisex („chłopięco” brzmiący)	–	19 października 2012
MAYU	Exit Tunes	japoński	żeński	–	5 grudnia 2012
AVANNA	Zero-G	angielski	żeński	Rachael Dey	22 grudnia 2012
V3 KAITO	Crypton Future Media	japoński, angielski	męski	Naoto Fūga	15 lutego 2013
Megpoid English	Internet Co., Ltd.	angielski	żeński	Megumi Nakajima	28 lutego 2013
ZOLA PROJECT	Yamaha Corporation	japoński	męski	–	21 czerwca 2013
YANHE	Shanghai HENIAN Bplats	chiński	żeński	Liu Seira	11 lipca 2013
Hatsune Miku English	Crypton Future Media	angielski	żeński	Saki Fujita	31 sierpnia 2013
YOHIOloid	PowerFX	japoński, angielski	męski	Yohio	10 września 2013
V3 Hatsune Miku	Crypton Future Media	japoński	żeński	Saki Fujita	27 września 2013
MAIKA	Voctro Labs	hiszpański	żeński	–	18 grudnia 2013
Merli[38]	i-style Project	japoński	żeński	Kamata Misaki	24 grudnia 2013
Macne Nana	M17 Bplats	japoński, angielski	żeński	Haruna Ikezawa	31 stycznia 2014
V3 MEIKO	Crypton Future Media	japoński, angielski	żeński	Meiko Haigō	4 lutego 2014
kokone	Internet Co., Ltd.	japoński	żeński		14 lutego 2014
anon & kanon	Yamaha Corporation	japoński	żeński		3 marca 2014
v flower	Gynoid Yamaha Corporation	japoński	żeński		9 maja 2014
Tohoku Zunko	AH Software	japoński	żeński	Satō Satomi	5 czerwca 2014
IA ROCKS	1st Place	japoński	żeński	Lia	27 czerwca 2014
galaco NEO	Yamaha Corporation Stardust Music, Inc.	japoński	żeński	Shibasaki Kō	5 sierpnia 2014
Rana	We’ve Inc.	japoński	żeński	Kakuma Ai	9 września 2014
V3 Gachapoid	Internet Co., Ltd	japoński	męski	Kuniko Amemiya	17 września 2014
Chika	Internet Co., Ltd	japoński	żeński	Chiaki Ito	16 października 2014
Xin Hua	Gynoid Yamaha Corporation	chiński	żeński	Wang Wen Yi	10 lutego 2015
Yuezheng Ling	Shanghai HENIAN	chiński	żeński	Qi Inory	17 lipca 2015
Akikoroid-chan[39]	Lawson, Inc.	japoński	żeński	Arimoto	Nie do użytku publicznego: używane tylko przez sieć sklepów Lawson.

Vocaloid 4 – czwarta generacja

Produkt	Deweloper	Język	Rodzaj głosu	Baza głosu	Data wydania
VY1V4	Yamaha Corporation Bplats	japoński	unisex („kobieco” brzmiący)	–	17 grudnia 2014
CYBER DIVA	Yamaha Corporation	angielski	żeński	Jenny Shima	4 lutego 2015
Yuzuki Yukari V4	AH-Software	japoński	żeński	Ishiguro Chihiro	18 marca 2015
Megurine Luka V4X	Crypton Future Media	japoński	żeński	Asakawa Yuu	19 marca 2015
Gackpoid V4	Internet Co., Ltd.	japoński	męski	Gackt	30 kwietnia 2015
SF-A2 miki V4	AH-Software	japoński	żeński	Furukawa Miki	18 czerwca 2015
Nekomura Iroha V4	AH-Software	japoński	żeński	Kyounosuke Yoshitate	18 czerwca 2015
v4 flower	Gynoid	japoński	żeński	–	16 lipca 2015
Sachiko	Yamaha Corporation	japoński	żeński	Sachiko Kobayashi	27 lipca 2015
ARSLOID	Yamaha Corporation UNIVERSAL MUSIC JAPAN	japoński	męski	Akira Kano	23 września 2015
RUBY	PowerFX VocaTone	angielski	żeński	–	7 października 2015
Kaai Yuki V4	AH-Software	japoński	żeński	–	29 października 2015
Hiyama Kiyoteru V4	AH-Software	japoński	męski	Kiyoshi Hiyama	29 października 2015
Megpoid V4	Internet Co., Ltd.	japoński	żeński	Megumi Nakajima	5 listopada 2015
DEX	Zero-G	angielski	męski	Sam Blakeslee	20 listopada 2015
DAINA	Zero-G	angielski	żeński	AkiGlancy	20 listopada 2015
Rana V4	We’ve Inc.	japoński	żeński	Kakuma Ai	1 grudnia 2015
Kagamine Rin i Len V4X	Crypton Future Media	japoński	żeński (Rin) męski (Len)	Asami Shimoda	24 grudnia 2015
Kagamine Rin i Len V4 English	Crypton Future Media	japoński	żeński (Rin) męski (Len)	Asami Shimoda	24 grudnia 2015
Unity-chan!	Unity Technologies Japan Yamaha Corporation	japoński	żeński	Asuka Kakumoto	14 stycznia 2016
Fukase	Yamaha Corporation	japoński, angielski	męski	Satoshi Fukase	28 stycznia 2016
Stardust	Shanghai HENIAN Quadimension	japoński	żeński	Chalili	13 kwietnia 2016
Otomachi Una	Internet Co., Ltd MTK	japoński	żeński	Aimi Tanaka	30 lipca 2016
Hatsune Miku V4X	Crypton Future Media	japoński	żeński	Fujita Saki	31 sierpnia 2016
Hatsune Miku V4 English	Crypton Future Media	angielski	żeński	Fujita Saki	31 sierpnia 2016

Głosy Append

• Miku Append – głos żeński, język japoński (dark, soft, sweet, light, vivid, solid)
• Kagamine Append – głos żeński (Rin – warm, sweet, power), język japoński. Głos męski (Len – power, cold, serious), język japoński.
• Kaito Append (Power, Whisper) – Głos męski, j.japoński.
• Meiko Append (Power, Dark, Whisper) – Głos żeński, j. japoński.
• Gumi Extend (Sweet, Power, Adult, Whisper) – Głos żeński, j. japoński.
• Gakupo Extend (Power, Whisper, Native) – Głos męski, j.japoński.

UTAUloid

Oprócz komercyjnego Vocaloida istnieje także jego darmowy odpowiednik o nazwie UTAUloid (powszechnie nazywany UTAU). Posiada on inne banki brzmień oraz umożliwia tworzenie nowych brzmień przez użytkowników. Nie jest to produkt firmy Yamaha i nie jest z nią powiązany.

• Defoko/Utane Uta (głos bazowy) – głos żeński, język japoński
• Momone Momo – głos żeński, język japoński
• Amane Luna – głos żeński, język japoński
• Nana Haruka – głos żeński, język japoński
• Mako Nagone – głos żeński, język japoński
• Soune Taya – głos żeński i męski, język japoński
• Chii Feirune – głos żeński, język japoński
• Aido Feirune – głos męski, język angielski, japoński. Posiada wersje Append.
• Zuii Takoe – głos żeński, wielojęzyczny utau.
• Hoshine Stella – głos żeński, języki: japoński, angielski, hiszpański
• Mitani Nana – głos żeński, język japoński
• Mizuki Lena – głos żeński, język japoński
• Chii Tomero
• Imouto Defo
• Otsu Hibikine
• Kurane Zanda
• Feliks – głos męski, język japoński

Utau stworzone przez użytkowników 2ch (VIPPERloids)

• Kasane Teto – głos żeński, język japoński
• Kasane Ted (męska wersja Teto Kasane) – głos męski, język japoński
• Yokune Ruko – głos żeński i męski, język japoński
• Namine Ritsu – głos męski (głos pochodzący od kobiety), język japoński
• Rook – głos męski, język japoński
• Miko Ooka – głos żeński, język japoński
• Sukone Tei – głos żeński, język japoński
• Oniko Hinomoto – głos żeński, język japoński

Utau może być nieskończenie wiele, ponieważ tworzą je zwykli użytkownicy.

Macne Ke

Oprogramowanie bazowane na Vocaloidzie przeznaczone na komputery Apple. Rozszerzenie dźwiękowe VoiceBanku jest w formacie AIFF. Głosy są utworzone na podstawie znanych piosenkarzy i seiyū. Ceny VoiceBanków są w granicach 980¥ do 2,980¥. Wykupuje się je na ACT2^[40]. Dwie pierwsze wersje oprogramowania nie obsługują Apple Loops, natomiast pozostałe tak. VoiceBanki można odtworzyć też w UTAU (jeśli do folderu z VB dodamy specjalnie utworzone pliki.FRQ).

• Macne Nana – głos żeński, język japoński
• Macne Petit – głos żeński, język japoński
• Macne Coco (Black & White) – głosy żeńskie, język japoński
• Macne Papa – głos męski, język japoński
• Macne Sasayaki Nana – głos żeński, język japoński

Character Vocal Series

Jest to seria programów Vocaloid 2, składająca się z trzech pozycji – Miku Hatsune, Rin/Len Kagamine oraz Luka Megurine. Każdemu z tych głosów dana została reprezentująca go postać w stylu anime, a także specyfikacje takie jak wiek, wzrost, waga i styl muzyki, który jakoby „preferują”, a do którego najbardziej się nadają. Barwy głosu tej serii Vocaloidów zostały zaprogramowane przez firmę Crypton Future Media, współpracującą z Yamahą.

Miku Hatsune

Główny artykuł: Hatsune Miku.

Miku Hatsune (jap. 初音 ミク Hatsune Miku) to pierwsza wersja drugiej generacji programu Vocaloid, a zarazem pierwsza postać z serii Character Vocal Series. Swobodne tłumaczenie jej imienia i nazwiska brzmi „pierwszy dźwięk przyszłości”. Oprogramowanie to jest przystosowanie głównie do tworzenia muzyki J-pop, jednak nic nie stoi na przeszkodzie, by użyć go do tworzenia innych gatunków muzycznych. Japoński serwis Nico Nico Douga, w ramach reklamy tej wersji Vocaloida, spopularyzował postać Miku poprzez filmiki z jej udziałem (głównie w formie animacji 2D oraz 3D), w których tle rozbrzmiewał głos Vocaloida Miku do melodii znanych piosenek. Sporą popularność zdobył filmik przedstawiający Miku trzymającą w ręku dymkę – rodzaj cebuli, często błędnie uznawanej za por – śpiewając przy tym utwór Ievan Polkka. Postać Miku zdobyła popularność na tyle dużą, że powstała manga (Hatsune Mix), a także gry z nią w roli głównej (13-sai no Hello Work DS oraz Hatsune Miku: Project Diva).

Miku wystąpiła 22 sierpnia 2009 na koncercie Animelo Summer Live 2009 ReBridge w Japonii. Została przedstawiona na wielkim ekranie na scenie, znajdującym się za muzykami grającymi akompaniament. Dostępne jest rozszerzenie o nazwie Miku Append, które dodaje sześć nowych barw głosu, co pozwala na większą ekspresję.

Rin/Len Kagamine

Główny artykuł: Kagamine Rin i Len.

Rin Kagamine oraz Len Kagamine (jap. 鏡音 リン・レン Kagamine Rin/Ren) – druga wersja programu Vocaloid 2, zawierająca głosy dwóch postaci – Rin (dziewczyna) oraz Len (chłopak). Wbrew popularnej opinii nie są oni rodzeństwem, lecz lustrzanymi odbiciami. Ich nazwisko, Kagamine, oznacza po japońsku „lustrzany dźwięk”, zaś ich imiona to gra słów i oznacza kierunki – lewy i prawy. Odwołując się do oficjalnego blogu, paczka zawiera dwa zestawy głosów: jeden dla Rin, a drugi dla Lena, obydwa zapewnione przez aktorkę głosową Asami Shimodę. Pomimo że oprogramowanie zawiera głosy dwóch postaci, kosztuje tyle samo co Miku Hatsune. Odegrali jedynie małe role w anime (Zoku) Sayonara Zetsubou Sensei, gdzie ich dwoje, Miku, Kaito i Meiko (oraz różni inni ludzie i postacie) próbują stać się głosem Meru Otonashi. 12 czerwca 2008 roku Crypton ogłosił, że ulepszona edycja, nazwana „act2”, pojawi się w lipcu 2008. Użytkownicy, którzy zakupili starą wersję otrzymają dysk rozszerzający bez opłaty. 18 lipca 2008 na oficjalnym blogu firmy pojawiły się beta demonstracyjne utwory z użyciem nowej wersji. Dysk rozszerzający to zupełnie inne oprogramowanie i nie ma wpływu na oryginalną instalację Kagamine Rin/Lena, dając użytkownikowi opcję wybrania, czy chce używać starej czy nowej wersji oddzielnie, czy też ich kombinacji. Dostępne jest rozszerzenie o nazwie Append, które pozwala na większą kompresje głosu.

Luka Megurine

Luka Megurine (jap. 巡音 ルカ Megurine Ruka) to trzeci Vocaloid z serii Character Vocal Series. Jej nazwisko to kombinacja Meguri (巡 – jap. krążyć) oraz Ne (音 – jap. dźwięk). Oprogramowanie pojawiło się w sprzedaży 30 stycznia 2009. Głos w nim zawarty przypomina głos 20-letniej dziewczyny, pozwala tworzyć piosenki zarówno w języku japońskim, jak i angielskim. Jej wygląd został zaprojektowany przez artystę mangowego Kei Garou, tego samego, który zrobiłł projekty Miku, Rin i Lena. Postać, która ją ilustruje, w przeciwieństwie do pozostałych maskotek serii, nie jest ubrana w szkolny strój. Jest strojem jest nieco bardziej współczesny Cheongsam.

Gackpoid i Megpoid

Oprócz serii Character Vocal Series istnieją również dwie osobne edycje Vocaloid ilustrowane postaciami w stylu anime. Różnią się one jednak tym, że ich głosy są wzorowane na słynnych japońskich artystach. Przeniesienia głosu artystów do oprogramowania Vocaloid podjęła się firma Internet Co.

• Gakupo Kamui, znany jako Gackpoid – jego głos jest wzorowany na głosie japońskiego wokalisty Gackta. Ukazany jako długowłosy samuraj ubrany w klasyczny samurajski strój. Jego postać przypomina Alto Saotome z anime Macross Frontier.
• GUMI, znana jako Megpoid – jej głos jest wzorowany na głosie japońskiej wokalistki Megumi Nakajimy. Postać, która ją ilustruje, jest podobna do Ranki Lee z anime Macross Frontier, której głosu udzielała właśnie Nakajima.

AH Software

Firma ta stworzyła trzy wersje Vocaloida zilustrowane postaciami w stylu anime, podobnie jak seria Character Vocal Series oraz postacie firmy Internet Co.

• SF-A2 Miki – głosu tej wersji użyczyła Miki Furukawa, członkini zespołu Supercar. Jej postać to młoda, czerwonowłosa dziewczyna, mająca na rękach i nogach wzory przypominające połączenia części ciała robota, przez co można wnioskować, iż jest robotem lub istotą z innej planety.
• Yuki Kaai – jej głos stworzony został z materiału zawierającego głosy dzieci ze szkoły podstawowej. Ukazana jako 9-letnia dziewczynka.
• Kiyoteru Hiyama – jego głos dopracowano w partiach sopranowych, dzięki czemu brzmi naturalnie w wysokich partiach brzmienia. Ukazany jako nauczyciel.
• Nekomura Iroha – ukazana jako różowowłosa dziewczyna w kasku z głośnikami zamiast rąk.

Przypisy

1. Vocaloid Leon. Zero-G. [dostęp 2011-10-29]. (ang.).
2. Vocaloid Lola. Zero-G. [dostęp 2011-10-29]. (ang.).
3. Vocaloid Miriam. Zero-G. [dostęp 2011-10-29]. (ang.).
4. Vocaloid Meiko. Crypton. [dostęp 2011-10-29]. (jap.).
5. Vocaloid Kaito. Crypton. [dostęp 2011-10-29]. (jap.).
6. Vocaloid 2 – Sweet Ann. kvraudio.com. [dostęp 2011-10-30]. (ang.).
7. Vocaloid 2 – Hatsune Miku. Crypton. [dostęp 2011-10-30]. (jap.).
8. Vocaloid 2 – Kagamine Rin/Len Act 1. Crypton. [dostęp 2011-10-30]. (jap.).
9. Vocaloid 2 – Prima. Zero-G. [dostęp 2011-10-30]. (ang.).
10. Vocaloid 2 – Kagamine Rin i Len Act 2. Zero-G. [dostęp 2011-10-30]. (jap.).
11. Vocaloid 2 – Kamui Gakupo. Internet Co., Ltd. [dostęp 2011-10-30]. (jap.).
12. Vocaloid 2 – Megurine Luka. Crypton. [dostęp 2011-10-30]. (jap.).
13. Vocaloid 2 – Gumi. Internet Co., Ltd. [dostęp 2011-10-30]. (jap.).
14. Vocaloid 2 – Sonika. Zero-G. [dostęp 2011-10-30]. (ang.).
15. Vocaloid 2 – Sonika. [dostęp 2011-10-30]. (ang.).
16. Vocaloid 2 – SF-A2 Miki. AH Software. [dostęp 2011-10-30]. (jap.).
17. Vocaloid 2 – Kaai Yuki. AH Software. [dostęp 2011-10-30]. (jap.).
18. Vocaloid 2 – Hiyama Kiyoteru. AH Software. [dostęp 2011-10-30]. (jap.).
19. Vocaloid 2 – Big Al. kvraudio.com. [dostęp 2011-10-30]. (ang.).
20. Vocaloid 2 – Hatsune Miku Append. Crypton. [dostęp 2011-10-30]. (jap.).
21. Vocaloid 2 – Tonio. Zero-G. [dostęp 2011-10-30]. (ang.).
22. Vocaloid 2 – Tonio. Zero-G. [dostęp 2011-10-30]. (ang.).
23. Vocaloid 2 – Lily. Internet Co,. Ltd. [dostęp 2011-10-30]. (jap.).
24. Vocaloid 2 – Gachapoid. Internet Co., Ltd. [dostęp 2011-10-30]. (jap.).
25. Vocaloid 2 – Nekomura Iroha. AH Software. [dostęp 2011-10-30]. (jap.).
26. Vocaloid 2 – Utatane Piko. Vocaloidism. [dostęp 2011-10-30]. (ang.).
27. Vocaloid 2 – Kagamine Rin i Len Append. Crypton. [dostęp 2011-10-30]. (jap.).
28. Korean, Convenience Store Vocaloid Characters Unveiled. ANN. [dostęp 2011-10-31]. (ang.).
29. Vocaloiid 3 – Mew. vocaloid.com. [dostęp 2011-11-01]. (jap.).
30. Vocaloiid 3 – VY1V3. vocaloid.com. [dostęp 2011-11-01]. (jap.).
31. Eri Kitamura, Lia Turned Into Vocaloid Idol Characters. ANN. [dostęp 2011-10-31]. (ang.).
32. Vocaloid 3 Characters Profile – Clara. ANN. [dostęp 2011-10-31]. (ang.).
33. Vocaloid 3 Characters Profile – Bruno. ANN. [dostęp 2011-10-31]. (ang.).
34. Vocaloid 3 Characters Profile – IA. ANN. [dostęp 2011-10-31]. (ang.).
35. INTERNET working on V3 revamp of V2 GUMI. vocaloidism.com. [dostęp 2012-03-09]. (ang.).
36. Aoki Lapis and Megpoid Native release dates announced. vocaloidism.com. [dostęp 2012-03-09]. (ang.).
37. Vocaloid 3 Aoki Lapis. vocaloidism.com. [dostęp 2011-10-31]. (ang.).
38. 2nd Project – VOCALOID3 i-style Project. ANN. [dostęp 2012-05-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-10)]. (ang.).
39. Akikoroid-chan. kawaiikakkoiisugoi.com. [dostęp 2011-10-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-25)]. (ang.).
40. Mac音ナナ シリーズ [online] [zarchiwizowane z adresu 2011-07-21].

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona syntezatora (jap.)
• Oficjalna strona Vocaloid 2 (jap.)
• Vocaloid Wiki (pol.)

Kontrola autorytatywna (voice synthesizer software):

• VIAF: 1148631296430411477
• LCCN: n2017004610
• J9U: 987009957437905171