Veli Can

Veli Can (w formie perskiej: Wali Dżan) (fl. ok. 1580 - ok. 1600) ur. w Tebrizie – osmański malarz tworzący w stylu saz.

Siedzący anioł (peri). Miniatura z albumu w Bibliotece Pałacu Topkapı, H. 2162, f. 8v

Według osmańskiego historyka Mustafy Alego (zm. 1600) był uczniem Sijawusza (zm. przed 1616) i przybył do Stambułu ok. 1580 roku^[1]. Za panowania Murada III (1574-1595) swoje apogeum osiągnął styl saz (od saz - "trzciny", liści o strzępionych brzegach stanowiących główny element kompozycji) i Veli Can jest najważniejszym malarzem kojarzonym z albumami kompilowanymi dla sułtana. Wiele stron z tych albumów "jest mu przypisywanych w sposób mniej lub bardziej spekulatywny"^[2]. Sądząc z tychże prac był zainteresowany przede wszystkim przedstawieniami postaci^[2]. Duża liczba wątpliwych atrybucji sprawiała, iż zdefiniowanie stylu Veli Cana było niemożliwe dopóki Denny nie odkrył miniaturowej, ukrytej sygnatury na rysunku ptaka i groteskowej głowy wśród listowia (Biblioteka Pałacu Topkapi, H. 2836, zobacz ilustracja). Na podstawie tego rysunku w sposób przekonujący przypisał on Veli Canowi trzy inne rysunki (Topkapı, H. 2147 f. 23v i H. 2162, f. 8v (zobacz ilustracje) oraz Musée Jacquemart-André, Ms 261). Według Canby "Okrągłe ząbkowania brzegów liści i śmiałe, czarne zamaszyste linie, które tworzą powierzchnię liści, umiejscawiają te rysunki pewnie jako przykłady stylu saz [...] Groteskowa głowa w sygnowanym rysunku Veli Cana jest jednak oczywistym zapożyczeniem ze stylu jego mentora"^[1]

Mustafa Ali twierdzi że pomimo jego rysowniczych talentów styl Veli Cana nie rozwijał się. Jego imię pojawia się w rejestrach pałacowych warsztatów za lata 1595/96 i 1596/97 z dzienną pensją w wysokości siedmiu i dziewięciu akçe, co było raczej przeciętnym wynagrodzeniem, zdającym się potwierdzać ocenę Mustafy Alego. Veli Can jest znany przede wszystkim ze swoich postaci aniołów (peri) w stylu Şahkulego i młodzieńców utrzymanych w tradycji swojego mistrza Sijawusza^[1][3]. Imię Veli Cana pozostało sławne w osmańskiej stolicy, zaś jego dzieła potrafiły osiągać zawrotne ceny na rynku sztuki^[4]. Veli Can występuje w powieści Orhana Pamuka Nazywam się Czerwień, gdzie nosi imię "Oliwka"^[5].

Galeria

• 
  Rysunek, sygnowany "Wali Dżan". Stambuł, ok. 1580-90. Jest to jedyna znana autentyczna sygnatura Veli Cana, ukryta w kwiecie w prawym górnym rogu^[6]. Biblioteka Pałacu Topkapı
• 
  Rysunek palmety z albumu w Bibliotece Pałacu Topkapı
• 
  Książę i suplikant. Na podstawie oryginału Soltana Mohammada. Metropolitan Museum of Art
• 
  Krajobraz z młodymi sokolnikami. Metropolitan Museum of Art
• 
  Portret kobiety. Veli Can albo ktoś z jego kręgu, ok. 1585. Muzeum Sadberk Hanım
• 
  Dama z różą. Prawdopodobnie szkoła Veli Cana. Detroit Institute of Arts
• 
  Młody sokolnik. Rysunek w stylu Veli Cana, ok. 1580. Muzeum Agi Chana

Przypisy

1. Sheila R. Canby: Veli Can. Grove Art Online. [dostęp 2022-05-07]. (ang.).
2. Illustration VI. c. 1500–c. 1900. D. Ottoman Empire. The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture. [dostęp 2022-05-07]. (ang.).
3. Akin-Kivanç 2011 ↓, s. 272, przypis 522.
4. Istanbul II. Art life and organization A. 1453–1838. The Grove Encyclopedia of Islamic Art and Architecture. [dostęp 2022-05-07]. (ang.).
5. Gisela Fock: Veli Can. Allgemeines Lexikon der bildenden Künstler von der Antike bis zur Gegenwart. [dostęp 2022-05-21]. (niem.).
6. Denny 1983 ↓, s. 113.

Bibliografia

• Esra Akin-Kivanç: Mustafa Âli's Epic Deeds of Artists. Brill, 2011. ISBN 978-90-47-44107-6.
• Sheila R. Canby: Veli Can. Grove Art Online. [dostęp 2022-05-07]. (ang.).
• Walter B. Denny. Dating Ottoman Turkish Works in the Saz Style. „Muqarnas”. 1983. 1. s. 103 - 121. (ang.).

Kontrola autorytatywna (osoba):

• VIAF: 309813247
• ULAN: 500327537

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3993597