Ułudka

Ułudka (Omphalodes Mill.) – rodzaj roślin z rodziny ogórecznikowatych. W tradycyjnym, szerokim ujęciu obejmował ponad 20 gatunków^[4][5], ale po podziale zachowano tu tylko 11 gatunków^[6]. Zasięg rodzaju rozciąga się na południową Europę i południowo-zachodnią Azję – na obszarze od Portugalii po Pakistan^[6]. Rośliny te zasiedlają różne siedliska – piaszczyste, słoneczne murawy, cieniste lasy, tereny skaliste, w tym urwiska i wejścia do jaskiń^[5]. Jedyny rodzimy dla Polski przedstawiciel tego gatunku w tradycyjnym ujęciu – ułudka leśna przeklasyfikowany został do odrębnego rodzaju Memoremea.

Ułudka

Morfologia (ułudka wiosenna)
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	ogórecznikowce
Rodzina	ogórecznikowate
Rodzaj	ułudka
Nazwa systematyczna
Omphalodes P. Miller Gard. Dict. Abr. ed. 4. 28 Jan 1754[3]
Typ nomenklatoryczny
Omphalodes verna Moench[3]
Synonimy
Omphalium Wallroth Picotia J. J. Roemer et J. A. Schultes Umbilicaria Heister ex Fabricius[3]

Ułudka wiosenna

Pospolicie uprawianym i dziczejącym w całej Europie gatunkiem jest ułudka wiosenna O. verna^[4], poza tym uprawiana bywa ułudka kapadocka O. cappadocica^[5][7].

Morfologia

Pokrój

Rośliny zielne, zarówno jednoroczne, dwuletnie, jak i byliny osiągające do 40 cm wysokości. Pędy zwykle owłosione^[5].

Liście

Skrętoległe, odziomkowe sercowate do lancetowatych lub łopatkowatych, wyższe liście łodygowe węższe^[5].

Kwiaty

Niebieskie lub białe o średnicy do 1 cm. Kielich z działkami zrośniętymi tylko u nasady. Talerzykowata korona kwiatu powstaje ze zrośniętych pięciu płatków u nasady tworzących krótką rurkę. Przy wlocie rurki znajduje się pięć osklepek. Pręcików jest pięć, są krótkie i ukryte w rurce korony. Zalążnia górna, czterokomorowa, z szyjką krótszą od rurki i pręcików^[5].

Owoce

Rozłupnie rozpadające się na cztery spłaszczone, gładkie lub owłosione rozłupki, zwykle oskrzydlone^[5].

Systematyka

Rodzaj należy do plemienia Omphalodeae w podrodzinie Cynoglossoideae w obrębie rodziny ogórecznikowatych Boraginaceae^[8].

Rodzaj w tradycyjnym ujęciu dominującym w XX wieku ujmowany był szeroko (obejmował ponad 20 gatunków rozprzestrzenionych na różnych kontynentach). Badania molekularne na początku XXI wieku ujawniły, że w takim ujęciu rodzaj był taksonem polifiletycznym i zaliczane go niego gatunki w istocie należą do trzech różnych plemion w obrębie rodziny ogórecznikowatych^[9][10][11]. W efekcie wyodrębniono środkowoeuropejską ułudkę leśną w monotypowy rodzaj Memoremea stanowiący klad bazalny w obrębie plemienia Asperugeae. Wschodnioazjatyckie gatunki utworzyły rodzaj Nihon w obrębie plemienia Bothriosperminae. Z kolei z pozostałych gatunków tworzących grad ewolucyjny w plemieniu Omphalodeae część wydzielono w osobne rodzaje: Selkirkia, Iberodes i Gyrocaryum. Mimo to rodzaj wciąż uznawany jest za takson parafiletyczny^[9].

Wykaz gatunków^[6]

• Omphalodes cappadocica (Willd.) DC. – ułudka kapadocka
• Omphalodes davisiana Kit Tan & Sorger
• Omphalodes heterophylla Rech.f. & Riedl
• Omphalodes kusnezowii Kolak.
• Omphalodes luciliae Boiss.
• Omphalodes nedimeae Aykurt & Sümbül
• Omphalodes nitida (Willd.) Hoffmanns. & Link
• Omphalodes ripleyana P.H.Davis
• Omphalodes runemarkii Strid & Kit Tan
• Omphalodes rupestris Rupr. ex Boiss.
• Omphalodes verna Moench – ułudka wiosenna

Zaliczane tu tradycyjnie takie gatunki jak ułudka lnolistna O. linifolia i ułudka leśna O. scorpioides klasyfikowane są współcześnie odpowiednio jako Iberodes linifolia i Memoremea scorpioides^[6].