Velites

Velites (łac. lp vēlěs), welici – we wcześniejszym okresie republiki rzymskiej piechota lekkozbrojna, prowadząca działania przed linią legionowych manipułów.

Welici (w odwzorowaniu dzisiejszych rekonstruktorów)

Zobacz hasło welita w Wikisłowniku

Zobacz multimedia związane z tematem: Velites

Pochodzenie ich nazwy wywodzone jest od łac. velox (szybki, zwinny)^[1]. Historycznie formacja ta była pochodną wcześniejszych lekkozbrojnych harcowników (leves) z czasów reform Kamillusa w początkach IV wieku p.n.e.^[2] Byli to najmłodsi, najruchliwsi i najmniej doświadczeni spośród żołnierzy wchodzących w skład legionu; należeli też do najmniej zamożnych. Na ich uzbrojenie składało się kilka (5-7) krótkich oszczepów iaculum (lub włócznia hasta velitaris o długości około 1,2 metra), krótkie rzymskie miecze (gladius) i okrągłe tarcze parma o średnicy niespełna 1 metra. W liczącym 4200 ludzi legionie było ich 1200 (wcześniej jako accensi i leves), przydzielanych proporcjonalnie do każdego z 30 manipułów^[3].

Welici często nosili skóry drapieżników (wilków, niedźwiedzi), które nie tylko miały ich z odległości wyróżniać na polu walki, lecz zapewne też symbolizować ich napastliwość i zręczność. Rzadko używali lekkich skórzanych hełmów. Kategorią rzymskiej piechoty zbliżoną do nich pod względem wieku i wyszkolenia bojowego (choć z różnicami w uzbrojeniu) byli legionowi hastati^[4].

W momencie gotowości do starcia opuszczali swe manipuły i wykorzystując luki pomiędzy nimi, wybiegali przed pierwszą linię ciężkozbrojnej piechoty, osłabiali oddziały przeciwnika miotanymi pociskami i naruszali szyk nieprzyjacielskiej formacji; w zetknięciu z lekkozbrojnymi wroga podejmowali działania harcownicze. Po zbliżeniu się frontu obu wojsk do siebie, w sytuacji gotowości legionu do walki, wycofywali się przez luki pomiędzy oddziałami na tyły, pozostawiając pole działania ciężkozbrojnej piechocie^[5].

Formacja ta w sposób naturalny zanikła po wprowadzeniu reformy armii rzymskiej przez konsula Mariusza, gdy w systemie rekrutacji wojsk utracił znaczenie cenzus majątkowy^[6].

Przypisy

1. «Veliti» w Enciclopedia Italiana. Roma: Istituto dell'Enciclopedia Italiana Treccani, 1937. Ich nazwa wykazuje też jednak pokrewieństwo z starogreckim vḗli (βήλι – oszczep).
2. Pat Southern: The Roman Army. A Social and Institutional History. Oxford: Oxford University Press, 2007, s. 89.
3. Peter Connolly: Grecja i Rzym na wojnie. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2021, s. 158, 160, 162.
4. Philip Sabin, Hans Wees, Michael Whitby: The Cambridge history of Greek and Roman warfare. T. 1. Cambridge: Cambridge University Press, 2007, s. 513.
5. Peter Connolly: Grecja i Rzym na wojnie, dz. cyt., s. 172.
6. Zdzisław Żygulski jun.: Broń starożytna. Grecja – Rzym – Galia – Germania. Warszawa: KAW, 1998, s. 88.

Bibliografia

• Nigel Rodgers: Rzymska armia. Legiony, wojny, kampanie. Warszawa: Bellona, 2009. ISBN 978-83-11-11467-8

Encyklopedie internetowe (oddział wojskowy):

• БРЭ: 1905969
• Catalana: 0150093